Μελετώντας την πολιτική ζωή του τόπου μας αναρωτιέμαι πολλές φορές αν ζούμε στον 4^ο  π.χ. αι., τότε που εκδηλώθηκε κρίση στην αθηναϊκή δημοκρατία και οι Αθηναίοι βίωσαν ένα χωρίς προηγούμενο ξεπεσμό. Τότε που κυριάρχησαν στην πολιτική ζωή κόλακες, συκοφάντες, συμφεροντολόγοι πολιτικοί και ρήτορες που εκμεταλλεύτηκαν την άγνοια των πολιτών, την έλλειψη κριτικού πνεύματος και ενδιαφέροντος για την έρευνα των πραγμάτων και παρέσυραν τις λαϊκές μάζες σε λαθεμένες και καταστρεπτικές αποφάσεις για την πόλη. Τότε, όπως παρατηρεί ο Ισοκράτης, που «λίγο έλειψε να πέσει η πόλη στην πιο μεγάλη συμφορά» (Αρεοπ. 17: μικρόν απολείπουσι του μη ταις εσχάταις συμφοραίς περιπεσείν). 

Η χώρα μας έχει φτάσει, κατά το λεγόμενο, στο «Αμήν». Έχει φτάσει στο χείλος του γκρεμού. Πολυποίκιλα προβλήματα, οικονομικά, υγειονομικά και εθνικά την πολιορκούν με απρόβλεπτες συνέπειες. Κι ενώ όλοι παραδέχονται αυτή τη διαπίστωση,  οι πολιτικοί μας προσπαθούν να βρουν ποιοι ευθύνονται γι’ αυτό το αδιέξοδο και ποιοι είναι αυτοί που απαξιώνουν και θέτουν σε κίνδυνο τη δημοκρατία! Υπάρχουν, βέβαια, πολλοί που αναγνωρίζουν πως για την άθλια και αναξιοπρεπή θέση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα μας ευθύνεται το πολιτικό σύστημα και αυτοί που το εξέφρασαν τα τελευταία χρόνια. 

Στον Κρίτωνα του Πλάτωνα παρουσιάζονται οι νόμοι να λένε στον Σωκράτη που υποθετικά έχει δραπετεύσει από τη φυλακή  «δώσαμε σε σένα και όλους τους άλλους πολίτες όλα τα αγαθά που μπορούσαμε» (51. 5 d:  Μεταδόντες απάντων ων οίοι τ’ ήμεν καλών σοι και τοις άλλοις πάσιν πολίταις). Έτσι λειτουργεί η αληθινή δημοκρατία: δεν κάνει διάκριση ανάμεσα στους πολίτες και δεν τους δίνει  πράγματα που δεν μπορεί να δώσει, για να γίνει ευχάριστη. Δυστυχώς, η δική μας δημοκρατία και διάκριση έκανε και στους πολίτες έδινε πράγματα που δεν μπορούσε, δανειζόμενη από τους άλλους και υποθηκεύοντας τη χώρα και το μέλλον των παιδιών, απλώς και μόνο για να είναι αρεστή. Το είχε πει ο Δημοσθένης, πως «αυτοί που δανείζονται ασυλλόγιστα με μεγάλους τόκους, αφού καλοπεράσουν για κάποιο χρονικό διάστημα, στο τέλος χάνουν και αυτά που είχαν πριν δανειστούν» (Ολυνθ. Γ 15). Ακριβώς αυτό πάθαμε και εμείς από ασυλλογισιά των πολιτικών μας!

Οι αρχαίοι μας πρόγονοι έλεγαν «παρά των προγεγενημένων μανθάνετε* αύτη γαρ αρίστη διδασκαλία», δηλαδή να διδάσκεσθε από αυτά που έχουν γίνει, γιατί αυτή είναι η καλύτερη διδασκαλία.  Το κακό είναι πως οι κυβερνήσεις μας δεν αξιοποίησαν καθόλου την ιστορική μνήμη, επαληθεύοντας τον πικρό λόγο του Έγελου, πως η Ιστορία διδάσκει πως οι λαοί και οι κυβερνήσεις ποτέ δεν διδάχτηκαν τίποτε από την Ιστορία.  Αυτοί που μας κυβέρνησαν μετά τη μεταπολίτευση, που οδήγησαν την χώρα στη σημερινή αθλιότητα, που   καταρράκωσαν  την αξιοπρέπειά της και την ταπείνωσαν στη συνείδηση των άλλων λαών θυμίζουν τους διαδόχους του Περικλή που οδήγησαν την Αθήνα από το μεγαλείο στην καταστροφή*  που προκάλεσαν τη φθορά και την παρακμή της αθηναϊκής δημοκρατίας και συνέβαλαν στην απαξίωση αυτού του πολιτεύματος. Λέει γι’ αυτούς ο Θουκυδίδης: «Αυτοί, από την άλλη,…….σύμφωνα με τις δικές  τους φιλοδοξίες και τα ιδιωτικά τους συμφέροντα και κέρδη άσκησαν κακή πολιτική και για την πόλη και για τους συμμάχους, που, αν πετύχαινε, θα ήταν πιο πολύ κέρδος και τιμή για τους ίδιους, αν όμως αποτύγχανε,  θα απέβαινε επιζήμια για την ίδια την πόλη» (2. 65: οι δε ταύτα τε πάντα ……..κατά τας ιδίας φιλοτιμίας και τα ίδια κέρδη κακώς ες τε σφας αυτούς και τους συμμάχους επολίτευσαν, α κατορθούμενα μεν τοις ιδιώταις τιμή και ωφελία μάλλον ην, σφαλέντα δε τη πόλει …βλάβη καθίστατο) .  Και πιο κάτω παρατηρεί: «Οι διάδοχοί του, επειδή ήταν ίσοι μεταξύ τους (ενν. ήταν  μετριότητες) και επειδή ήθελε ο καθένας να γίνει πρώτος (βλ. τους δελφίνους) στράφηκαν στην ευχαρίστηση του λαού με αποτέλεσμα να παραμεληθούν οι υποθέσεις της πόλης» (2.65: Οι δε ύστερον ίσοι μάλλον αυτοί προς αλλήλους όντες και ορεγόμενοι του πρώτος έκαστος γίγνεσθαι ετράποντο καθ’ ηδονάς τω δήμω και τα πράγματα ενδιδόναι). 

Ο Ισοκράτης έλεγε πως «όσοι ασχολούνται με την πολιτική κι όσοι θέλουν να γίνουν αρεστοί στον λαό οφείλουν να επιλέγουν από τις πράξεις τις πιο ωφέλιμες και τις πιο χρήσιμες» (Περί αντιδ. 132: χρη τους πολιτευομένους και βουλομένους αρέσκειν προαιρείσθαι των πράξεων τας ωφελιμωτάτας και βελτίστας). Οι δικοί μας όμως πολιτικοί δεν έκαναν αυτό. Αυτοί, ή τουλάχιστον αυτοί που άσκησαν εξουσία, εκμεταλλεύτηκαν τη φύση του ανθρώπου για την οποία ο ίδιος ρήτορας είπε: «Βλέπεις πώς διάκειται η φύση των περισσότερων ανθρώπων απέναντι στο ευχάριστο, πως αγαπούν πιο πολύ αυτούς που  προσπαθούν να τους ευχαριστήσουν παρά αυτούς που επιδιώκουν να τους ωφελήσουν και εκείνους που τους εξαπατούν με ευχάριστο και ευγενικό τρόπο πιο πολύ παρά αυτούς που τους ωφελούν με αλαζονεία και σοβαρότητα» ( Περί αντιδ. 133: Οράς δε την φύσιν την των πολλών ως διάκειται προς τας ηδονάς, και διότι μάλλον φιλούσι τους προς χάριν ομιλούντας ή τους ευ ποιούντας, και τους μετά φαιδρότητος και φιλανθρωπίας φενακίζοντας ή τους μετ’ όγκου και σεμνότητος ωφελούντας).

 Και εδώ βρίσκεται η ευθύνη των ίδιων των πολιτών. Εμείς όχι μόνο επιτρέψαμε σε φαύλους ανθρώπους να μας εκπροσωπήσουν, αλλά και τους δώσαμε το δικαίωμα να μας κολακεύουν και να μας εξαπατούν.  Κάτι ανάλογο λέει και ο Ισοκράτης για τους συμπολίτες του: «κάνατε τους  ρήτορες να μελετούν όχι αυτά που πρόκειται να ωφελήσουν την πόλη, αλλά πώς θα σας πουν ευχάριστα λόγια» (Περί ειρ. 5: Τους ρήτορας πεποιήκατε μελετάν ου τα μέλλοντα συνοίσειν τη πόλει, αλλ’ όπως αρέσκοντας λόγους υμιν ερούσι).    

Να γιατί φτάσαμε στο σημερινό αδιέξοδο. Και ο Δημοσθένης αναλύοντας τη δραματική κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η Αθήνα τον 4^ο αι. π.Χ., παρατηρεί πως «πρέπει να προτιμά κανείς τα πιο ωφέλιμα και όχι τα πιο ευχάριστα, αν δεν μπορεί να τα έχει και τα δυο μαζί» (Κατά Φιλ. Γ  2: δει τα βέλτιστα αντί των ηδέων, αν μη συναμφότερα εξή,  λαμβάνειν)  και υποστηρίζει πως «η κατάσταση έχει φτάσει σε αυτό το δραματικό σημείο …….πιο πολύ εξαιτίας αυτών που προτιμούν να μιλούν για να ευχαριστήσουν τον λαό παρά αυτών που προτείνουν τα πιο ωφέλιμα γι’ αυτόν» (Κατά Φιλ. Γ 2: εις τούτο τα πράγματ’ αφίκται ……………..δια τους χαρίζεσθαι μάλλον ή τα βέλτιστα λέγειν προαιρουμένους).