Η δημοκρατία, όπως αυτή ορίζεται από τον Περικλή στον Επιτάφιό του που διασώζει ο Θουκυδίδης στην Ιστορία του, παραμένει ένα υπόδειγμα πολιτεύματος που στηρίζεται στον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ελευθερίας, στο σεβασμό της προσωπικότητας του ανθρώπου. Αυτή στηρίζεται σε κάποιες απαράβατες αρχές, όπως η αρχή της πλειοψηφίας, η αρχή της ισονομίας και της αξιοκρατίας, η αρχή της ελευθερίας και της αδελφότητας, η αρχή του σεβασμού στους άρχοντες και τους νόμους (ΙΙ 37-38). Όμως η δημοκρατία είναι πολύ ευαίσθητο πολίτευμα και πολύ εύκολα μπορεί να «ξεπέσει» και να παρακμάσει, όπως συνέβη και με την αθηναϊκή δημοκρατία τον 4^ο π.Χ. αι., μετά τον θάνατο του Περικλή. Τα αριστοκρατικά στοιχεία που συμβιβασμένα με την αθηναϊκή δημοκρατία συγκρατούσαν τον 5^ο αι. με τον συντηρητισμό τους τις ακρότητες έχασαν σιγά σιγά το κύρος τους και οδήγησαν το πολίτευμα αυτό σε παρακμή.

Παρατηρώντας κανείς αυτά που συμβαίνουν σήμερα στην ελληνική κοινωνία οδηγείται αβίαστα στο συμπέρασμα πως και η σημερινή δημοκρατία βαδίζει σιγά σιγά αλλά σταθερά σε ένα παρόμοιο ξεπεσμό. Όπως συνέβαινε τότε στην Εκκλησία του Δήμου, έτσι και σήμερα στη Βουλή κυριαρχούν οι κόλακες , οι συκοφάντες, οι συμφεροντολόγοι πολιτικοί και οι λαϊκιστές που εκμεταλλευόμενοι τα όποια προβλήματα των πολιτών, την άγνοιά τους, την απουσία κριτικού πνεύματος και του ενδιαφέροντος για έρευνα των πραγμάτων και των απόψεων τους παρασύρουν σε λαθεμένες αποφάσεις , σε αποφάσεις ασύμφορες και ζημιογόνες για το κοινωνικό σύνολο και την πατρίδα. Οι γεμάτοι θρασύτητα και πονηρία πολιτικοί ηγέτες παρασύρουν τις μάζες με τη ρητορική τους ικανότητα και τους οδηγούν, όχι εκεί που πρέπει, αλλά εκεί που θέλουν, για να ικανοποιήσουν το κομματικό τους συμφέρον . Όπως τότε, έτσι και τώρα τα δικαστήρια είναι φορτωμένα από δουλειά. Η συκοφαντία έχει φουντώσει, η ψευδομαρτυρία είναι συχνή, ενώ αγνοί πολιτικοί, όσοι υπάρχουν, διστάζουν να προτείνουν την ψήφιση κάποιου νόμου από φόβο μήπως βρεθούν υπόδικοι με την κατηγορία της παρανομίας, της παραβίασης του Συντάγματος ή με την κατηγορία της αντιδημοκρατικής στάσης. Από την άλλη πλευρά, όπως τότε οι πολίτες , ιδιαίτερα οι πλούσιοι, απέφευγαν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στην πόλη, έτσι και σήμερα η φοροδιαφυγή «ανθεί και βασιλεύει»! Όλοι μάχονται για τα δικαιώματά τους, αλλά λίγοι αναγνωρίζουν τις υποχρεώσεις τους.

Τον 4^ο αι. π.Χ. οι μορφωμένοι και οι ευγενικής καταγωγής Αθηναίοι από περιφρόνηση στα λαϊκά στρώματα , οι επιχειρηματίες, γιατί προτιμούσαν τις κερδοφόρες επιχειρήσεις τους, και οι αγρότες , γιατί δεν μπορούσαν να αφήσουν τις δουλειές τους, δεν πήγαιναν στην Εκκλησία του Δήμου. Και σήμερα το μεγαλύτερο ποσοστό των πολιτών αδιαφορεί για τα «κοινά», με αποτέλεσμα να καταλαμβάνουν τις νευραλγικές θέσεις άτομα χαμηλής πνευματικής στάθμης, άτομα χωρίς την απαραίτητη πολιτική επιστήμη, άτομα ανίκανα να υπηρετήσουν το συμφέρον του λαού. Και, όπως έλεγε ο Ευριπίδης, «είναι αρρώστια της πόλης , όταν κάποιος τιποτένιος πονηρός κατάφερε τον λαό με τη ρητορική του και πήρε κάποια σπουδαία θέση στην πολιτεία» (Ικέτιδες, 423-5).

Ο Δημοσθένης περιγράφει πολύ εύγλωττα την κατάσταση που επικρατούσε στην Αθήνα την εποχή του. Λέει πως οι Αθηναίοι για τα ζητήματα που παρουσίαζαν δυσκολίες απέφευγαν να αποφασίσουν στην Εκκλησία του Δήμου και τα ανέβαλαν (Κατά Φιλίππου Α΄, 38). Αλλά και για κάθε άλλο ζήτημα αργούσαν να αποφασίσουν ή, αν αποφάσιζαν, απέφευγαν να εφαρμόσουν τις αποφάσεις τους (Περί Παραπρεσβείας 185, 186). Ο ίδιος παρατηρεί πως «τον του πράττειν χρόνον εις το παρασκευάζεσθαι αναλίσκομεν (=ξοδεύουμε), οι δε των πραγμάτων ου μένουσι καιροί (=οι ευκαιρίες δεν περιμένουν) την ημετέραν βραδυτήτα και ειρωνείαν (=απροθυμία) (Κατά Φιλίππου Α΄37).

Κάτι ανάλογο δε συμβαίνει και σήμερα; Πολύς λόγος γίνεται, για παράδειγμα, για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Ο σχετικός νόμος είχε θεσπιστεί για πρώτη φορά το 1982. Από τότε πέρασαν 40 τόσα χρόνια και ο νόμος αυτός δεν έχει ακόμη εφαρμοστεί! Ακόμη, πριν λίγο καιρό είχε ψηφιστεί ένας νόμος για την πανεπιστημιακή αστυνομία. Ο νόμος αυτός δεν εφαρμόστηκε ποτέ! Και, όμως, είναι προτιμότερο να μην υπάρχουν καθόλου νόμοι, παρά να υπάρχουν και να μην εφαρμόζονται. Δεν μπορεί κανείς να υποστηρίξει πως είναι υγιής μια δημοκρατία στην οποία δεν κυβερνά η εκλεγμένη από τον λαό κυβέρνηση, αλλά κάποιες «δυναμικές» μειοψηφίες που με την ανοχή της κυβέρνησης και την υποστήριξη κάποιων κομμάτων χαράσσουν τη δική τους πολιτική γραμμή στον τόπο. Γιατί έχουμε καταντήσει, όπως έλεγε και ο Ισοκράτης για τους σύγχρονούς του Αθηναίους, να θεωρούμε «Την μεν ακολασίαν δημοκρατίαν , την δε παρανομίαν ελευθερίαν , την δε παρρησίαν (=το να λέμε ελεύθερα τη γνώμη μας) ισονομίαν, την δε εξουσίαν του ταύτα ποιείν ευδαιμονίαν» (Αρεοπαγιτικός 20). Σήμερα ο καθένας αναγορεύει σε δίκαιο και σωστό αυτό που πιστεύει ο ίδιος και εξυπηρετεί τα συμφέροντά του. Ο καθένας μπορεί να μπαίνει στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, να καταστρέφει, ό τι μπορεί και θέλει, να διακόπτει όποια εκδήλωση δεν προβάλει τις απόψεις του, να καταλαμβάνει αίθουσες διδασκαλίας, βιβλιοθήκες, δημόσιους χώρους και, αν χρειαστεί, να ξυλοκοπά όποιον του αντιστέκεται. Και οι αρμόδιοι να διστάζουν και να φοβούνται να προστατέψουν τη δημόσια περιουσία και η εκάστοτε κυβέρνηση να τηρεί τη θέση του θεατή και να περιμένει από άλλους να βγάλουν τα κάστανα από τη φωτιά!

Ιδιαίτερη σημασία έχουν όσα λέει ο Ισοκράτης για τους νέους της εποχής του. Αυτός παρατηρεί πως οι νέοι «περνούν τον ελεύθερό τους χρόνο παίζοντας κύβους στα κυβιστήρια, μεθοκοπούν στις ταβέρνες, περιφέρονται αργόσχολα στην αγορά, συχνάζουν στις αυλητρίδες , κάνουν κακές παρέες , δε σέβονται τους μεγαλύτερους, ακόμη και τους γονείς τους» (Αρεοπαγιτικός, 48,49). Και συγκρίνει ο Ισοκράτης τους νέους της εποχής του με τους νέους του 5^ου αι. π.Χ., τότε που , όπως λέει, οι νέοι «σεμνύνεσθαι εμελέτων , ου βωμολοχεύεσθαι» και η πολιτεία νοιαζόταν για την ηθική τους ανατροφή (Αρεοπαγιτικός, 39,40), επαγρυπνούσε να μην υπάρχει πονηρία και αδικία και τιμωρούσε, δε συγχωρούσε όσους έπιανε να αδικούν (Αρεοπαγιτικός 47). Και τι γίνεται σήμερα; Τα κόμματα της αντιπολίτευσης εναντιώνονται μεθοδικά και συστηματικά σε κάθε προσπάθεια της κυβέρνησης να περιορίσει τα φαινόμενα βίας που παρατηρούνται ακόμη ανάμεσα και σε ανήλικα παιδιά!

Ο Ισοκράτης παρατηρεί πως όσο προχωρούσε ο 4^ος αι. π.Χ. οι Αθηναίοι «μικρόν απέλειπον του μη ταις εσχάταις συμφοραίς περιπεσείν» (Αρεοπαγιτικός 17). Πολύ φοβούμαι πως το ίδιο ισχύει για μας. Αν οι πολιτικοί μας δεν αλλάξουν μυαλά, θα βρούμε πολλές δυσκολίες στο δρόμο μας και θα κινδυνέψουμε να πέσουμε σε πολλές και μεγάλες συμφορές…..