Η αποφώνηση του συγγραφέα στην παρουσίαση του δίτομου έργου του

Βασίλης Κωμαΐτης:… «Εάν επιλάθωμαί σου Αγιάσος, ανάξιός σου έσομαι!»

Με το βιβλίο που παρουσιάσαμε σήμερα, «Αγιάσος η της Θεοτόκου επώνυμος πόλις, γενέτειρά μας», ολοκληρώθηκε η Τριλογία για την Αγιάσο.

Προηγήθηκαν τα δύο άλλα βιβλία μου, «Εκπαιδευτικά της Αγιάσου - Γυμνασιακό παράρτημα Αγιάσου 1946 - 1961», έκδοσή του 2003 και το «Αγιάσος - 100 χρόνια ελεύθερου βίου», επετειακή έκδοση του 2014!»

Ο υπότιτλος του νέου βιβλίου μου δηλώνει το προφανές… Είναι από πολύ παλιά συνήθεια μια νεοΐδρυτη πόλη να παίρνει το όνομα του οικιστή της (βλ. Βυζάντιο, Κωνσταντίνου πόλη). Στην περίπτωσή μας ο εδώ ερχομός της ξενομερίτισσας «Αγίας Σιών» οδήγησε στην ίδρυση ενός χωριού, που - θεία βουλήσει - έμελλε να γίνει η μόνιμη «κατοικία» της!

Ευτυχή συγκυρία γεννήθηκα και μεγάλωσα στο περιβάλλον αυτό και κάποιες από τις επιλογές μου ήταν καθοριστικές για την προσωπική μου ζωή. Στα όσα η ιδιαίτερη πατρίδα μου έδωσε, ανταποδίδω σήμερα το μέγιστο από τον εαυτό μου, ελάχιστο από τη γενέτειρά μου γη, και με την Τριλογία «Αγιάσος» κοντά στη βιολογική καταθέτω και την άλλη διάσταση της παρουσίας μου, την πνευματική - συγγραφική!

Το πρώτο ερέθισμα - κίνητρο για τη συγγραφή του βιβλίου έχει να κάνει με τον δικό μου βιολογικό χρόνο και την αδιάλειπτη παρουσία μου στον τόπο αυτόν, που θεμελιώθηκε σε αρχές που διδάχτηκα μέσα στο στενό οικογενειακό περιβάλλον και σε βιώματα που έχω από το ευρύτερο φυσικό, κοινωνικό, πολιτισμικό περιβάλλον του χωριού μας!

Το ενδιαφέρον για τον τόπο μου με οδήγησε στην έρευνα και στη μελέτη Αρχείων που μου εμπιστεύτηκαν εκπρόσωποι φορέων και Συλλόγων, άνθρωποι που ο καθένας στον τομέα του υπήρξαν πρωτοπόροι της πνευματικής και πολιτιστικής ανάπτυξης της Αγιάσου. Ιχνηλατώντας το παρελθόν το ενδιαφέρον αυτό μεγάλωνε, όσο πιο πολλά μάθαινα για τον τόπο μου το αρχειακό υλικό πλήθαινε σε μέγεθος και σε ποιότητα και θέλησα να το αξιοποιήσω!

Το αρχειακό υλικό που μου εμπιστεύτηκε ο Στρατής Αναγνώστου με βοήθησε να ξεκαθαρίσω - όσον αφορά στην Αγιάσο - τον Θρύλο από την Ιστορία. Γιατί, όπως γνωρίζετε, οι θρύλοι μιλούν τη γλώσσα της καρδιάς, ενώ η Ιστορία απευθύνεται στο λογικό του ανθρώπου. Από την ιστορία ένα Έθνος διδάσκεται, με τους θρύλους το Έθνος συντηρείται, μένει ζωντανό σε δύσκολες περιόδους και συνεχίζει να υπάρχει!

Μέσα στα βιβλία της Τριλογίας «Αγιάσος» διασώζεται πολύ μεγάλος αριθμός ονομάτων και συνεπώς η ιστορική μνήμη ανθρώπων που πέρασαν από την Αγιάσο και άφησαν το αποτύπωμά τους ως επαγγελματίες, ως τεχνίτες - δημιουργοί, ως δάσκαλοι, φιλόμουσοι και φιλότεχνοι, διανοούμενοι, θεατράνθρωποι και ερασιτέχνες ηθοποιοί, άνθρωποι της αφιλοκερδούς προσφοράς και του εθελοντισμού!

Όλοι τους με το ήθος, την εργατικότητα, την ομόθυμη διάθεση, με τον ζήλο και με το παράδειγμά τους, με το έργο τους μας άφησαν πλούσια κληρονομιά, οι ίδιοι έγιναν πυξίδα προσανατολισμού για τους επερχόμενους. Πάνω στο έργο τους στέριωσε η παράδοση και η κουλτούρα, ο πολιτισμός που μας χαρακτηρίζει. Από την άποψη αυτή οι γενιές που θα μας διαδεχτούν δεν θα ζήσουν σε ένα αβέβαιο κενό, αλλά θα οργανώσουν τη δική τους ζωή πάνω σε στέρεες βάσεις.

Σεβασμιότατε, κυρίες, κύριοι,

Στο γέρμα της η δική μου γενιά έχει πολλά να θυμάται για την Αγιάσο, εικόνες που με το πέρασμα του χρόνου μπορεί να ξεθώριασαν, όμως μένουν ζωντανές στο υποσυνείδητο πολύτιμες αποσκευές ενός ταξιδιού, ασπρόμαυρες φωτογραφίες μιας ζωής που συχνά τις ανασύρουμε από το συρτάρι της μνήμης. Μιας μνήμης ζωογόνας που διαχρονικά μας ενώνει με τη Θρησκεία που πιστεύουμε, με την Παράδοση που συντηρούμε, με τον Πολιτισμό που μας χαρακτηρίζει!

Στη ζωή μου κινήθηκα γύρω από δύο άξονες… α) τον στίχο του Κωστή Παλαμά… «Κριτές θα μας δικάσουν οι νεκροί, οι αγέννητοι!»

β) τα λόγια του δολοφονηθέντος Προέδρου των ΗΠΑ Τζον Φιτζέραλντ Κέννεντυ… «Μη ρωτάτε τι μπορεί η Πατρίδα σας να κάνει για εσάς. Ρωτήστε τι μπορείτε εσείς να κάνετε για την Πατρίδας σας!»

Παραφράζοντας έναν αφορισμό για τη Βασιλεύουσα, κλείνω τη σημερινή εκδήλωση με έναν δικό μου αφορισμό… «Εάν επιλάθωμαί σου Αγιάσος, ανάξιός σου έσομαι!» και με την ευγενική συγκατάθεσή σας θα ήθελα να αφιερώσω τη σημερινή εκδήλωση στον αδελφό μου Παναγιώτη, που προσφάτως έφυγε από τη ζωή!

Σημ: Το παραπάνω κείμενο διαβάστηκε στην εκδήλωση παρουσίαση του νέου δίτομου βιβλίου του Βασίλη Κωμαΐτη: «Αγιάσος. Η της Θεοτόκου επώνυμος πόλις, γενέτειρά μας γη», που πραγματοποιήθηκε στην Αγιάσο, στις 18 Αυγούστου 2025

Ο "Θεόφιλος" του Παράσχου Μανιάτη και του λαϊκού ποιητή Δημήτρη Σιμιτσή

Μετά την ολοκλήρωση της παρουσίασης της δισκογραφημένης δουλειάς του Λέσβιου συνθέτη Παράσχου Μανιάτη, έχω τη χαρά να σταθώ σήμερα σ' ένα άγνωστο και ανέκδοτο μελοποιημένο ποίημα αφιερωμένο στον επίσης Λέσβιο λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο, κατά κόσμον Θεόφιλο Κεφαλά-Χατζημιχαήλ (περ. 1870-1934), ο οποίος έζησε σε απόλυτη ανέχεια περιπλανώμενος πότε στην περιοχή του Βόλου και πότε στον τόπο του, όπου πρόσφερε την ταπεινή του τέχνη κυριολεκτικά αντί πινακίου φακής φιλοτεχνώντας απλοϊκές (ναΐφ) εικόνες και τοιχογραφίες εμπνευσμένες από την ελληνική ιστορία και παράδοση. Μόνο μετά θάνατον αναγνωρίστηκε και μάλιστα πανηγυρικά η ξεχωριστή ποιότητα του έργου του που έγινε αντικείμενο αμέτρητων τεχνοκριτικών μελετών και δοκιμίων, μερικές φορές μάλιστα με τις βαριές υπογραφές ενός Σεφέρη, ενός Ελύτη ή ενός Εγγονόπουλου.

Στο ελληνικό τραγούδι ανιχνεύονται κάποιοι στίχοι του Λευτέρη Παπαδόπουλου για τον Θεόφιλο στο τραγούδι «Δέκα παλικάρια» που μελοποίησε το 1970 ο Μάνος Λοΐζος για τις Θαλασσογραφίες του, την ίδια χρονιά που ο Νίκος Μαμαγκάκης μελοποίησε το ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου «Θεόφιλος Χατζημιχαήλ» για το δίσκο Συλλογή 1 , ενώ το 1976 ο Άκος Δασκαλόπουλος μορφοποίησε σε ποιητικό λόγο μια σειρά από εικόνες που του ενέπνευσαν πίνακες του Θεόφιλου για τον κύκλο τραγουδιών ’Ζωγραφιές απ τον Θεόφιλο με μουσική του Νότη Μαυρουδή. Τέλος, το 1989 στο δίσκο Απρίλη ψεύτη οι αδελφοί Κατσιμίχα μας έδωσαν ένα όμορφο τραγούδι βασισμένο επίσης στο ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου που προαναφέραμε.

Η γενέθλια γη του μεγάλου ζωγράφου δεν ξέχασε βέβαια το εκλεκτό της τέκνο. Αυτό μου δίνει μια καλή ευκαιρία να σταθώ σ’ έναν ιδιαίτερο Λέσβιο ποιητή που, αν και περιορισμένης εγκύκλιας μόρφωσης (τέλειωσε μόνο το δημοτικό σχολείο), κατάφερε να γίνει σπουδαίος θεράπων της τέχνης του λόγου και να παρουσιάσει αξιόλογα ποιητικά δημιουργήματα ξεκινώντας το 1977 με την πρωτόλεια ποιητική του συλλογή «Μόχθος και ιδρώτας». Πρόκειται για τον Δημήτρη Σιμιτσή, γεννημένο στη Μυτιλήνη το 1934, ενεργό ακόμη και πάντα με ακμαίες τις πνευματικές του δυνάμεις. Ένα από τα πρώτα του ποιήματα ήταν εμπνευσμένο από τη ζωή του Θεόφιλου, την οποία περιέγραψε με βιογραφική ακρίβεια μέσα από ένα καλογραμμένο έμμετρο και ομοιοκατάληκτο ποίημα απλωμένο σε τέσσερις τετράστιχες στροφές («…Παντού ζωγράφιζε σκυφτός για μια φέτα ψωμί / μες στο βοριά που φύσαγε με βλέμμα θολωμένο / και προσπαθούσε να κρατά το χέρι τεντωμένο, / για να μπορεί στο έργο του να δώσει μια γραμμή…»).

Το ποίημα λοιπόν αυτό βρέθηκε στα χέρια του συνθέτη Παράσχου Μανιάτη, ο οποίος το μελοποίησε μαζί με πολλά ακόμη ποιήματα του Σιμιτσή και άλλων Λεσβίων ποιητών συγκροτώντας έτσι ένα μεγάλο σώμα μελοποιημένου ποιητικού υλικού που δυστυχώς παραμένει ανέκδοτο. Ευτυχώς τουλάχιστον που ο συνθέτης φρόντισε κατά καιρούς με ζωντανές του εμφανίσεις στο νησί, όπως η μεγάλη συναυλία που δόθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης στις 8 Νοεμβρίου 2012 στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 100 χρόνια της απελευθέρωσης της Λέσβου από τους Τούρκους, να κοινωνήσει την εξαιρετική δουλειά του στους συντοπίτες του δίνοντάς μας έτσι την ευκαιρία να σταχυολογήσουμε και το συγκεκριμένο ηχογράφημα με τίτλο «Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος» που είναι γραμμένο σε ρυθμό τσάμικου και αποδίδεται όμορφα από τη λυρική ερμηνεύτρια Ελισάβετ Αθανασοπούλου.

Δημήτρης Κωστούλας , φιλόλογος, μουσικός ερευνητής