Είναι γνωστό πως σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα υπάρχουν τρεις εξουσίες, η Νομοθετική, η Εκτελεστική και η Δικαστική. Οι τρεις αυτές εξουσίες θεωρητικά τουλάχιστον είναι «διακριτές» μεταξύ τους και υποτίθεται πως δεν παρεμβαίνει η μια στο έργο της άλλης και δεν την επηρεάζει. Εκτός, όμως, από αυτές τις εξουσίες υπάρχουν και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, τα έντυπα και τα ηλεκτρονικά, που έχουν χαρακτηριστεί ως «Τέταρτη εξουσία». Κατ’ αρχάς πρέπει να δηλώσουμε πως μερικοί ονομάζουν τα μέσα αυτά Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας υπογραμμίζοντας περισσότερο τον κοινωνικό τους ρόλο. Στην πρώτη περίπτωση υποτίθεται πως υπάρχει ένας πομπός που απλώς στέλνει τα μηνύματα που θέλει στον δέκτη, ενώ στη δεύτερη περίπτωση ο δέκτης εναλλάσσεται με τον πομπό και στέλνει και αυτός τα δικά του μηνύματα μέσα στα πλαίσια ενός διαλόγου που αναπτύσσεται. Μόνο που ο διάλογος αυτός είναι τις πιο πολλές φορές προσχηματικός, αφού αυτός που ελέγχει τα Μ.Μ.Ε. μπορεί να διακόψει τον διάλογο ή να έχει πάντα τον τελευταίο λόγο.

Μήπως, όμως, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ή Επικοινωνίας δεν είναι «τέταρτη εξουσία», αλλά «πρώτη»; Η δημοσιογραφία έχει φτάσει στο σημείο να θεωρείται πρώτη δύναμη σε μια χώρα. Κάθε ικανός δημοσιογράφος είναι «άρχοντας του κόσμου», αφού κατορθώνει να πείθει όλο τον κόσμο! Μπορεί να ισχυριστεί κανείς πως η Εκτελεστική και η Νομοθετική εξουσία είναι αυτή που καθορίζει το πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργούν τα μέσα αυτά και , επομένως, εξαρτώνται από αυτές. Από την άλλη, όμως, πλευρά μπορεί να πει κάποιος πως τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι αυτά που διαμορφώνουν τη λεγόμενη «κοινή γνώμη» και εκλέγουν τις κυβερνήσεις. Θα το καταλάβει κανείς αυτό, αν σκεφτεί πόσοι δημοσιογράφοι εκλέγονται κάθε φορά βουλευτές και πόσους βοηθούν να εκλεγούν. Η δημοσιότητα που δίνεται σε κάποιους συμβάλλει στο να γίνουν αυτοί γνωστοί και δημοφιλείς και στην εκλογή τους ως βουλευτών. Με αυτό τον τρόπο τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αποκτούν ερείσματα μέσα στην ίδια την κυβέρνηση.

Μπορεί όλα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, έντυπα και ηλεκτρονικά, μπορεί όλοι οι δημοσιογράφοι να διακηρύσσουν πως είναι «αδέσμευτοι» και «ανεξάρτητοι» και ότι υπηρετούν την αλήθεια και μόνο την αλήθεια, αλλά στην πραγματικότητα οι πιο πολλοί από αυτούς υπηρετούν τα συμφέροντα τα δικά τους και των αφεντικών τους. Διαμορφώνουν την «κοινή γνώμη», όπως αυτοί θέλουν και σύμφωνα πάντα με την ιδεολογία τους. Και έχουν πολλούς τρόπους να το κάνουν αυτό. Μπορούν να παραλείψουν μια είδηση, μπορούν να τροποποιήσουν και να αλλοιώσουν μια είδηση προσθέτοντας ή αφαιρώντας κάποιο στοιχείο που δεν τους εξυπηρετεί, μπορούν να διογκώσουν κάποιο στοιχείο ή να υπερ-προβάλλουν μια είδηση δίνοντάς της απλώς μια περίοπτη θέση. Και, ασφαλώς, όλοι οι δημοσιογράφοι αποσκοπούν στην αύξηση του κέρδους της επιχείρησης στην οποία εργάζονται εκμεταλλευόμενοι τα κατώτερα ένστικτα του ανθρώπου, προβάλλοντας σκηνές βίας, ανθρώπινης δυστυχίας, σκληρότητας και απανθρωπιάς και προσβάλλοντας έτσι την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Εδώ μου έρχεται στο νου ένα κειμενάκι από τη διδασκαλία της «Είδησης» στη Β΄ Λυκείου: ο Διευθυντής μιας εφημερίδας ρωτά τον ρεπόρτερ αν βρήκε κανένα περιστατικό φόνου. Αυτός απαντά πως δεν βρήκε. Τότε ο διευθυντής του λέει: «πήγαινε να κάνεις εσύ έναν»! Έτσι λειτουργούν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ή Επικοινωνίας!

Όμως υπάρχει και κάτι άλλο πιο σοβαρό. Σύμφωνα με τη σύγχρονη παιδαγωγική τα Μ.Μ.Ε. αποτελούν ένα νέο περιβάλλον του σημερινού ανθρώπου που προσφυώς ονομάζεται «τρίτο περιβάλλον του παιδιού» λόγω της παιδαγωγικής αμεσότητας που το διακρίνει. Αυτά εκπέμπουν κάθε στιγμή απευθείας σε εκατομμύρια συγχρόνως ακροατές ή αναγνώστες ή θεατές , οπτικά, ακουστικά ή οπτικοακουστικά μηνύματα, διαδίδουν ιδέες ή πληροφορίες, τους διαφωτίζουν και επιδιώκουν να επηρεάσουν τη γνώμη, τη διάθεση και τη βούλησή τους και σε τελευταία ανάλυση διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους. Και είναι πολύ μεγάλη η ισχύς τους από αυτή την άποψη, γιατί, όπως λέγεται, «μία εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις»!

Βέβαια, η παιδευτική αξία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης εξαρτάται από την ποιότητα των μηνυμάτων που εκπέμπονται. Σήμερα, σύμφωνα με την άποψη των ειδικών, αλλά και την καθημερινή εμπειρική παρατήρηση, τόσο τα μηνύματα που εκπέμπονται από την άποψη της ποιότητας, όσο και η όλη μορφωτική αξία των μέσων αυτών είναι γενικά χαμηλής στάθμης. Βέβαια, δεν μπορεί κανείς να παραγνωρίσει το σημαντικό θετικό παιδαγωγικό ρόλο που μπορούν μα διαδραματίσουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στη σύγχρονη κοινωνία. Τα μέσα αυτά, όπως και κάθε δημιούργημα του ανθρώπινου πολιτισμού, είναι «μέσο αγαθό». Η αξία τους εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν όχι μόνο από τους δέκτες, δηλαδή, τους ακροατές και τους θεατές ή αναγνώστες, αλλά και από τους πομπούς, δηλαδή τους δημοσιογράφους. Και διερωτάται κανείς αν οι νεαροί ή οι νεαρές δημοσιογράφοι που καθημερινά στέλνουν τα μηνύματά τους, που παρουσιάζουν και αναλύουν τα γεγονότα είναι κατάλληλοι για τον παιδαγωγικό ρόλο με τον οποίο έχουν επιφορτιστεί. Για να καταλάβει κανείς μια θέση σε ένα δημόσιο ή ιδιωτικό σχολείο δεν αρκεί το πανεπιστημιακό πτυχίο. Η Πολιτεία ζητά από τους πτυχιούχους των πανεπιστημιακών σχολών και πιστοποιητικό παιδαγωγικής κατάρτισης και τους υποβάλλει σε πρόσθετες εξετάσεις. Με ποια προσόντα οι δημοσιογράφοι προσλαμβάνονται στα διάφορα κανάλια, στα ραδιόφωνα ή τις εφημερίδες; Δεν είναι δυνατό ένας δημοσιογράφος να υποδύεται κατά περίπτωση τον δάσκαλο, του καθηγητή, τον νομικό, τον ιατρό, τον ψυχολόγο κ.λπ. , να κάνει πραγματικά «αντιποίηση» επαγγελμάτων και να λύνει όλα τα σχετικά προβλήματα ως παντογνώστης! Αλήθεια, γιατί και ένας δάσκαλος να μην έχει το δικαίωμα να διδάξει στους μαθητές του ό,τι θέλει και όπως θέλει, όπως ένας δημοσιογράφος, αλλά να είναι αναγκασμένος να ακολουθεί το πρόγραμμα που του υποβάλλει η Πολιτεία; Παράλληλο σχολείο (Ecole parallele) δεν είναι και όλα αυτά τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης; Βέβαια, θα πει κανείς πως υπάρχει ο λεγόμενος Κώδικας Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας, δηλαδή ο χάρτης που υποδεικνύει στον δημοσιογράφο πώς να λειτουργεί. Υποδεικνύει πως ο δημοσιογράφος οφείλει να είναι έντιμος, σαφής, θαρραλέος και δίκαιος, να υπηρετεί την αλήθεια και το κοινωνικό σύνολο, να έχει πλήρη συναίσθηση του καθήκοντος απέναντι στον ακροατή, τον θεατή ή τον αναγνώστη. Είδατε, όμως, εσείς κανένα δημοσιογράφο με αυτά τα χαρακτηριστικά; Μάλλον όχι…