Όπως, ίσως, θα θυμούνται οι αναγνώστες αυτής της στήλης του «Εμπρός», με μια σειρά επιφυλλίδων επιχειρήσαμε να παρουσιάσουμε ορισμένα στοιχεία της συνάφειας της Λέσβου με την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Φυσικά αυτά που αναφέραμε εδώ, δεν είναι τα ερευνητικά αποτελέσματα νέων ερευνών. Το αντίθετο. Επιχειρήσαμε να συνοψίσουμε τις παλαιότερες προσεγγίσεις, αποφεύγοντας το άχαρο και α-ιστορικό πρόταγμα, που νομίζω, ότι επικαθορίζει τις παλαιότερες αλλά μερικές φορές και τις νεότερες έρευνες, δηλαδή να αποστούμε από το ψευδοερώτημα «γιατί η Λέσβος, δεν επαναστάτησε», όπως έκαναν λ.χ. τα γειτονικά νησιά (Χίος, Σάμος). Και τούτο, επειδή η επιστήμη της ιστορίας, όπως είναι γνωστό, δεν ασχολείται με υποθετικές προσεγγίσεις, αλλά επιχειρεί να ερμηνεύσει τα όσα έγιναν, τα αίτια που τα προκάλεσαν, τους πρωταγωνιστές αλλά και τους ταπεινούς που ενεπλάκησαν σε αυτά. Κατά συνέπεια δεν είμαστε υποχρεωμένοι να απολογούμαστε σε υποθετικές «επιχειρηματολογίες», αλλά να αναδεικνύουμε και να ερμηνεύουμε όσα συνέβησαν στον τόπο μας την περίοδο αυτή και όχι όσα δεν συνέβησαν ή όσα θα μπορούσαν να συμβούν, αν γινόταν εκείνο ή το άλλο, αν εκείνος ο πρόκριτος δρούσε διαφορετικά και όχι έτσι. Και βέβαια σε αυτό το πλαίσιο εμφανίζεται και σε αυτή την περίπτωση η παρέμβαση της προδοσίας και του προδότη, όπως συμβαίνει σε πολλές περιόδους της ελληνικής ιστορίας, όταν η επιστράτευση της προδοσίας επιχειρεί να δώσει την εξήγηση και ερμηνεία που ταιριάζει στις ιστορικές επιδιώξεις μας. 

Σύμφωνα λοιπόν με τα παραπάνω, το κεφάλαιο Λέσβος και Ελληνική Επανάσταση, πιστεύω ότι με βάση το υφιστάμενο πραγματολογικό υλικό, με βάση δηλαδή τις υφιστάμενες ιστορικές πηγές που έχουμε στη διάθεσή μας, παλαιότερες και νεότερες, πρέπει να εξετασθεί κάτω από νέο πρίσμα και βέβαια υπό άλλη οπτική. Και βέβαια, με βάση την προσέγγιση αυτή, οφείλουμε να βγούμε και έξω από το νησί μας και να προσέξουμε τα γεγονότα που μας επηρέασαν άμεσα, όπως λ.χ. τα γεγονότα της απέναντι παραλίας, τα γεγονότα του Αϊβαλιού, της Χίου, των Ψαρών, που ενδιαφέρουν άμεσα το νησί μας. 

Είχα την ευκαιρία, συνθέτοντας μια εργασία για το Αϊβαλί, που θα δημοσιευθεί σύντομα, να παρακολουθήσω τα γεγονότα της μικρασιατικής ακτής και πόσο αυτά επηρέασαν τα πράγματα της Μυτιλήνης. Και όχι μόνο στο επίπεδο της άφιξης στο νησί χιλιάδων προσφύγων με τα προβλήματα που συνεπάγεται το προσφυγικό κύμα, αλλά και τον ρόλο που έπαιξε ο διοικητής (ναζίρης) Μουσταφά Κουλαξίζ, σε συνεργασία με τον μητροπολίτη της Μυτιλήνης Καλλίνικο, που υπακούοντας σε κεντρικές οδηγίες προσπάθησαν και εν τέλει συνέβαλαν, και αυτοί, αποφασιστικά ώστε οι πρόσφυγες Αϊβαλιώτες και Μοσχονησιώτες να επιστρέψουν σιγά-σιγἀ στις πατρίδες. Και αυτό, παρἀ τις προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων και προσωπικά του Γρηγόριου Δικαίου (Παπαφλέσα) να αποτρέψει την εξέλιξη αυτή, η οποία αμαύρωνε την Επανάσταση, καθώς παρουσίαζε το οξύμωρο φαινόμενο Έλληνες να επιστρέφουν σε υπό οθωμανική κατοχή εδάφη. 

Και φυσικά οι εξελίξεις αυτές επηρεάζουν άμεσα και έμμεσα και το νησί μας. Και τούτο επειδή αρχικά έχει να περιθάλψει πρόσφυγες και έπειτα μέσα από τα γεγονότα αυτά ισχυροποιείται υπέρμετρα ο ρόλος του διοικητή Κουλαξίζ, που έχει εμπλακεί στη δήμευση των κτημάτων των Αϊβαλιωτών και στην εν συνεχεία επαναγορά των κτημάτων τους από τον ναζίρη, που πρωτοστατεί στα γεγονότα. Και μάλιστα ο ύπουλος ρόλος του, αντίστροφα εμφανίζεται ως φιλοελληνικός και τον καθιστά στα μάτια μερικών συγχρόνων του ως διατεθειμένο να λάβει μέρος στην Ελληνική Επανάσταση με το μέρος των Ελλήνων!!! 

Βλέπουμε λοιπόν από ποια γεγονότα επηρεάζεται η μη «επαναστατημένη» Λέσβος, η οποία μπορεί να μην έχει μάχες και μετερίζια στο έδαφός της, βρίσκεται όμως σε άμεση συνάφεια με το επαναστατικό γεγονός.