Έγραφα, λοιπόν, πριν από δεκαπέντε ημέρες για τα αρχεία των πρώην κοινοτήτων του νησιού μας και προσπάθησα να καταδείξω τη σημασία που αυτά έχουν για την ιστορία της Λέσβου, της Ελλάδας γενικότερα. Σημείωνα λοιπόν ότι η προσπάθεια του Δήμου Δυτικής Λέσβου πρέπει να συνεχιστεί, να καλύψει όλο το αρχειακό απόθεμα των πρώην κοινοτήτων και βέβαια την ίδια προσπάθεια να αναλάβει και ο έτερος δήμος του νησιού μας, εκείνος της Μυτιλήνης. Έτσι θα έχουμε μια συνολική εικόνα του πολύτιμου αυτού υλικού, το οποίο καλύπτει έναν αιώνα τουλάχιστον και ταυτίζεται κατά συνέπεια με την ιστορική διαδρομή του νησιού μας ως τμήμα του ενιαίου ελληνικού κράτους. Σπεύδω μάλιστα να τονίσω εξ ιδίας πείρας ότι στα αρχεία των πρώην κοινοτήτων πολλές φορές έχει ενσωματωθεί και αρχειακό υλικό το οποίο ανήκει σε παλαιότερες εποχές, δηλαδή τον δέκατο ένατο αιώνα αλλά και παλαιότερο. Και το πράγμα είναι εύλογο, επειδή κοινότητες υπήρχαν, κατά κάποιο τρόπο, και κατά τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου, δημογεροντίες, προύχοντες κτλ., θεσμοί που άφησαν και αυτοί το ιστορικό ίχνος τους και η πλέον φυσική κατάληξη της παρουσίας τους αναμφίβολα δεν μπορεί παρά να απόκειται στα κοινοτικά αρχεία.

Η προσωπική μου επαφή με το κοινοτικό αρχείο του χωριού μου, του Μανταμάδου δηλαδή, αλλά και με αρχεία άλλων κοινοτήτων οδηγεί προς την κατεύθυνση αυτή και είμαι βέβαιος ότι η συστηματική αναδίφηση και έρευνα θα οδηγήσει σε πολλές και ενδιαφέρουσες αρχειακές αποκαλύψεις.

Παράλληλα βέβαια είμαι σε θέση να γνωρίζω -και οι μαρτυρίες πολλών συναδέλφων το επιβεβαιώνουν- ότι πολλά αρχειακά στοιχεία, πολύτιμα έγγραφα, κάτω από ορισμένες συνθήκες χάθηκαν δηλαδή πετάχτηκαν στα σκουπίδια ή και καταστράφηκαν.

Οι εκκαθαριστικές συνθήκες που δημιουργεί μια μετακόμιση, μια μετακίνηση μιας υπηρεσίας σε συνδυασμό με την έλλειψη γνώσεων και εν τέλει αδιαφορίας για τα κατάλοιπα του παρελθόντος, η δημιουργία κενών χώρων που θα στεγάσουν νέες υπηρεσίες, όλα αυτά -ακόμα και ένα από αυτά τα στοιχεία αρκεί- αν αναδειχθούν σε πρωτεύοντα «αίτια», οδηγούν σε καταστροφές και απώλειες σημαντικές. Η ανεύρεση και ο εντοπισμός στοιχείων από τα αρχεία αυτά σε χέρια ιδιωτών, παλαιοπωλών κτλ. μαρτυρούν για τη διασπορά των εγγράφων και μπορούμε να πούμε ότι ευτυχώς που έπεσαν στα χέρια των ανθρώπων αυτών, καθώς πολλές φορές οδηγούνται στις χωματερές και στα σκουπίδια ή ακόμα χειρότερα στην πυρά…

Αυτά είναι πράγματα που συνέβησαν και ελπίζω να μη συμβαίνουν αλλά η ελληνική πραγματικότητα μας επιφυλάσσει εκπλήξεις, τις περισσότερες φορές δυσάρεστες.

Ωστόσο, σκέπτομαι ότι δεν πρέπει να κλείσω τη σημερινή επιφυλλίδα με άσχημες διαπιστώσεις. Ερευνώντας το ψηφιακό αρχείο της πρώην κοινότητας Μανταμάδου και ρίχνοντας αποσπασματικές ματιές και στα αρχεία των άλλων κοινοτήτων, αλλά και στα Πρακτικά μιας μικρής κοινότητας αυτής του Κεραμίου-Παπιανών της δεκαετίας του 20-30 που πρόκειται να εκδοθούν σύντομα, παρατηρώ τον πλούτο που εκβάλλουν τα αρχεία αυτά στη νεότερη ιστορία της Λέσβου. Το προσφυγικό ζήτημα λ.χ. που ανέκυψε μετά τον πρώτο και δεύτερο διωγμό του ελληνικού στοιχείου από τη Μ. Ασία και η εγκατάσταση χιλιάδων προσφύγων στην πόλη και στα χωριά της Λέσβου, δημιούργησαν ένα διαφορετικό κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό μείγμα πληθυσμού, που το αρχειακό υλικό των πρώην κοινοτήτων το υποδηλώνει με σαφήνεια και περιμένει τους ιστορικούς που θα το αναδείξουν.