Μια που στο προηγούμενο σημείωμά μου είχα καταπιαστεί με τις εξελίξεις σε ξένες χώρες (Ισλανδία, Αργεντινή κ.α.), ας μου επιτρέψετε να σας πω δυο κουβέντες για το Αφγανιστάν. Αφορμή γι’ αυτό στάθηκε το διάβασμα ενός αξιόλογου βιβλίου, που τιτλοφορείται «Χαρταετοί πάνω από την πόλη», του Καλέντ Χοσεϊνί (μετάφραση Βαγγέλη Κατσάνη - εκδόσεις «Ψυχογιός»). Ο συγγραφέας του, που τα τελευταία τριάντα χρόνια ζει στην Αμερική, ανήκει στο πλειοψηφούν εθνικό στοιχείο της χώρας, στους Παστούν, και όπως φαίνεται στην ανώτερη κοινωνική τάξη.
Το βιβλίο περιέχει προφανώς πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία και μας δίνει την ιστορία της πολύπαθης αυτής χώρας από το 1973, όταν ανατράπηκε η μοναρχία του Ζαχίρ Χαν, ως τις μέρες μας. Είναι καλογραμμένο βιβλίο και διαβάζεται ευχάριστα. Ο συγγραφέας δεν είναι φανατικός, ούτε θρησκόληπτος, οπωσδήποτε όμως δεν είναι αμερόληπτος. Διαβάζοντας το βιβλίο του διαπιστώνεις την τάση του να προβάλει την εθνική περηφάνεια για τη χώρα του και τους Παστούν, την εθνοτική ομάδα στην οποία ο ίδιος ανήκει.
Ο πατέρας του αφηγητή, που είναι ουσιαστικά η κυριαρχούσα μορφή στο μυθιστόρημα, ανήκε στην άρχουσα τάξη της χώρας και είχε σπουδάσει στο πανεπιστήμιο. Άνθρωπος επιβλητικός και περήφανος, δεν έχασε την αξιοπρέπειά του ούτε την περηφάνεια του, ακόμα και όταν η φορά των πραγμάτων τον κατάντησε μικροπωλητή σε υπαίθρια αγορά μιας μικρής πόλης της Καλιφόρνιας. Στην αρχή του βιβλίου αναφέρονται, κάπως υπαινικτικά, οι πολιτικές εξελίξεις που ταλαιπώρησαν την πολύπαθη αυτή χώρα, από την εποχή που καταργήθηκε η μοναρχία ως την εποχή της εισβολής των σοβιετικών στρατευμάτων. Στο μεγαλύτερο όμως μέρος του η αφήγηση επικεντρώνεται στη δράση των Ταλιμπάν, των «μαθητών με τα καλάζνικωφ».

Ο αναγνώστης εντυπωσιάζεται από το φανατισμό και τη σκληρότητα αυτών των «μαθητών της σοφίας του θεού», που πυροβολούσαν αδιστάκτως όποιον γελούσε ή τραγουδούσε, γιατί το γέλιο, η χαρά και η διασκέδαση είχαν τεθεί εκτός νόμου. Εκείνο όμως που πραγματικά σε καταθλίβει είναι η μοίρα των γυναικών, στις οποίες η προηγηθείσα αριστερή κυβέρνηση του Μπαμπράκ Καρμάλ είχε παραχωρήσει πλήρη πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα. Όχι μόνο χάσανε όλα τα δικαιώματά τους, αλλά δεν μπορούσαν να ασκούν οποιοδήποτε επάγγελμα, ούτε να κυκλοφορούν ασυνόδευτες. Και φυσικά έπρεπε να είναι θαμμένες κυριολεκτικά στα σκούρα ή μαύρα ρούχα τους.
Παλαιότερα είχα διαβάσει ένα άλλο μυθιστόρημα για το Αφγανιστάν, το «Ένα δέντρο στο κέντρο της Καμπούλ» (έκδοση «Σύγχρονη Εποχή»), γραμμένο όμως όχι από Αφγανό, αλλά Ρώσο, και σαφώς απολογητικό της σοβιετικής εισβολής, την οποία ο καλαμπουριτζής της παρέας μου είχε τότε χαρακτηρίσει «το Αυνανιστάν του Μπρέζνιεφ».
Το Αφγανιστάν ήταν ανέκαθεν χώρα δυσπρόσιτη και ο λαός της περήφανος και ανυπότακτος. Όσοι κατακτητές προσπάθησαν να τον υποτάξουν, νικήθηκαν. Από τους Βρετανούς, που απέτυχαν το 1918 ύστερα από τρεις απόπειρες να εισβάλουν, ως τους Σοβιετικούς, που άδειασαν τη χώρα το 1989 μετά από δέκα χρόνια κατοχής, και ως τους Αμερικανούς, που επίσης ύστερα δέκα χρόνια δεν ξέρουν πώς να βγούνε από την παγίδα που τους έριξε ο Μπους.

Και όμως, για να θυμηθώ τους προσφιλείς μου Αρχαίους, υπήρξε ένας καταχτητής, που ρίζωσε στη χώρα αυτή, που τότε λεγότανε Βακτριανή. Ο Αλέξανδρος! Καταδιώκοντας τα τελευταία λείψανα του περσικού στρατού, ο στρατός του Αλεξάνδρου μπήκε στη Βακτριανή και ακολούθως στη γειτονική Ινδία, φτάνοντας ως τον Ινδό Ποταμό. Μια μεγάλη πόλη του σημερινού Αφγανιστάν, το Κανταχάρ, χτίστηκε από τους Μακεδόνες και το όνομά της θυμίζει τον Αλέξανδρο, μια που οι Άραβες το ονόμαζαν Αλ-Ισκάντερ.
Οι Μακεδόνες, λοιπόν, και μετά την αποχώρηση και το θάνατο του Αλεξάνδρου, έμειναν στη Βακτριανή και τον καιρό των Διαδόχων στερέωσαν εκεί ένα ισχυρό βασίλειο, με επιφανείς βασιλείς, σαν τον Ευκρατίδη, το Στράτωνα, τον Ερμαίο και το Μένανδρο, ο οποίος μάλιστα έγινε βουδιστής και έστειλε Έλληνες βουδιστές ιεραποστόλους ακόμα και στις ελληνιστικές Αίγυπτο και Συρία. Ένα από τα «ιερά βιβλία» του βουδισμού, το «Μιλίντα Πάνια» (δηλαδή τα ερωτήματα του Μενάνδρου), έχει το όνομά του.
Θα θυμάστε ίσως και ένα ποίημα του Καβάφη που επιγράφεται «Νομίσματα» και αναφέρεται σε ινδικά νομίσματα «κραταιοτάτων μοναρχών, του Εβουκρατίνταζα, του Στρατάγα, του Μεναντράζα, του Εραμαϊάζα», και τελειώνει έτσι: