Από την Πρωτογεωμετρική περίοδο (1.100π.Χ) έως την Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο (έως τον 4^ο μ.Χ αι.), η περιοχή της Γέρας, παρουσιάζει διάσπαρτα χνάρια κατοίκησης, τα οποία πυκνώνουν κατά την Κλασσική (480 - 320 π.Χ.), Ελληνιστική (320 - 167π.Χ.) και κύρια κατά την Ρωμαϊκή περίοδο (167 π.Χ. - 400 μ.Χ.). Οι ανασκαφές στον όμορο Δήμο του Ευεργέτουλα, με τα αξιόλογα Γεωμετρικά και Αρχαϊκά ευρήματα, μαζί με τα ανώτερα στρώματα της ανασκαφής στις Χαλατσές, (όπου βρέθηκε και θησαυρός Ρωμαϊκών νομισμάτων) δείχνουν μία ομοιόμορφη κατανομή οικισμών σε όλη την έκταση της δυτικής παραλίας του κόλπου της Γέρας. Από την Ευρειακή, στο εσωτερικό της οποίας υπάρχει άφθονη κλασσική και Ρωμαϊκή κεραμική, λαξευμένοι στον βράχο τάφοι και ίσως η Κώμη «Ευγρενική» του κτηματολογίου του 4^ου μ.Χ. αι., αρχίζουν διάσπαρτα οικοδομικά ευρήματα, που πυκνώνουν στις Χαλατσές και υποθαλάσσια στον ορμίσκο, από της Απιδιάς τον Λάκκο έως το καφενείο του Δαρέλλη (Γυάργια). Ραβδωτός κίονας με λαξευμένους ογκόλιθους, θεμέλια κτισμάτων, αποβάθρα, σωληνώσεις νερού, πιθάρια και κεραμικοί κλίβανοι, τάφοι δίπλα στο «βραχάκι» (άνω δόμος τετράγωνου κτίσματος) αποτελούν την συνέχεια των κτισμάτων της στεριάς. Τα ευρήματα πυκνώνουν στο Πέραμα (όπου μιλήσαμε για την αποβάθρα), στην περιοχή Ταταλιά (Αι Γιώργης), στου Κουρούμπακαλη (υποθαλάσσια και στον παρακείμενο λόφο) και στο Ακρωτήρι της Καβουρόλιμνης!!! Εκεί εκτός από τον μεταγενέστερο υποβρύχιο οικισμό, με τον ναό (έξω από το μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο του «κρατήρα»), υπάρχουν ευρήματα στο ίδιο το ακρωτήριο. Δεν αναφερθήκαμε ακόμα για την εποποιία της ελιάς στην Γέρα, αλλά θα πρέπει να τονιστεί η ύπαρξη ενός (και μοναδικού) οχυρού* της Μυτιληναίας, σε άμεση οπτική επαφή με το αντίστοιχο στον λόφο της Παναγιάς στην Σκάλα Λουτρών, ίσως για την μετάδοση πληροφορίας, σε σχέση με την είσοδο του κόλπου. Ήταν κτισμένο στην κορυφή του ασβεστολιθικού υψώματος, επάνω από το λιμανάκι του ψαράδικου οικισμού των Πύργων. Κατείχε την θέση μικρού κτίσματος και οι λαξευμένοι, ορθογώνιοι δόμοι του από ιγκνιβρίτη βρίσκονται στο θεμέλιο ή ελεύθεροι στην δυτική πλαγιά του λόφου. Άφθονη κεραμική από κεραμίδια, όστρακα μελαμβαφών και γκρίζων αγγείων, πυθμένες αμφορέων, βρίσκεται διάσπαρτοι στην ανατολική πλαγιά. Οικιστικά λείψανα παρατηρούνται και στους όρμους του Αύλωνα και του Φτελιού.

Κάτω από την θάλασσα…

…σε ναυάγια

στο εσωτερικό του κάμπου, τα αρχαία χνάρια…

…και σπίτια σαν αυτά τότε…

…και στους Πύργους…

…το αρχαίο οχυρό…

…με άφθονη κεραμική