ΚΡΗΝΕΣ Η

Η τρίτη, μεγάλη Κρήνη του Χασάν Πασά Τζεζάερλη., της οποίας έχουμε εικόνα είναι αυτή, που κατά τον Π.Σαμάρα, βρισκόταν «εις Επάνω Σκάλαν, πλησίον του Η΄ Δημοτικού Σχολείου (τώρα Ε΄ Δημ. Σχολείο) και εις την ρίζαν μιας αιωνοβίου κυπαρίσσου. Είχε διαστάσεις 4,5Χ4 μ. Εδώ υπάρχει τώρα το σπίτι του Χαλήμ Μπέη (τώρα Δημοτική Πινακοθήκη) απέναντι από το Ε΄ Δημοτικό σχολείο (Μεζάρια τότε) γιού του Μουσταφά Πασά Κουλαξίζη, με το ιδιωτικό νεκροταφείο της οικογένειας. Η κρήνη, όπως και αυτή στο κιόσκι, ήταν, μαρμάρινη, κεραμοσκέπαστη, με τους χαρακτηριστικούς, πολλαπλούς πεσσούς στα πλάγια (όπως και οι άλλες δύο που περιέγραψα), με ανοικτό, οξυκόρυφο τόξο και δύο ζώνες με ανάγλυφο διάκοσμο και ροζέτες. Κάτω από το τόξο φαίνεται η επιγραφή σε Οθωμανική γραφή. Εδώ παρατηρείται μια ιδιομορφία . Η επάνω σειρά είναι μεγαλογράμματη , ενώ οι δύο επόμενες με μικρότερα στοιχεία. Παρατηρείται δε έντονος σκούρος χρωματισμός.

Και αυτό γιατί διαθέτουμε ακόμα μια αναμνηστική φωτογραφία της κρήνης, με ένα Έλληνα άξιωματικό δίπλα της, που είναι πολύτιμη. Εδώ φαίνεται ότι κάτω από το τόξο δεν υπάρχει ιδιαίτερη πλάκα για την σβησμένη πια επιγραφή, αλλά μια σειρά από πέντε ομοιόμορφες πλάκες. Αυτό σημαίνει ότι αυτή η επιγραφή ίσως να ήταν γραπτή! Αυτή δεν έχει μεταφραστεί (δεν αναφέρεται από τον Παν. Σαμάρα). Εδώ βέβαια τίθεται το θέμα της χρονολογίας της δεύτερης εικόνας. Βλέπουμε την κρήνη ανέπαφη , αλλά εξαφανισμένη την επιγραφή της. Πρόκειται για την τραγωδία του 1922. Το θέμα είναι πως και αυτή ακολούθησε τον δρόμο της καταστροφής, όπως και το Καστρέλι, από μια μισαλλόδοξη, εκδικητική πρακτική. Ετσι μέχρι στιγμής εντοπίστηκαν οι τρείς μεγάλες κρήνες του Χασάν Πασά Τζεζάερλη, στην πόλη και μια μικρότερη.

Μια κρήνη που βρισκόταν στην Επάνω Σκάλα, απέναντι από το Καφενείο Ερμής και στο γνωστό Τουρκικό κτήριο, ακολούθησε και αυτή τον δρόμο της αναίτιας καταστροφής. Αυτή ήταν υπέροχη, με υπόβαθρο ένα εξαγωνικό, πολύκρουνο συκρότημα μαρμάρινων κρηνών , από τις οποίες διακρίνονται οι τρείς, με ανάγλυφο διάκοσμο και την μεσαία μεγαλύτερη με επιγραφή. Ίσως να υπήρχαν και άλλες στην πίσω επιφάνεια . Εκείνο όπως που χαρακτηρίζει την κρήνη και κάνει το έγκλημα της καταστροφής της βάρβαρο, είναι το υπέροχο, ξύλινο, εξαγωνικό καφενείο στον όροφο της. Υπήρχε μαρμάρινη, κυκλική σκάλα, που οδηγούσε σε ένα αριστούργημα της νεοκλασικής-μπαρόκ αρχιτεκτονικής με μπαλκόνι, παράθυρα με οξύληκτα τόξα, ραβδωτούς πεσσούς με επίκρανα που στήριζαν ζωφόρο με ροζέτες και βαθειά αετώματα με ακρωτήρια , σαν συνέχειες της αστεροειδούς, εξαγωνικής κεραμοσκεπής. Αυτή η κρήνη ήταν μεταγενέστερη της εποχής του Χασάν Πασά. Αντικαταστάθηκε με ένα βαρελοειδές περίπτερο. Σύμφωνα με τον Στρατή Αναγνώστου ( Η Παλιά Μυτιλήνη σελ.222) κατασκευάστηκε από τον Sakir bey. Τα κατασκευαστικά της στοιχεία ταιριάζουν με αυτά πολλών κτισμάτων του 19^ου αι της πόλης (Κουμερκάκι κα).

Η Τρίτη Κρήνη του Χασάν Πασά

Με την επιγραφή

Και χωρίς αυτή το 1922(;)

Η κρήνη με το καφενείο στην Επάνω Σκάλα

Με το περίπτερο στη θέση της (1981)

Με το Τουρκικό κτήριο

Με στοιχεία όπως το Κουμερκάκι (Στρατής Αναγνώστου)

Ή το μαγαζί στην Ερμού