Μέσα στην παράνοια που ζούμε σήμερα το είδαμε και αυτό! Οι αυτοαποκαλούμενοι «θεματοφύλακες του Συντάγματος» να καίνε ένα παιδικό βιβλίο του παγκοσμίως καταξιωμένου συγγραφέα Ευγένιου Τριβιζά, γιατί δεν τους άρεσε! Η πράξη τους αυτή είναι μια μορφή «βεβήλωσης» και έχει βέβαια και συμβολικό χαρακτήρα. Θυμίζει παλαιότερες σκοταδιστικές εποχές. Πάντως ο κόσμος κατάλαβε πως εκείνο που τους νοιάζει δεν είναι η πνευματική ή η σωματική υγεία και ακεραιότητα των παιδιών, αλλά κάτι άλλο πέρα απ’ αυτό. Η όλη δράση τους πηγάζει από ένα αντικοινωνικό πνεύμα, από ένα ανεξήγητο πείσμα, από μια αδικαιολόγητη εμπάθεια και ένα μίσος που μου θυμίζει το μίσος που υπήρχε ανάμεσα σε δυο γυναίκες ενός μυθιστορήματος και έλεγε η μία: «αν ήξερα πως ο θάνατός μου θα την στενοχωρούσε, θα πέθαινα τώρα αμέσως»! Και οι αυτόκλητοι «θεματοφύλακες» του Νόμου και της Τάξης είναι πρόθυμοι να βλάψουν τον εαυτό τους και τους δικούς τους, αρκεί να δημιουργήσουν προβλήματα σε αυτούς που θέλουν!  

Βέβαια, όπως όλα τα πράγματα, έτσι και ένα βιβλίο υπόκειται στην κριτική και αυτό γίνεται ελεύθερα σε κάθε βιβλιοπαρουσίαση και βιβλιοκριτική από ειδικούς και μη. Όποιος δεν αρέσει ένα βιβλίο μπορεί απλώς να μην το διαβάσει, αλλά δεν έχει το δικαίωμα να το καίει. Κι είναι επικίνδυνο να καίει κανείς ένα βιβλίο, γιατί, όπως είπε κάποιος, όποιος καίει βιβλία, μπορεί αργότερα να κάψει και ανθρώπους! Η ουσία είναι πως αυτοί οι άνθρωποι μέσα στην «παράνοια» που ζουν θεωρούν πως αυτοί μόνο είναι οι υγιώς σκεπτόμενοι πολίτες, πως όλοι οι άλλοι είναι θύματα μιας συνωμοσίας των ισχυρών της γης και γ’ αυτό έχουν αναλάβει το θεάρεστο έργο να μας σώσουν από αυτούς!  

Το κάψιμο των βιβλίων σχετίζεται με τη λεγόμενη «πνευματική ελευθερία» και την «ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου» που κατοχυρώνεται από το Σύνταγμα. Όμως το Σύνταγμα θέτει και κάποιους περιορισμούς, όπως είναι «η προσβολή της δημοσίας αιδούς» και της νενομισμένης κοινωνικής ηθικής. Μέτρο όμως αυτών δεν είναι δυνατό να αποτελεί το άτομο, γιατί τότε δεν θα μείνει τίποτε όρθιο, ούτε θεσμός ούτε αξία. Όταν οι άνθρωποι δέχτηκαν να ενταχθούν σε κοινωνία, εκχώρησαν κάποια από τα δικαιώματά τους στην κοινωνία. Από τη στιγμή όμως που ο καθένας αναγορεύει την κρίση του σε Νόμο της κοινωνίας και προσπαθεί να επιβληθεί στους άλλους και στην κοινωνία την ίδια, τότε παραβιάζει το λεγόμενο «Κοινωνικό Συμβόλαιο» που υπέγραψε και καταργεί την κοινωνία. Με λίγα λόγια δεν έχει θέση μέσα σε αυτή.  

Και ας μη νομίσει κανείς πως μόνο σε αυταρχικά καθεστώτα παρατηρείται αυτό το φαινόμενο του περιορισμού της πνευματικής ελευθερίας και της σκέψης. Παρατηρείται και σε δημοκρατίες που περνούν κρίση και βρίσκονται σε περίοδο παρακμής. Σε τέτοιες περιόδους κακοποιήθηκαν μερικά από τα μεγαλύτερα πνεύματα της ανθρωπότητας. Ας σκεφτούμε τον μεγάλο δάσκαλο της αρχαιότητας, τον Σωκράτη. Αυτός κατηγορήθηκε εν μέσω δημοκρατίας πως «εισάγει καινά δαιμόνια» και πως «διαφθείρει τους νέους» με τη διδασκαλία του! Είναι βέβαιο πως, αν ο Σωκράτης είχε εκδώσει τις σκέψεις του, τότε οι συμπατριώτες του θα έκαιγαν τα βιβλία του. Επειδή, όμως, ο Σωκράτης δεν είχε συγγράψει κανένα βιβλίο, πλήρωσε τα «πιστεύω» του με την ίδια τη ζωή του.  

Το κάψιμο των βιβλίων συνδέεται πάντα με σκοτεινές πνευματικά εποχές. Μια τέτοια εποχή είναι και ο Μεσαίωνας. Σε αυτόν οφείλεται το γεγονός πως από το συνολικό έργο της μεγάλης Λέσβιας ποιήτριας, της Σαπφούς, σώζεται σήμερα περίπου το 1/20. Η αρνητική στάση που τήρησε ο Τατιανός απέναντι στην Σαπφώ είναι σίγουρο πως επηρέασε τις εκτιμήσεις των συγχρόνων του για την ποιήτρια. Μυθολογείται πως τα βιβλία της Σαπφούς κάηκαν από τον Πάπα Γρηγόριο τον ΥΙΙ στην Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη το 1073 μ. Χ. Βέβαια, υποστηρίζεται πως «οι μύθοι για το κάψιμο των βιβλίων της Σαπφούς είναι, αναμφίβολα, μύθοι», αλλά, όπου υπάρχει καπνός, υπάρχει και φωτιά και φαίνεται πως πράγματι ο Πάπας Γρηγόριος ο VII έκαψε κάποια βιβλία της ποιήτριας απλώς για προειδοποίηση αυτών που στο μέλλον σκόπευαν να γράψουν παρόμοια ποιήματα με τη Σαπφώ που ήταν ένα σύμβολο.  

Στα νεότερα χρόνια το ναζιστικό καθεστώς οργάνωσε τη 10η-5-1933 την πρώτη δημόσια πυρά στην οποία 5000 φοιτητές της χιτλερικής νεολαίας έκαψαν 50.000 βιβλία με το επιχείρημα ότι περιείχαν επικίνδυνες για τη νεολαία ιδέες. Τότε εξαφανίστηκαν πολλά αξιόλογα έργα φιλοσοφίας, ποίησης και πεζογραφίας, έργα επιστημονικά, συγγράμματα κομμουνιστών, Εβραίων ή συγγραφέων που δεν ευθυγραμμίζονταν απολύτως με τις ναζιστικές ιδέες. Τότε κάηκαν έργα του Αϊνστάιν, του Εμίλ Ζολά, του Αντρέ Ζιντ , του Μπέρτολτ Μπρεχτ και άλλων συγγραφέων που δικαίωσε ο χρόνος.  

Είναι γνωστό το ποίημα που το 1938 έγραψε ο Μπρεχτ γι’ αυτό το έγκλημα. Ο Μπρεχτ παρουσιάζει ολόκληρα κάρα φορτωμένα με βιβλία να προχωρούν προς την πυρά. Ένας εξορισμένος ποιητής από τους καλύτερους διαβάζοντας των βιβλίων τον κατάλογο με φρίκη του είδε πως τα δικά του τα είχαν ξεχάσει. Και τότε: «Χύμηξε στο γραφείο του // με τις φτερούγες της οργής //κι έγραψε στους τυράννους ένα γράμμα: 

«Κάψτε με!», έγραφε με πένα ακράτητη, «κάψτε με!// Μ’ αφήσατε έξω! Δεν μπορείτε να μου το κάνετε αυτό εμένα!//Την αλήθεια δεν έγραφα πάντα στα βιβλία μου; Και τώρα //μου φερνόσαστε σα να’ μαι ψεύτης! Σας διατάζω: Κάψτε με!» ( μετφ. Μ. Πλωρίτης). Ο Μπρεχτ με τον δικό του τρόπο προσπαθεί να απαξιώσει την ενέργεια των φασιστών και να μετατρέψει σε τιμή αυτό που αυτοί θεωρούσαν όνειδος και ντροπή.  

Όμως η τακτική των τυράννων επαναλήφθηκε και στη χώρα μας στη δικτατορία του Ι. Μεταξά. Στις 8-8-1936, τέσσερις μέρες μετά την επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος στη χώρα μας, έγινε στα Προπύλαια με πρωτοβουλία εθνικοφρόνων φοιτητών μια πρόβα τζενεράλε γι’ αυτό που επρόκειτο να ακολουθήσει. Το κάψιμο των βιβλίων έλαβε μαζικό χαρακτήρα και πραγματοποιήθηκε με πανηγυρικό τρόπο σε διάφορες πόλεις στις 16 -8-1936. Στην Αθήνα η εκδήλωση, για την οποία είχαν μοιραστεί και προσκλήσεις στους νέους να συμμετάσχουν, έλαβε χώρα στους στύλους του Ολυμπίου Διός και στα Προπύλαια. Ρεπορτάζ της εποχής αναφέρει: « Ρίχνομεν εις τας φλόγας το μίασμα αυτό της σκέψεως και της ψυχής του έθνους από την ηθική σκλαβιά εις την οποίαν συνέτειναν τα βιβλία αυτά». Τότε κάηκαν βιβλία και έργα όπως τα «Ψηλά βουνά» του Ζ. Παπαντωνίου, η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, ο «Επιτάφιος» του Περικλή, «Η ζωή εν τάφω» του Μυριβήλη, έργα του Καρκαβίτσα, η «Πολιτεία» του Πλάτωνα. Υπολογίζεται πως 445 τίτλοι βιβλίων καταδικάστηκαν τότε να καούν. Είναι φανερό πως οι δικοί μας στη δίωξη των ιδεών και τον περιορισμό της πνευματικής ελευθερίας αντέγραψαν τα χιτλερικά πρότυπα!  

Βέβαια, υπάρχει μια μεγάλη διαφορά. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις το επίσημο κράτος, η Πολιτεία, κάποιος θεσμός κρίνει, κατακρίνει, καταδικάζει, περιορίζει τη σκέψη και καίει τα βιβλία. Στην περίπτωση των «θεματοφυλάκων του Συντάγματος» κάποιοι πολίτες υποκαθιστούν το κράτος και την Πολιτεία. Δεν ξέρω ποιο από τα δύο είναι το χειρότερο. Ένα όμως ξέρω πως το πνεύμα ποτέ δεν φυλακίζεται. Πετά σαν ελεύθερο πουλί. Δεν περιορίζεται και δεν φιμώνεται, όσο και αν προσπαθούν μερικοί ανεγκέφαλοι να το κάνουν. Πάντα βρίσκει την ευκαιρία να λάμψει!