Τέτοιο καιρό το 2019 ανταλλάσαμε ευχές για ένα ευτυχισμένο και χαρούμενο νέο έτος, το έτος 2020. Όμως το έτος αυτό, δίσεκτο όνομα και πράγμα, έμελλε να είναι το χειρότερο απ’ όλα τα τελευταία για όλη την ανθρωπότητα. Όσα συνέβησαν αυτή τη χρονιά βεβαιώνουν την αλήθεια πως «άλλαι μεν βουλαί ανθρώπων, άλλα δε Θεός κελεύει». Πέρα όμως από όλα τα κακά η χρονιά αυτή μας έδειξε τη μηδαμινότητα του ανθρώπου. Μας έδειξε πως ο άνθρωπος, όσο και αν το νομίζει, ποτέ δεν πρόκειται να γίνει Θεός και γι’ αυτό καλό είναι να συνειδητοποιήσει τα όριά του και να μη διαπράττει την αμαρτία της «ύβρεως» που πάντα τιμωρείται. Τα οικονομικά και ψυχολογικά προβλήματα που θα ακολουθήσουν επιβάλλουν αλλαγή στη στάση των ανθρώπων απέναντι στους συνανθρώπους τους και την καλλιέργεια των αρετών της φιλανθρωπίας και της αλληλεγγύης.

Ο όρος «φιλανθρωπία» είναι πανάρχαιος και διαχρονικά κάθε κοινωνία του έδινε διαφορετικό περιεχόμενο. Ο Πλάτων ορίζει τη φιλανθρωπία λέγοντας πως η φιλανθρωπία είναι μια ανθρώπινη έξη που πηγάζει από το ενάρετο ήθος και δημιουργεί φιλία μεταξύ των ανθρώπων* είναι μια έξη ευεργετική που σχετίζεται με την ευεργεσία και την οφειλόμενη χάρη. Ο όρος αυτός που είναι βασικά αρχαία ελληνική ιδέα και σύλληψη, πέρασε πολλά στάδια ανάπτυξης,  χρησιμοποιήθηκε πολύ και στο Βυζάντιο, αλλά διατήρησε τη βασική της σημασία. Οι Βυζαντινοί θεωρούσαν τη φιλανθρωπία αρχή πολιτικής συμπεριφοράς και κανόνα ιδιωτικής και δημόσιας διαγωγής που καθόριζε τις σχέσεις των ανθρώπων με τον Θεό και των ανθρώπων μεταξύ τους. Με αυτή τη σημασία στη Βυζαντινή Εκκλησία η αρετή της φιλανθρωπίας σε συνδυασμό με αυτή της ελεημοσύνης αποτέλεσε κεντρικό θέμα σε κηρύγματα, συγγράμματα αλλά και την εικονογραφία. Είναι μεγάλος ο κατάλογος των βυζαντινών συγγραφέων που έγραψαν για τη φιλανθρωπία. Ο Γεώργιος Σχολάριος θεωρώντας τήν έμπρακτη αγάπη ουσία του έργου της  Εκκλησίας μέσα στον κόσμο γράφει: «το να γυρίσεις την πλάτη έστω και σε έναν άνθρωπο, το να αρνηθείς να προσφέρεις τη βοήθειά σου σε έναν άπορο συνάνθρωπό σου είναι σαν να περιφρονείς και να αδικείς ολόκληρη την ανθρωπότητα, γιατί ο άνθρωπος αποτελεί μικρόκοσμο και σύγκλιση όλης της ανθρωπότητας». Κινούμενη με βάση αυτή την αρχή η Βυζαντινή Εκκλησία είχε διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας και αποτέλεσε το πιο βασικό καθίδρυμα υλοποίησής της. Πολλά βυζαντινά κείμενα μιλούν για το ηθικό χρέος της φιλανθρωπίας και της πραγματώσεώς της στην καθημερινή ζωή και πολλές πηγές τη θεωρούν ως επιθυμητό ιδανικό ή σαν μια εφαρμοσμένη αρετή (Σχολάριος, Περί ελεημοσύνης).  

Στην ιστορική πορεία των δύο χιλιάδων περίπου ετών η Εκκλησία αντιμετώπισε τα διάφορα στάδια της ζωής του ανθρώπου με μεγάλο ενδιαφέρον. Ο Μ. Βασίλειος που γιορτάζει την πρώτη του χρόνου χωρίζει τις ηλικίες του ανθρώπου σε τρεις φάσεις, τη νηπιακή, τη νεανική  και τη γεροντική και υπογραμμίζει τα κύρια γνωρίσματα και τις κύριες ανάγκες της κάθε ηλικίας λέγοντας «Κύριε,…..τα νήπια έκθρεψον, την νεότητα παιδαγώγησον, το γήρας περικράτησον»  (Ευχή από τη λειτουργία του Μ. Βασιλείου). Ο ιερός πατέρας παρακαλεί  τον Κύριο  να βοηθήσει τα νήπια, ώστε να τραφούν και να αναπτυχθούν  κανονικά, να βοηθήσει τη νεανική ηλικία να διαπαιδαγωγηθεί σωστά και την «Τρίτη ηλικία» να διατηρηθεί στα γηρατειά κραταιά και ακμαία. Στη σύντομη αυτή φράση συμπυκνώνεται το όλο θέμα της γεροντικής ηλικίας  και εκφράζεται το ενδιαφέρον και η φροντίδα της Εκκλησίας για τον άνθρωπο της ηλικίας αυτής. Αν πράγματι το γήρας διατηρηθεί ακμαίο, κραταιό και δυνατό, ο άνθρωπος  της ηλικίας αυτής μπορεί να ζει τη ζωή του κατά τρόπο αξιοπρεπή και ενάρετο. Άλλωστε, το «περικράτησον» αναφέρεται πιο πολύ στον πνευματικό τομέα στον οποίο ο άνθρωπος της ηλικίας αυτής μπορεί να διατηρηθεί κραταιός και δυνατός και λιγότερο στον σωματικό. Διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος του ξεμωράματος που οδηγεί τον άνθρωπο προς το τέλος της ζωής  του σε θλιβερές καταστάσεις                  

Και είναι οι άνθρωποι της «Τρίτης ηλικίας» που έχουν σήμερα περισσότερο παρά ποτέ την ανάγκη της φιλανθρωπίας. Γιατί αυτοί περισσότερο από κάθε άλλον με τις σημερινές συνθήκες βιώνουν τη μοναξιά και την απομόνωση. Είναι πολλοί οι άνθρωποι της κατηγορίας αυτής, αλλά και πολλοί οι τρόποι με τους οποίους οι συνάνθρωποί τους μπορούν να τους βοηθήσουν. Ο σεβασμός προς το γήρας δεν είναι μια απλή εντολή του Θεού, μια καθολική ηθική απαίτηση, ένα θετό δίκαιο, αλλά είναι και μια φυσική απαίτηση, κάτι που επιβάλλεται από τη φύση. Η ασέβεια και η αδιαφορία προς τους γέροντες γονείς καθιστά τον άνθρωπο χειρότερο και από τα άλογα ζώα. Παραθέτει αναφορικά με αυτό ο αρχιεπίσκοπος Καισαρείας, ο Μέγας Βασίλειος,  τη συμπεριφορά των πελαργών, οι οποίοι, όταν ο γέρος πελαργός χάσει τα φτερά του, τον περιτριγυρίζουν και τον περιθάλπουν με τα δικά τους φτερά και όχι μόνον τον τρέφουν άφθονα και πλούσια, αλλά και, όταν θελήσει να πετάξει, τον βοηθούν όσον είναι δυνατόν, πετώντας δίπλα του και βοηθώντας τον. Αυτό σε όλους προξενεί μεγάλη εντύπωση και γι' αυτό την ανταπόδοση των ευεργεσιών, όπως συμβαίνει στους πελαργούς, την ονομάζουν μερικοί "αντιπελάργωση". Το ηθικό και πνευματικό συμπέρασμα είναι σαφές, όπως το διατυπώνει ο Μ. Βασίλειος· «Η περί τους γηράσαντας των πελαργών πρόνοια εξήρκει τους παίδας ημών, ει προσέχειν εβούλοντο, φιλοπάτορας καταστήσαι» που σημαίνει «η πρόνοια που δείχνουν οι πελαργοί απέναντι στους γέροντες πελαργούς θα ήταν αρκετή ως παράδειγμα να καταστήσει τα παιδιά μας τέτοια που να αγαπούν τους πατέρες τους».  Η φροντίδα του Μ. Βασιλείου για το γήρας, όπως φαίνεται από το έργο της παροχής πρόνοιας στους ηλικιωμένους και τους ανήμπορούς  στο μεγάλο επίτευγμα της αγάπης του στην «Βασιλειάδα», αλλά και  από τη διδασκαλία του, προσδίδει πρόσθετη ειδίκευση  στον ιατρό κατά τις σπουδές και τις γνώσεις μεγάλο Άγιο και Πατέρα. Τον καθιστά γεροντολόγο και γηρίατρο, γιατρό των γερόντων!

Τελειώνοντας θα ήθελα να αναφέρω πως οι σκέψεις αυτές αντλούνται από το εξαιρετικό, πολύχρωμο και συλλεκτικό Αγιολόγιο -Ημερολόγιο του 2020 που εξέδωσε  ο Ιερός Ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μανταμάδου,  στη σύνθεση και σύνταξη του οποίου συνέβαλα και εγώ. Το Αγιολόγιο -Ημερολόγιο αυτό κατά ένα τρόπο «προφητικό» για όσα έμελλαν να πλήξουν τους ηλικιωμένους είναι αφιερωμένο στο ανεγειρόμενο στον περιβάλλοντα χώρο του Ιερού Ναού  Γηροκομείο και στα άτομα της «Τρίτης ηλικίας».