Είναι γνωστό πως η φοροδιαφυγή αποτελεί διαχρονικά μια «γάγγραινα» για το ελληνικό δημόσιο. Όλες οι κυβερνήσεις, όταν καταλαμβάνουν την εξουσία, διακηρύττουν με στόμφο πως θα χτυπήσουν αυτό το φαινόμενο, αλλά τελικά δεν θέλουν ή δεν μπορούν να το κάνουν. Αλλά γιατί, αλήθεια, οι Έλληνες, σε αντίθεση με άλλους πολιτισμένους λαούς δεν καταβάλλουν τους φόρους που τους αναλογούν; Η μελέτη αυτού του φαινομένου είναι πολύ χρήσιμη δεδομένου ότι, αν δεν βρεθούν τα αίτιά του, δεν είναι δυνατή η αντιμετώπισή του. Αν δεν βρει ο γιατρός τα αίτια που προκαλούν μια ασθένεια, δεν μπορεί να δώσει και το κατάλληλο φάρμακο.

Η σκέψη αυτή με ώθησε να ανατρέξω στο παρελθόν, τότε που αγωνιζόμουν και εγώ ως μάχιμος εκπαιδευτικός να καλλιεργήσω τη φορολογική συνείδηση στο μυαλό των μαθητών μου, που, σημειωτέον, τώρα είναι υπάλληλοι, εργαζόμενοι, επαγγελματίες και καλούνται να καταβάλουν κάθε χρόνο τον φόρο που τους αναλογεί. Ανέσυρα λοιπόν από το αρχείο μου μια έκθεση που τους είχα δώσει με θέμα που αναφερόταν στις υποχρεώσεις που έχουν οι πολίτες απέναντι στο κράτος, αλλά αποφεύγουν να τις εκπληρώσουν, και στα αίτια που καλλιεργούν αυτή τη συμπεριφορά.

Σχεδόν όλοι οι μαθητές αναφέρθηκαν στο φαινόμενο που ανθεί, αυτό της φοροδιαφυγής. Τόνισαν πως πολλοί Έλληνες αποκρύπτουν, αν μπορούν, τα έσοδά τους, κάνουν εικονικές δαπάνες, δεν υποβάλλουν καθόλου φορολογική δήλωση και με διάφορους τρόπους εξαπατούν την Εφορία. Αναγνώριζαν, βέβαια, πως η στάση αυτή απέναντι στο κράτος δεν είναι σωστή, αλλά αναγκάζονται ή ωθούνται από πολλούς λόγους να το κάνουν. Είπαν, για παράδειγμα, πως για όλο το κακό ευθύνεται ο ατομικισμός και η έλλειψη κοινωνικής συνείδησης που καλλιεργούν τόσο το σχολείο και η οικογένεια, όσο και η ίδια η κοινωνία. Είπαν, ακόμη, πως ευθύνεται η γενικότερη πτώση των ηθικών αξιών και η απαξίωση της πατρίδας και της κοινωνίας μέσα στα πλαίσια ενός αμφίβολου και ύποπτου κοσμοπολιτισμού, μιας ύποπτης παγκοσμιοποίησης. Είπαν, τέλος, πως για τη φοροδιαφυγή ευθύνονται και οι υλιστικές τάσεις που επικρατούν στην εποχή μας, τάσεις που θεοποιούν το χρήμα και ωθούν τους ανθρώπους στη λογική της ήσσονος προσπάθειας, στην ευκολία και την άνεση.

Εκείνο όμως που τόνισαν με έμφαση ως γενεσιουργό αίτιο του φαινομένου είναι η αναξιοπιστία και η έλλειψη εμπιστοσύνης που τρέφουν οι πολίτες απέναντι στο κράτος. Οι νέοι παρακολουθούν την πολιτική ζωή και ενημερώνονται με ποικίλους τρόπους για τα καθημερινά τεκταινόμενα. Πληροφορούνται, λοιπόν, για σκάνδαλα στα οποία είναι μπλεγμένοι οι πολιτικοί και έτσι κλονίζεται η εμπιστοσύνη τους όσον αφορά τη σωστή διαχείριση των δημοσίων χρημάτων. Οι πολίτες γενικά μαθαίνουν πως πολλοί πολιτικοί ήταν φτωχοί πριν μπουν στην πολιτική και έγιναν πλούσιοι εκμεταλλευόμενοι τους πολίτες.

Και ενώ αυτό συμβαίνει και θα έπρεπε λογικά η Πολιτεία να προσπαθήσει να εξαλείψει ή να αλλάξει αυτή την αντίληψη, αυτή κάνει ότι μπορεί να τη δικαιώσει και να την ισχυροποιήσει. Αυτό δεν κάνει και η σημερινή κυβέρνηση; Θέλοντας να πλήξει την ηθική των αντιπάλων και μάλιστα των πιο ικανών και των πιο επικίνδυνων και να εξασφαλίσει για τον εαυτό της το λεγόμενο «ηθικό πλεονέκτημα» δεν τους εμπλέκει σε σκάνδαλα; Έτσι, στη χώρα μας επικρατεί η αντίληψη πως όλοι είναι διεφθαρμένοι και πως όποια πέτρα και αν σηκώσει κανείς, θα βρει από κάτω κάποιο σκάνδαλο. Θα ρωτήσει κανείς: «Τι προτείνεις; Να σκεπάζονται τα σκάνδαλα που διαπράττονται;» Όχι βέβαια. Αλλά δεν πρέπει να πετούν οι πολιτικοί μας λάσπη στους αντιπάλους τους χωρίς στοιχεία και να αφήνουν την υπόνοια πως όλοι είναι διεφθαρμένοι.

Βέβαια, αυτά ίσχυαν πριν πολλά χρόνια και ισχύουν και τώρα. Δεν έχει αλλάξει τίποτε! Σήμερα έχει προστεθεί και ένα άλλο αίτιο, το ότι ο κόσμος δεν έχει χρήματα να πληρώσει τους φόρους που του αναλογούν. Είναι γνωστό πως όλοι από το 2010 μέχρι σήμερα έχουν χάσει το 50% των απολαβών τους, πως το ποσοστό της ανεργίας καλπάζει και πως το ποσοστό αυτών που ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας έχει αυξηθεί επικίνδυνα. Και είναι λυπηρό αυτοί που οδήγησαν τους πολίτες σε αυτή την άθλια και τραγική κατάσταση να ζητούν από αυτούς να είναι έντιμοι και νομοταγείς να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στο κράτος τη στιγμή που το ίδιο το κράτος δεν εκπληρώνει καμιά υποχρέωσή του απέναντι στους πολίτες. Γιατί το Κοινωνικό Συμβόλαιο είναι και πρέπει να είναι «ανταποδοτικό». Συμπέρασμα: ότι και να λένε οι πολιτικοί μας για έξοδο από τα μνημόνια, ομαλή ή ανώμαλη, ένα είναι βέβαιο, ότι έχουμε να διανύσουμε πολύ δρόμο ακόμα, δρόμο γεμάτο αγκάθια και τριβόλους, που θα ματώσουν τα πόδια μας…

* Ο κ. Αθανάσιος Φραγκούλης είναι Δρ. Κλασικής Φιλολογίας, Επίτ. Σχολικός Σύμβουλος.