Πριν από λίγο καιρό, ο γνώριμος σε μένα, κυρίως από τα γραπτά του, αφού οι προσωπικές συναντήσεις μας είναι πολύ λίγες αλλά πάντα εγκάρδιες και ζεστές, Προκόπης Ι. Παπάλας, είχε την καλοσύνη να μου στείλει την τελευταία δουλειά του: ένα ογκώδες (590 σελίδες) βιβλίο με τον τίτλο «Τα γλυπτά της Λέσβου», τυπωμένο από τις «Γραφικές Τέχνες» του Δ. Δούκα, στη Μυτιλήνη το 2012, με πρόλογο του Παναγιώτη Παρασκευαΐδη.

Ο Προκόπης Παπάλας, όπως είπα, έχει κάνει πολλές λόγιες δουλειές για την ιστορία του νησιού μας, έχει υπηρετήσει και την τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά, όπως πιστεύω, αυτό το βιβλίο είναι καρπός της ωριμότητάς του και βασικό μέλος της πνευματικής οικογένειάς του. Για αυτό, λοιπόν, το βιβλίο θέλησα να πω λίγα λόγια και εγώ, από τις σελίδες του φιλόξενου «Εμπρός».

Ο Πρ. Παπάλας είχε μια λαμπρή ιδέα: να γυρίσει όλη τη Λέσβο, την πόλη και τα χωριά, και να καταγράψει ό,τι γλυπτό στολίζει τη λεσβιακή ενδοχώρα.

Το αποτέλεσμα, πολύ σημαντικό από όλες τις απόψεις. Πρώτα - πρώτα έχουμε μια ολοκληρωτική σιρμαγιά όλων των αγαλμάτων του νησιού, όλων των ηρώων και των προτομών, πράγμα που αποδεσμεύει πληροφορίες ποικίλης φύσεως και σημασίας. Εξηγούμαι.

Αρχικά έχουμε την καλλιτεχνική παραγωγή: πόσα αγάλματα υπάρχουν, ποιοι καλλιτέχνες τα φιλοτέχνησαν, ποια είναι η αισθητική αποτίμησή τους, σε ποιους τόπους στήθηκαν. Ένα είναι αυτό. Όμως υπάρχει και κάτι άλλο, εξίσου σημαντικό.

Τα αγάλματα έχουν την ιστορία τους ως καλλιτεχνήματα, αλλά ταυτόχρονα αποδεσμεύουν και ιστορικές πληροφορίες για τον τόπο μας. Δηλαδή, από τη μια σηματοδοτούν τις χρονικές στιγμές που φιλοτεχνήθηκαν, αλλά και ποιοι φορείς είχαν την πρωτοβουλία για τη δημιουργία τους.

Επιπλέον, πάνω στα ηρώα των διαφόρων χωριών της λεσβιακής πατρίδας είναι γραμμένα τα ονόματα των χωριανών που έδωσαν τη ζωή τους για τη μεγάλη μας πατρίδα.

Ονόματα ανθρώπων τόσο κοντινών, που διαφορετικά μάλλον θα είχαν ξεχασθεί ή θα έπρεπε να τα αναζητήσει κανείς σε ειδικές μελέτες και βιβλία.

Φυσικά πρόκειται για την ιστορία του 20ού αιώνα, τα αγάλματα και τα ηρώα έχουν μια χρονική αφετηρία που δεν μπορεί να μην είναι το 1912, όταν το νησί μας ενσωματώθηκε στον εθνικό κορμό και από τότε αρχίζουν οι θυσίες υπέρ της Ελλάδος.

Όχι ότι δεν υπήρξαν και άλλοι πεσόντες κατά τη διάρκεια λ.χ. της Οθωμανοκρατίας, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία...

Πέρα όμως από όλα αυτά, υπάρχουν και άλλες πληροφορίες και άλλα ερωτήματα. Δηλαδή, πότε μια κοινωνία, μικρή ή μεγάλη, αισθάνεται την ανάγκη να ανασύρει τα ονόματα των νεκρών της και τα επαναφέρει στο προσκήνιο της καθημερινότητας;

Ποιες ιδεολογικές ανάγκες καλύπτει αυτή η επανεμφάνιση των νεκρών αγωνιστών; Ποια ελατήρια ώθησαν την τάδε κοινότητα, τον άλφα ή το δείνα Λέσβιο να αναλάβει τη δαπάνη ενός αγάλματος;

Γιατί σε μερικά αγάλματα γίνεται προσπάθεια να αποσβεστεί το γεγονός ότι δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της πρόσφατης δικτατορίας; Γιατί στο Μανταμάδο, λ.χ., υπάρχουν δύο αγάλματα πεσόντων και πώς είναι δυνατόν η ιστορική μνήμη να διαχωρίζεται;

Και τα ερωτήματα μπορούν να πολλαπλασιασθούν. Αυτό όμως είναι και το μεγάλο πλεονέκτημα ενός καλού βιβλίου: δηλαδή να θέτει ερωτήματα και να δίνει κάποιες απαντήσεις αφ' εαυτού και παράλληλα να δημιουργεί νέα ερωτήματα, που ενίοτε δεν τα είχε στο μυαλό του ούτε ο συγγραφέας του όταν αναλάμβανε τη σχετική πρωτοβουλία.

Με αυτά τα ερωτήματα κλείνω κι εγώ την πρώτη περιήγησή μου στο βιβλίο του Προκόπη Παπάλα.

Γιατί είναι βέβαιο ότι το βιβλίο αυτό θα το ανοίξω πολλές φορές για να αναζητήσω πληροφορίες για τους νεκρούς της Λέσβου, αυτούς που ονομάζομαι ήρωες, που δεν ήταν παρά καθημερινοί συμπατριώτες μας, χαμένοι σε μια μάχη που, πολλές φορές, άλλοι αποφάσισαν και άλλοι σίγουρα γεύτηκαν τους καρπούς της...