Σε όλη την Ελλάδα, της Λέσβου περιλαμβανομένης, παρατηρείται κατά τα τελευταία έτη μία ανησυχητική αύξηση στην ένταση βροχοπτώσεων, η οποία δε συνοδεύεται από αντίστοιχη αύξηση και του συνολικώς προσπίπτοντος όγκου νερού σε ετήσια βάση. Οι βροχοπτώσεις τείνουν να μειωθούν σε αριθμό συμβάντων ανά έτος, αλλά να αυξηθούν σε όγκο και ένταση στα επιμέρους συμβάντα. Με αυξανόμενη συχνότητα πληροφορούμαστε για εντονότατες και αιφνίδιες βροχοπτώσεις ανά τη χώρα και κατακλύσεις χωριών, συνοικιών, πόλεων ή και ολοκλήρων νομών. Παρακολουθούμε στην τηλεόραση κατοίκους να ολοφύρονται δικαίως για προκληθείσες καταστροφές σε οικίες και αγρούς τους, για τραυματίες ή, δυστυχώς, και νεκρούς. Μόνιμη επωδός στις αφηγήσεις τους είναι το αιφνίδιο της βροχοπτώσεως, η έντασή της (όγκος νερού στη μονάδα χρόνου) και, ορισμένες φορές, η διάρκειά της.
Στις περισσότερες περιοχές της χώρας μας καταστήσαμε με τη δόμηση δύσκολη έως αδύνατη τη φυσική απορροή των μεγάλων όγκων ομβρίων προς χαμηλότερες στάθμες και τη θάλασσα. Κοίτες χειμάρρων, μισγάγκειες, ρεματιές μας έχουν σε μεγάλο βαθμό στραγγαλιστεί, με αποτέλεσμα η φυσική απομάκρυνση να εμποδίζεται, οι όγκοι των νερών να παρασύρουν δομήματα και οχήματα, να κατακλύζονται οδοί, πλατείες, υπόγεια και ισόγεια, να υπερχειλίζουν κοίτες, να υπερπηδώνται γέφυρες. Πρόκειται για άλλη μία καταστροφική παρέμβαση του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον του, αυτήν τη φορά στο δίκτυο απορροής που η φύση προνόησε να δημιουργήσει! Ένας επιπλέον επιβαρυντικός παράγων είναι η αμέλεια όλων μας, με πρώτες τις τοπικές αρχές, να διατηρούμε τις κοίτες χειμάρρων απορροής καθαρές από αποθέσεις κάθε είδους, ώστε να μην παρεμποδίζεται η απορροή.

Στη Λέσβο κληθήκαμε προσφάτως να γνωμοδοτήσουμε, με τη βοήθεια και την πολύτιμη επιστημονική γνώση ειδικών καθηγητών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου**, επί του πρακτέου σε τρεις περιοχές με σχετικά προβλήματα: στην Καλλονή, στο Σκόπελο Γέρας και στην Άντισσα. Στις δύο πρώτες περιπτώσεις μεγάλοι όγκοι νερού από βροχοπτώσεις κατακλύζουν οικισμούς, την Καλλονή και το Πέραμα, αντιστοίχως. Στην τρίτη περίπτωση, της Άντισσας, επιδίωξη είναι η συγκράτηση μέρους του απορρέοντος όγκου νερού για εκμετάλλευση και εμπλουτισμό του υπογείου υδροφόρου ορίζοντα. Στο παρόν άρθρο επικεντρωνόμαστε στην Καλλονή, η οποία προσφάτως πλημμύρισε από υπερχείλιση του χειμάρρου Αχερώνας.
Η νήσος μας δέχεται σχετικώς υψηλές βροχοπτώσεις. Ο Γεώργιος Μ. Χουτζαίος εκτιμά στο εξαιρετικό πόνημά του «Τα νερά της νήσου Λέσβου» (2009) ότι η Λέσβος με μέσο ετήσιο ύψος βροχοπτώσεων περίπου 650mm, δέχεται ανά έτος άνω του 1 δισ. κυβικά μέτρα ομβρίων και ότι διαθέτει πυκνό υδρογραφικό δίκτυο με 21 κυρίους χειμάρρους απορροής, λόγω των μεγάλων εδαφικών κλίσεών της (το 50% της επιφάνειας της Λέσβου έχει κλίσεις μεγαλύτερες του 16%). Συνεπώς, πρώτη παράμετρος του προβλήματος είναι οι πολλές βροχοπτώσεις στη Λέσβο.
Το πρόβλημα της Καλλονής με πλημμύρες και κατακλύσεις δεν είναι σημερινό (βλ. φωτογραφίες από τις πλημμύρες τού 1931, 1938 και 1950 στη σελ. 17 του κατατοπιστικού τόμου «Καλλονή» του Δήμου Καλλονής, με συγγραφείς τους Γιάννη Κωνσταντέλλη και Ραλλού Κράλλη - Κωνσταντέλλη, και στις σελ. 28, 29, 35 του πλουσίου λευκώματος του φίλου προέδρου Χρήστου Ι. Τραγέλλη**, με τίτλο «Η Καλλονή της Λέσβου μέσα από παλιές φωτογραφίες», Αθήνα, 2009).

Η εύφορη πεδιάδα της Καλλονής διαθέτει πολύ εκτεταμένο υδρογραφικό δίκτυο. Μεγάλοι χείμαρροι («ποταμοί») ρέουν μέσα ή πέριξ του οικισμού, μεταξύ των οποίων σημαντικότεροι είναι ο Τσικνιάς, ο Αχερώνας, ο Καθάριος, τα ρέματα Χριστού και Έλαφου, τα λαγκάδια Κανελλιάς και Ποταμιάς, άλλοι μικρότεροι και διώρυγες. Η όλη περιοχή μεταβάλλεται κατά τη χειμερινή περίοδο σε «πλωτή», με λιμνάζοντα ύδατα που προκαλούσαν, παλαιότερα, ελώδη πυρετό. Ο υποπρόξενος της Αυστροουγγαρίας στη Μυτιλήνη Bargigli αναφέρεται σε γραπτό του στα μέσα του 19ου αιώνα στο «μεγάλο έλος της Καλλονής» (βλ. «Οι περιηγητές στη Λέσβο», 1983, υπό Παν. Παρασκευαΐδη).
Ο Αχερώνας διασχίζει την Καλλονή, διαχωρίζοντάς την σε δύο τμήματα. Προ αρκετών ετών η κοίτη του εντός του οικισμού επικαλύφθηκε με πλάκα σκυροδέματος επί μήκους αρκετών εκατοντάδων μέτρων για να διαμορφωθεί πλατεία, οδός για οχήματα και πεζούς και χώροι σταθμεύσεως. Δυστυχώς δεν έγινε πρόβλεψη για επισκεψιμότητα της καλυφθείσας κοίτης, με αποτέλεσμα να είναι πρακτικώς αδύνατος ο καθαρισμός της από συσσωρευόμενες αποθέσεις ιζήματος, λίθων και όλων των ειδών στερεών και υγρών αποβλήτων. Είναι άγνωστη σήμερα η εναπομένουσα διατομή της κοίτης για ελεύθερη απορροή ομβρίων. Η παροχετευτικότητά της είναι πολύ μειωμένη σε σχέση με την αρχική.

Ούτως εχόντων των πραγμάτων, δηλαδή υψηλές βροχοπτώσεις στη Λέσβο, παρατηρούμενη αύξηση της εντάσεώς τους, σημαντική μείωση της διατομής του Αχερώνα υπό την πλατεία, αδυναμία καθαρισμού της, είναι υπέρ ή βέβαιον ότι οι πλημμύρες θα επανέρχονται εάν δε δοθεί ριζική τεχνική λύση.
Ως λύση έχει προταθεί στη Μυτιλήνη η εκτροπή μέρους της πλημμυρικής παροχής του χειμάρρου προς τον Τσικνιά με την κατασκευή διώρυγας σε καταλλήλως επιλεγμένες θέσεις. Οι ειδικοί καθηγητές τού ΕΜΠ πρότειναν τη συγκριτική αξιολόγηση κόστους - οφέλους των λύσεων της εκτροπής και της κατασκευής μικρού ανασχετικού φράγματος στα ανάντη. Το πλεονέκτημα του φράγματος είναι ότι, πέραν της συγκρατήσεως των πλημμηρικών παροχών, θα επιτρέπει και την εκμετάλλευση του νερού, ενώ με την εκτροπή το πλημμυρικό νερό θα χάνεται προς τον Κόλπο. Εφόσον το φράγμα κατασκευαστεί στη θέση Πετσοφάς, η απόδοσή του θα είναι ισοδύναμη με την εκτροπή όσον αφορά τη συγκράτηση της πλημμυρικής παροχής, επειδή εκεί θα ελέγχει περίπου το 80% της υδρολογικής λεκάνης.
Η υπό ανάθεση μελέτη από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου θα πρέπει να περιλάβει τη συναξιολόγηση των δύο αυτών λύσεων, όπως πρότειναν οι ειδικοί. Εν αναμονή όλων αυτών, επιβάλλεται η διατήρηση καθαρής της κοίτης του Αχερώνα, αν και είναι πρακτικώς έως και αδύνατη εάν δεν αποκαλυφθεί τμήμα της.
Ώρα για δράση! Η Καλλονή το δικαιούται.

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

* Ο καθηγητής Κ. Ι. Μουτζούρης είναι πρώην πρύτανης ΕΜΠ.
 
** Ευχαριστίες εκφράζονται στους λέκτορες ΕΜΠ κ.κ. Νίκο Μαμάση και Νίκο Μουτάφη, Λέσβιους στην καταγωγή και την ψυχή, για την προσφορά της πολύτιμης γνώσεώς τους, όπως και στον πρόεδρο Χρήστο Τραγέλλη για διορθωτικές παρεμβάσεις στο παρόν κείμενο.