Του Στρατή Χαραλάμπους Αντγου(ΠΒ) ε. α.

Η μεγαλύτερη ελληνική στρατιωτική επιχείρηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι αναμφισβήτητα η προέλαση-επίθεση του Ελληνικού στρατού, το καλοκαίρι του 1921, κατά του μετώπου, που αποτελούνταν από οργανωμένες σε βάθος διαδοχικές τοποθεσίες ανατολικά του Σαγγάριου ποταμού. Στο μέτωπο αυτό είχαν οχυρωθεί οι τουρκικές δυνάμεις εγκαταλείποντας, μετά την ήττα στη μάχη του Εσκί Σεχήρ, μια τεράστια έκταση ανατολικά της γραμμής Εσκί Σεχίρ-Αφιόν Καραχισάρ μέχρι τις δυτικές όχθες του Σαγγάριου ποταμού, μήκους εκατό και πλέον χιλιομέτρων και σε απόσταση από τη Σμύρνη (κύρια βάση εφοδιασμού) πλέον των πεντακοσίων χιλιομέτρων.

Με βάση την με πολλά ερωτηματικά απόφαση του Πολεμικού Συμβουλίου της Κιουτάχειας στις 15/28 Ιουλίου 1921, η Στρατιά Μικράς Ασίας (3 Σώματα Στρατού, δηλαδή εννέα μεραρχίες και η Ταξιαρχία ιππικού) άρχισε την προέλαση στις 1/14 Αυγούστου. Οι συνθήκες της προέλασης (καιρός, μεγάλες αποστάσεις, έλλειψη νερού, επιμήκυνση των γραμμών εφοδιασμού κλπ.) ήταν πρωτόγνωρες και ιδιαίτερα δύσκολές, αφού ο τουρκικός στρατός κατά την οπισθοχώρηση είχε καταστρέψει τη σιδηροδρομική γραμμή Εσκί Σεχήρ -Άγκυρα. Τελικά στις 9/22 Αυγούστου η Στρατιά είχε φτάσει στις δυτικές όχθες του Σαγγάριου ποταμού με τη διάταξη που φαίνεται στον Χάρτη1(ΔΙΣ/ΓΕΣ, 2001, σ.286) και σύμφωνα με το σχέδιο θα πραγματοποιούνταν η διάβαση του καθώς και του παραπόταμό του Γκεούκ και στη συνέχεια επίθεση.

Η Μεραρχία Αρχιπελάγους (από την 1 Νοεμβρίου 1920 είχε μετονομασθεί σε VII-διοικητής ο συνταγματάρχης Πλατής Ανδρέας) κατά την προέλαση κάλυπτε από το Βορρά την Στρατιά και στις 9/22 Αυγούστου είχε σε παράταξη τα συντάγματά της εκατέρωθεν της σιδηροδρομικής γραμμής, που πέρναγε από την ήδη κατεστραμμένη γέφυρα Μπεϊλίκ Κιοπρού. Από βόρεια προς νότια ήταν το απόσπασμα Μίχαλιτς(16^ο ΣΠ συν ΠΒ), μετά το 5^ο Σύνταγμα Αρχιπελάγους( 23 ΣΠ), το 37^ο Σύνταγμα πεζικού(ΣΠ) και το 4^ο Αρχιπελάγους(22 ΣΠ). Σύμφωνα με το σχέδιο, η VII μεραρχία θα κάλυπτε την κύρια επίθεση των Α’ και Γ΄ Σωμάτων Στρατού και θα ενεργούσε επιθετικά προς Πολατλί, περνώντας τον Σαγγάριο 1500 μέτρα νότια της γέφυρας Μπεϊλίκ Κιοπρού. Το προγεφύρωμα απέναντι θα το δημιουργούσε το 37^ο σύνταγμα το οποίο είχε ενισχυθεί και είχε περάσει απέναντι στις 6 το πρωί της 11/24 Αυγούστου. Οι Τούρκοι πιεζόμενοι από το πεζικό και από τα πυρά του πυροβολικού εγκατέλειψαν τις προχωρημένες θέσεις. Ο ασύρματος της μεραρχίας είχε βλάβη και μόλις φτιάχτηκε το πρωί της 11/24 Αυγούστου έλαβε το σήμα για την αναβολή της επίθεσης για ένα εικοσιτετράωρο.

Ο διοικητής του 23ου συντάγματος διέταξε το απόσπασμα του Ταγματάρχη Κιτρινιάρη (Διλοχία συν ουλαμός πολυβόλων και πυροβολικό) να πραγματοποιήσει στις 4 το πρωί, όπως και έγινε, επιδεικτική επίθεση προς τη συμβολή των ποταμών Πούρσακ και Σαγγάριου(Χάρτης 2 , ΔΙΣ/ΓΕΣ, 2001, σ.324), ώστε το υπόλοιπο σύνταγμα να περάσει από τη γέφυρα με λέμβους απέναντι. Το ΙΙΙ τάγμα πέρασε στις 2200 της 11/24 Αυγούστου και υπό τον αρχηγό του πεζικού της μεραρχίας τέθηκε εφεδρεία στο δεξί του προγεφυρώματος που είχε δημιουργηθεί.Τη νύκτα οι τουρκικές δυνάμεις αντεπιτέθηκαν και κατέλαβαν τον οργανωμένο λόφο(κωνοειδή λόφο) αναγκάζοντας τη δύναμη του 22ου συντάγματος να οπισθοχωρήσει.

Ξημέρωσε η 12/25 Αυγούστου ημέρα Πέμπτη, δύο τάγματα του 22ου συντάγματος και το ΙΙΙ τάγμα του 23ου συντάγματος στις 4.30 ξημερώματα κατόπιν προπαρασκευής του πυροβολικού, επιτέθηκαν για να καταλάβουν την κορυφογραμμή νότια του χ. Ιντζιλέρ. Το ΙΙΙ τάγμα κατόρθωσε να ανακαταλάβει τον κωνοειδή λόφο αλλά με βαριές απώλειες, αξκοί τραυματίες 4 , οπλίτες νεκροί 8 και τραυματίες 46. Το Ι τάγμα του 23ου συντάγματος τέθηκε υπό το 22 σύνταγμα και στις 9 η ώρα πέρασε τη νότια γέφυρα, καταδίωξε τους τούρκους βγάζοντας τους από τα χαρακώματα με τη λόγχη και προχώρησε 4 χλμ. ανατολικά του χωριού Καρά ελιάς, όπου και εγκατέστησε προφυλακές. Οι τουρκικές δυνάμεις αντιλαμβανόμενες τον κίνδυνο στις 10.30 το βράδυ αντεπιτέθηκαν με σφοδρότητα και με υποστήριξη πυροβολικού. Η αντεπίθεση αποκρούστηκε αλλά οι ελληνικές δυνάμεις λόγω προσβολής των πλευρών τους αναγκάστηκαν να αποσυρθούν στα οργανωμένα υψώματα δυτικά του χ. Ιντζιλέρ. Το Ι τάγμα είχε σοβαρές απώλειες 3 Αξκούς τραυματίες, 11 οπλίτες νεκρούς, 35 τραυματίες και 9 αγνοούμενους. Το υπόλοιπο του 23ου συντάγματος( ΙΙ τάγμα(Κιτρινιάρη) συν λόχος επιτελείου) πέρασαν απέναντι στις 06.30 της 13/26 Αυγούστου και τέθηκε εφεδρεία της μεραρχίας.

Οι δυνάμεις της VII μεραρχίας είχαν καθηλωθεί, τότε το 23 σύνταγμα μαζί με το τάγμα Κιτρινιάρη, αφού δόθηκαν η VII μοίρα ορεινού πυροβολικού και μεταγωγικά από τη μεραρχία, αποτέλεσε φάλαγγα επίθεσης κάτω από τις διαταγές του συνταγματάρχη Λούφα Χ. και διατάχθηκε να επιτεθεί, να υπερκεράσει τον οργανωμένο οδοντωτό λόφο (Νότια του χ. Ιντζιλέρ) και πλευρικά του τάγματος του ταγματάρχη Διάμεση(Ι τάγμα, συν 11^ος λόχος, συν πυροβολικό). Στη συνέχεια να επιτεθεί και να καταλάβει το λόφοβόρεια του χ. Ιντζιλέρ(δυτική πλευρά της στενωπού που οδηγούσε στο Πολατλί). Η επίθεση ξεκίνησε με το τάγμα Κιτρινιάρη, τα άλλα δύο τάγματα το Ι (Διάμεσης) και ΙΙΙ(Βακής) από τις θέσεις τους θα υποστήριζαν με πυρά τον ελιγμό του τάγματος. Στις 7 το πρωί εξόρμησαν οι Έλληνες στρατιώτες, αλλά η αντίσταση των τούρκων ήταν σθεναρή μαζί με όγκο πυρών πυροβολικού, με αποτέλεσμα να καθηλωθεί το δεξιό του τάγματος Κιτρινιάρη και τότε ενισχύθηκε με λόχο του εφεδρικού τάγματος(Φαρμάκης). Το Ι τάγμα(Διάμεσης) προχώρησε και ήλθε σε μάχη με τις τουρκικές δυνάμεις που έρχονταν για να αντεπιτεθούν, τις κατεδίωξε και έφτασε 8 χλμ. ανατολικά του χ. Καρά Ελιάς κάτω από σφοδρά πυρά του τούρκικου πυροβολικού. Το απόγευμα στις 5 η ώρα ουλαμός της VII μοίρας τάχθηκε χωρίς προκάλυψη προς πυροβόληση για να υποστηρίξει το τάγμα Διάμεση, η ενέργεια αυτή είχε τραγικές απώλειες, τα πυροβόλα καταστράφηκαν, έπεσε νεκρός ο ουλαμαγός Ανθυπολοχαγός Τάγαρης και σχεδόν όλοι οι άνδρες τέθηκαν εκτός μάχης. Το ΙΙΙ τάγμα προχώρησε και κατέλαβε τα υψώματα μπροστά από τη στενωπό που οδηγούσε στο Πολατλί. Λόγω των απωλειών το τάγμα τούτο πέρασε εφεδρεία και τον τομέα του ανέλαβε το Ι τάγμα. Επειδή το τάγμα (Φαρμάκη) είχε προχωρήσει πολύ διατάχθηκε να οπισθοχωρήσει και να συνδεθεί με το αριστερό του Ι τάγματος.

Το πρωί της 14/27 Αυγούστου 1921, παραμονή της Παναγίας με το παλιό ημερολόγιο, η VII μεραρχία βρέθηκε ανεπτυγμένη μπροστά από τα υψώματα δυτικά της στενωπού που οδηγούσε στο Πολατλί, οι τουρκικές δυνάμεις σφυροκοπούσαν συνεχώς τις ελληνικές γραμμές με τα νέα πυροβόλα Σκόντα, που αγοράστηκαν με χρήματα της Ρωσίας των Μπολσεβίκων. Το δικό μας βαρύ πυροβολικό, αφενός λόγω των περιορισμών στην κατανάλωση των πυρομαχικών και αφετέρου λόγω μικρότερου βεληνεκούς δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει. Το 23ο σύνταγμα ενισχύθηκε με τάγμα(Μαυρομάτης) από το 16^ο σύνταγμα και με τάγμα(Φαρμάκης) από το 22 σύνταγμα. Επίσης το ΙΙΙ τάγμα(Βακής) αντικατέστησε στις θέσεις μπροστά το ταλαιπωρημένο Ι τάγμα (Διάμεσης), το οποίο πήγε 3 χλμ. ανατολικά του χ. Καρά Ελιάς, πίσω από το τάγμα του Κιτρινιάρη. Όλες οι μετακινήσεις έγιναν νύκτα 14/15 (27/28) Αυγούστου. Λόγω όμως καθυστερημένης άφιξης της διαταγής της Στρατιάς και κατ’ επέκταση της μεραρχίας, ούτε αναγνωρίσεις έγιναν ούτε προπαρασκευή πυροβολικού.

Ξημέρωνε η 15^η Αυγούστου ημέρα Κυριακή εορτή της Παναγιάς, οι Έλληνες στρατιώτες με σφιγμένα τα δόντια μέσα στα χαρακώματα προσεύχονταν και ετοιμάζονταν για την επίθεση. Στις 03.00 ο διοικητής του 23ου συντάγματος συγκέντρωσε στο παρατηρητήριο τους διοικητές και έδωσε τις διαταγές του. Στις 03.30 μέσα στο σκοτάδι κινούμενοι αθόρυβα εξόρμησαν οι Έλληνες στρατιώτες από τα χαρακώματα. Τα τάγματα των Κιτρινιάρη(ΙΙ) και του Μαυρομάτη(από το 16^ο ΣΠ) επιτέθηκαν πλευρικά στο αριστερό των Τούρκων με στόχο τον οδοντωτό λόφο. Το τάγμα του Διάμεση(Ι) υπερκέρασε το αριστερό της διάταξης των Τούρκων για να επιτεθεί από τα νώτα. Το τάγμα(Φαρμάκης) του 22 συντάγματος ήταν εφεδρεία πίσω από το τάγμα του Διάμεση. Μόλις χάραξε τα ελληνικά τμήματα έφτασαν σε απόσταση βολής πεζικού και τότε έγιναν αντιληπτά και με εφ’ όπλου λόγχη και την ιαχή «αέρα» εξόρμησαν κατά των αμυνόμενων. Οι Τούρκοι επεξέτειναν το αριστερό της παράταξης τους και βρέθηκαν να βάλουν από τα νώτα το τάγμα Διάμεση, αμέσως ενισχύθηκε με λόχο και πυρά πυροβολικού και το μεσημέρι όλος ο οδοντωτός λόφος είχε καταληφθεί.

Η αντίσταση των Τούρκων ήταν λυσσαλέα και τα πυρά μαζικά, αναγκάστηκαν όμως να οπισθοχωρήσουν, για να δώσουν την επόμενη μάχη σε άλλη τοποθεσία για να προστατέψουν την Άγκυρα. Το 23ο σύνταγμα εξαντλημένο και με ελάχιστη εφεδρεία (2 λόχοι και 3 διμοιρίες πολυβόλων) ήταν αδύνατον να συνεχίσει την επίθεση. Φρέσκες δυνάμεις δεν υπήρχαν αλλά ούτε και η μεραρχία ούτε η Στρατιά είχε ικανή εφεδρεία για να εκμεταλλευτεί τις επιτυχίες της σε όλο το μήκος του μετώπου. Αυτό ήταν και το κρίσιμο σημείο στο οποίο η Στρατιά Μικράς Ασίας απέτυχε στην ουσιαστική αποστολή της, δηλαδή στην συντριβή των δυνάμεων του Κεμάλ. Οι απώλειες του 23ου συντάγματος ήταν σοβαρές, έπεσε νεκρός ο τχης Κιτρινιάρης και τη διοίκηση του ΙΙ τάγματος ανέλαβε ο λοχαγός Αναστασίου, αξκοί τραυματίες 6 , οπλίτες νεκροί 28, τραυματίες 137 και αγνοούμενοι 4 . Το τάγμα (Μαυρομάτης) του 16^ου συντάγματος λόγω των μεγάλων απωλειών τέθηκε εκτός μάχης .

Οι επιθέσεις της VIIμεραρχίας συνεχίστηκαν και στις 17/30 Αυγούστου και στις 18/31 Αυγούστου αριστερά με τη φάλαγγα του 23ου συντάγματος και δεξιά με τη φάλαγγα του 22ου συντάγματος(Ψαρράς) και επιτεύχθηκε η κατάληψη των υψωμάτων προ του σιδηροδρομικού σταθμού του Πολατλί. Οι Τούρκοι εγκατέλειψαν τα γύρω υψώματα και ανατίναξαν την αποθήκη πυρομαχικών που βρίσκονταν στο σταθμό, καταδιωκόμενοι από τα τμήματα του 23ου συντάγματος μέχρι 4 χλμ. ΝΔ του σταθμού. Τούτο ήταν και το βαθύτερο σημείο εισχώρησης του Ελληνικού στρατού στο μέτωπο του Σαγγάριου, 20 χλμ από τη γέφυρα Μπεϊλίκ Κιοπρού και πενήντα χλμ. από την Άγκυρα. Οι Τούρκοι κρατούσαν τα υψώματα του Μπασρί Καλέ Τεπέ(λόφος Μπασρί) και έβαλαν στο πλευρό των Ελληνικών τμημάτων, οι επιθέσεις εναντίον τους από τα εξαντλημένα και με βαριές απώλειες τμήματα της VIIμεραρχίας δεν απέδωσαν και σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στα άλλα σημεία του μετώπου στις 24/8-6/9 1921 αναγκαστικά η μεραρχία μετέπεσε σε άμυνα στις θέσεις που βρισκόνταν.

Η αρχή του τέλους της Μικρασιατικής εκστρατείας γράφηκε στα υψώματα γύρω από τον σιδηροδρομικό σταθμό του Πολατλί. Την επιθετική ορμή του Ελληνικού στρατού αντικατέστησε η παθητική στάση της άμυνας, που στις ψυχές και στις καρδιές των Αξιωματικών και Οπλιτών, που μάχονταν νυχθημερόν κάτω από δύσκολες συνθήκες για δέκα και πλέον ημέρες, μετατράπηκε σε αμφιβολία για το μέλλον της ελληνικής παρουσίας στη Μικρά Ασία αλλά και νοσταλγία για τις οικογένειες των. Η γιγάντια αυτή επιχείρηση του Ελληνικού Στρατού, με αριθμό απωλειών 23.613(νεκροί-τραυματίες-αγνοούμενοι), που κατέληξε σε μια απλή τοπική ήττα των δυνάμεων των Τούρκων, αφενός δεν πέτυχε την καταστροφή των δυνάμεων του αντιπάλου και αφετέρου ενίσχυσε την αδιαλλαξία του για διπλωματική λύση και παράλληλα διευκόλυνε τον αρχηγό τους, Κεμάλ πασά, να ενισχύσει τη θέση του στη Βουλή και να επικρατήσει έναντι των επικριτών του.(Χαραλάμπους, 2023, σ.229).

Ο Στρατής Χαραλάμπους Αντγος(ΠΒ) ε. α. είναι μέλος της Ε.Λ.Μ.

Βιβλιογραφία

ΔΙΣ/ΓΕΣ, Πολεμικό Ημερολόγιο του 5ου συντάγματος Αρχιπελάγους(23ο σύνταγμα).

ΔΙΣ/ΓΕΣ, (2001), Επίτομη Ιστορία της Εκστρατείας στη Μικρά Ασία 1919-1922.

Χαραλάμπους, Σ. (2023), Μικρασιατική Εκστρατεία Τα βήματα προς την καταστροφή, Μυτιλήνη, Εταιρεία Λεσβιακών Μελετών(ΕΛΜ).