Το ΕΣΠΑ θα μπορούσε να ονομάζεται 4ο Κ.Π.Σ., λέγεται όμως ΕΣΠΑ και στόχο έχει να συμβάλει στην ανάπτυξη της χώρας ως συνέχεια των άλλων τριών κοινοτικών πλαισίων που έχουν προηγηθεί.
Το ΕΣΠΑ, ωστόσο, έχει για τα νησιά του νομού Λέσβου, αλλά και γενικά για το Βόρειο Αιγαίο, μια ιδιαιτερότητα: το γεγονός ότι για πρώτη φορά ενεργοποιείται το επιχειρησιακό μας πρόγραμμα στο γεωγραφικό πλαίσιο όλων των νησιών του Αιγαίου και της Κρήτης.
Αυτό σημαίνει ότι, ενώ μέχρι τώρα το πρόγραμμά μας αφορούσε μόνο τα νησιά του Βορείου Αιγαίου, τώρα το πρόγραμμά μας είναι μέρος ενός συνολικού προγράμματος που αφορά το Βόρειο Αιγαίο, το Νότιο Αιγαίο και την Κρήτη (411 εκατ. ευρώ για το Βόρειο Αιγαίο, 1,325 δισ. ευρώ συνολικά).
Γι’ αυτό και αποκτά ιδιαίτερη σημασία η άποψη ενός κορυφαίου υπηρεσιακού παράγοντα του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, ο οποίος είπε σε μια σύσκεψη: «εμείς θα προχωρήσουμε με δαπάνες, όποιος προχωρήσει ποιοτικά και γρήγορα θα ευεργετηθεί».
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το Βόρειο Αιγαίο, το Νότιο Αιγαίο και η Κρήτη βρίσκονται από τώρα και στο εξής σε έναν ιδιότυπο ανταγωνισμό, στον οποίο ο καλύτερος θα είναι αυτός που προχωρά γρήγορα τα έργα του. Ο καλύτερος θα έχει ένα πλεονέκτημα σε σχέση με τους άλλους δύο, θα παίρνει κονδύλια από το δικό τους κομμάτι του προγράμματος, ιδιαίτερα αυτό θα γίνεται αν κάποιος υστερεί. Η Περιφέρεια που θα φέρει περισσότερες δαπάνες επιβραβεύεται παίρνοντας περισσότερα έργα, μεγαλύτερες πιστώσεις, που θα οδηγήσουν σε ακόμα περισσότερες δαπάνες, που θα βοηθήσουν στη γρήγορη απορρόφηση συνολικά του προγράμματος.
Αυτό είναι ουσιαστικά το πλαίσιο. Σκληρό και ανταγωνιστικό. Πλην όμως ρεαλιστικό. Ενδεικτικό της εποχής και των απαιτήσεών της.
Το ερώτημα επομένως είναι τι κάνουμε εμείς, τι κάνει η Λέσβος, τι κάνει η Λήμνος, τι κάνουν τα νησιά του Βορείου Αιγαίου συνολικά. Πώς μπορούν να ανταποκριθούν στο δύσκολο περιβάλλον που διαμορφώνεται χωρίς απώλειες πιστώσεων και με το καλύτερο αποτέλεσμα;
To ζήτημα είναι πολιτικό, δεν προσφέρεται όμως σε αυτήν τη φάση για κομματική αντιπαράθεση.
Μάλλον παρουσιάζεται η ευκαιρία για τη δημιουργία μιας βορειοαιγαιοπελαγίτικης συνείδησης, η οποία θα έχει ως στόχο όχι να εκλιπαρήσουμε την ανοχή προβάλλοντας πάλι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τα μειονεκτήματα της νησιωτικότητας σε σχέση με την πιο προχωρημένη Κρήτη. Στόχος πρέπει να είναι η βελτίωση των δομών, η καλύτερη λειτουργία όλων όσοι θα εμπλακούν σε αυτή τη διαδικασία, υπηρεσιακών αλλά και πολιτικών παραγόντων. Η ενίσχυση φορέων-κλειδιά, όπως οι νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις και οι μεγάλοι δήμοι που στην πλειοψηφία τους αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα και δεν μπορούν, για παράδειγμα, να επικαιροποιήσουν τις παλιές μελέτες που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για ένταξη έργων στο ΕΣΠΑ.
Με λίγα λόγια, τα περιθώρια στενεύουν, το ανταγωνιστικό περιβάλλον απαιτεί σοβαρότητα, ευθύνη, εξειδίκευση, διότι τα λάθη του παρελθόντος δεν πρέπει να επαναληφθούν. Θα συνεχίσουμε, για παράδειγμα, να κάνουμε έργα που μετά την ολοκλήρωςή τους δε θα μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε, όπως η μαρίνα Μυτιλήνης; Και πόσα Κ.Π.Σ. πρέπει να περάσουν για να τελειώνουμε με έργα βασικών υποδομών, όπως το λιμάνι Μυτιλήνης;
Ίσως ήρθε ο καιρός να μιλήσουμε και για ένα άλλο μοντέλο ανάπτυξης, που να ενισχύει την τοπική οικονομία και να επιδιώκει την εξωστρέφεια. Να δούμε λίγο περισσότερο τον παράγοντα άνθρωπο και τη δημιουργική του δραστηριότητα.
Η έναρξη της υλοποίησης του ΕΣΠΑ, έστω και καθυστερημένα, δείχνει ότι ο δρόμος θα είναι μακρύς και επίπονος.

* Ο Παναγιώτης Καπάρας είναι οικονομολόγος.