του Παράσχου Καραβατάκη

Αρχιτέκτων ΕΜΠ

Στο παρελθόν τα λιμάνια έδρασαν ως πόλοι έλξης για την εγκατάσταση και την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Αναπτύχθηκαν κλάδοι που έφταναν φθηνά και μαζικά στα λιμάνια. Στην περίοδο 1960-1980 τα λιμάνια είχαν μεγάλη ανάπτυξη & δημιουργήθηκαν πολλές θέσεις απασχόλησης. Μετά το 1980 επικράτησαν παγκοσμίως οι μεταφορές με εμπορευματοκιβώτια. Τα φορτία αυτά παραμένουν στο λιμάνι με στόχο την μεταφορά τους σε συνδυασμό των νέων τεχνολογιών & τα logistics με αποτέλεσμα τη σταδιακή παρακμή και την υποβάθμιση των παραδοσιακών λιμανιών σε αντιδιαστολή για αυτά ως τουριστικοί προορισμοί - κάτω απο προϋποθέσεις.
Τα λιμάνια επανασχεδιάζονται σήμερα από Πολεοδόμους Αρχιτέκτονες, Λιμενολόγους, Οικονομολόγους, Συγκοινωνιολόγους, Περιβαλλοντολόγους με βάση τις σύγχρονες απαιτήσεις τους αντιμετωπίζοντας το παρόν και σχεδιάζοντας το μέλλον, και όχι επιδερμικές παρεμβάσεις, αναδεικνύοντας έτσι την ιστορικότητα και το αρχιτεκτονικό κτιριακό απόθεμα του Λιμένα και της παράκτιας ζώνης. Έτσι μπορούμε πλέον τώρα να μελετήσουμε τη σχέση Λιμένα - Πόλης με την ανάπτυξη των θαλάσσιων δραστηριοτήτων, μετά μάλιστα απο τον νόμο 4938/2022713.
Ο επανασχεδιασμός του Λιμένα επηρεάζεται απο τη λειτουργία του σε σχέση με την Πόλη. Η αποκατάσταση του εγκαταλελειμμένου Λιμενικού χώρου πραγματοποιείται με την χρήση συμβατών δραστηριοτήτων που προσφέρουν περισσότερες θέσεις εργασίας & αύξηση των εισοδημάτων όπως: χρήσεις Ανάκαμψης, Πολιτισμού, Τουρισμού κ.α. Μερικά κτήρια ανακαινίζονται ως σημαντικά μνημεία της πόλης και άλλα φιλοξενούν καινούργιες χρήσεις από αυτές για τις οποίες κτίστηκαν. Τα κτίρια αυτά θα προσφέρουν πλέον ένα εξυγιασμένο περιβάλλον για την πόλη. Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν τη κοινωνική διαστρωμάτωση του πληθυσμού. Ο σύγχρονος μελετητής πρέπει με τις παρεμβάσεις του να ενισχύει την συνοχή του Λιμένα - Πόλης με ήπιες στρατηγικές παρεμβάσεις ώστε αυτές να δημιουργούν κα- λύτερες περιβαλλοντικές συνθήκες στην Πόλη - Λιμένα με ποιότητα & αισθητικές. Μουσεία, κτίρια με ναυτικές χρήσεις, συνεδριακά κέντρα που είναι ήδη τοποθετημένα στην ακτογραμμή, ανακατασκευάζονται κάτω από ένα εξελιγμένο αρχιτεκτονικό πλάνο-masterplan.

Η νέα ταυτότητα του λιμανιού ευνοεί την εγκατάσταση εταιρειών, τραπεζών, επιχειρήσεων και γραφείων. Η παγκοσμιοποίηση μετατρέπει τα λιμάνια σε οικονομικά κέντρα. Ουσιαστικά αυτός είναι ο βαθύτερος στόχος των αναπλάσεων, πέρα από την τοπική ανάπτυξη & την περιβαλλοντική αναβάθμιση. Η προσέλκυση επενδύσεων και επιχειρηματικών κλάδων δίνει στο λιμάνι ένα νέο οικονομικό ρόλο.

Στοχεύοντας στην καλύτερη ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού

Η Λέσβος χαρακτηρίζεται από φυσική ομορφιά που συνδυάζεται με αρχαιολογικούς τόπους, μνημεία, παραδοσιακούς οικισμούς, χώρους ευεξίας κλπ. Αυτό μπορεί να την κάνει πέρα των ανωτέρω και πόλο έλξης του θαλάσσιου τουρισμού και της κρουαζιέρας-σκαφών αναψυχής μεσαίου μεγέθους & yachts. Έχουμε λοιπόν την υποχρέωση να διαμορφώσουμε τις υποδομές & τις υπηρεσίες με βάση την διεθνή τουριστική ζήτηση και προδιαγραφές. Προκειμένου να εδραιωθεί η Λέσβος ως προορισμός για τις εταιρείες κρουαζιέρας, είναι απαραίτητος ο εκσυγχρονισμός των υφιστάμενων λιμενικών υποδομών με κατασκευές χερσαίων εγκαταστάσεων & θαλάσσιων υποδομών, δημιουργώντας προοπτικές ανάδειξης της περιοχής με την ενεργό συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών. Αυτό θα συνιστούσε κίνητρο για την σταδιακή οικονομική ανάπτυξη του νησιού. Ικανοποίηση αυτών των παραμέτρων προϋποθέτει την επέκταση του αστικού σχεδιασμού εντός της λιμενικής ζώνης, καθώς & την μίξη των λειτουργιών με στόχο την δημιουργία ενός αναβαθμισμένου περιβάλλοντος, φιλικού προς τον άνθρωπο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της δημιουργίας μιας σειράς κοινοχρήστων χώρων, όπως δικτύου πεζόδρομων, πλατειών, πράσινο, μικρών εγκαταστάσεων για πολιτιστικές εκδηλώσεις, αλλά και επαρκών χώρων στάθμευσης.

Ο Ρόλος της τοπικής Αυτοδιοίκησης

Οι ανάπλασεις αυτές είναι προφανές ότι απαιτούν μεγάλα κονδύλια. Αυτό προϋποθέτει συχνά την αναγκαιότητα για σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) με στόχο: Πρώτον, να υπάρχει ένα όραμα για το λιμάνι & την ευρύτερη παραλία. Να καλλιεργηθεί η αρμονική σύμπραξη λιμενικής και αστικής ζώνης που θα εξασφαλίζει τη βιώσιμη λιμενική αξιοποίηση της πρώτης και την οικονομική & κοινωνική αναζωογόνηση της δεύτερης. Δεύτερον, χρειάζεται καλό λιμενικό σχεδιασμού, με τη συνεργασία όλων των δημόσιων φορέων και της τοπικής κοινωνίας, που θα λαμβάνει υπόψη του τόσο το συνολικό περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργεί το λιμάνι όσο και τις ναυτικές λειτουργίες και δράσεις (Αναψυχής- Εκθεσιακός χώρος, Πάρκινγκ κλπ.) Τρίτον, η διοίκηση του λιμανιού να λαμβάνει υπόψιν της την δυναμική της πόλης μέσα στην οποία λειτουργεί, ώστε να κατανοεί θετικά τις αγωνίες και τις απόψεις της τοπικής κοινωνίας.

Ο Ρόλος του ΤΑΙΠΕΔ

Με αυτό το υπόβαθρο πρέπει προγραμματισμένα και με σχέδιο να εργαστούν για να αναπτυχθεί όπου αυτό είναι δυνατόν το «Λιμάνι ως Επιχείρηση» που έστω και καθυστερημένα θα έχουν στόχο τον επαναπροσδιορισμό της χαμένης περιόδου προς όφελος και των πολιτών της περιοχής. Μετά και το νόμου 4938/2022 η διαδικασία έγκρισης των masterplan έχει αναμορφωθεί ριζικά. Πλέον η διαδικασία είναι πολύ πιο σύνθετη, καθώς απαιτείται να έχει προηγηθεί περιβαλλοντική αξιολόγηση μέσω μελέτης στρατηγικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) . Η έγκριση του masterplan, εξάλλου, δεν γίνεται με απόφαση της ΕΣΑΛ πια αλλά μέσω προεδρικού διατάγματος το οποίο προτείνεται από τους Υπουργούς Ναυτιλίας, Περιβάλλοντος & Πολιτισμού, εάν εντός του λιμένα υπάρχουν και αρχαιότητες ή μνημεία. Επί της ουσίας το ΤΑΙΠΕΔ αναλαμβάνει συμβουλευτικό και υποστηρικτικό ρόλο προς το Υπουργείο Ναυτιλίας και τον οικείο φορέα διαχείρισης. Οι αρμοδιότητές
του αφορούν στον συντονισμό της διαδικασίας που θα έχει εκπονηθεί από τον φορέα διαχείρισης, την παροχή υποστήριξης προς τον φορέα διαχείρισης του λιμένα.
Συνοψίζοντας..
Σήμερα το λιμάνι χρειάζεται την υποστήριξη της πόλης όσο ποτέ άλλοτε. Αν η πόλη θέλει να επωφεληθεί από το λιμάνι πρέπει να είναι θετική η απάντηση σε αυτό το αίτημα και να υπάρξει ένας στρατηγικός σχεδιασμός. Η ανάδειξη της Λέσβου ως Τουριστικού, Θρησκευτικού και Ιαματικού προορισμού,θα οδηγήσει στο να θεωρείται πλέον το σημαντικότερο νησί του Βόρειου Αιγαίου.