ΛΑΞΕΥΤΗΣ

Επειδή έχει τύχει να ερευνώ έναν παράξενο τομέα της λαϊκής προφορικής λογοτεχνίας, που αφορά στις ιστορίες με φαντάσματα, πολύ συχνά μού κάνουν την εύλογη ερώτηση: «Πιστεύεις στα φαντάσματα;» Αργά ή γρήγορα, η συζήτηση θα γυρίσει στο αν πιστεύω στο Θεό και πολύ σύντομα θα μπει στο λεκτικό παιχνίδι η θέση της επιστήμης, η ηθική, η θέση του ανθρώπου στο σύμπαν. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια με έχουν ρωτήσει αν υπάρχει Άγιος Βασίλης. Μια τελείως παιδιάστικη ερώτηση, μα τι να γίνει που πρέπει να απαντηθεί, κυρίως όταν το ακροατήριο που περιμένει απάντηση είναι μια εικοσάδα ανυπόμονα ζευγάρια παιδικών ματιών.
Λοιπόν, σε αυτά τα «ζόρικα» πλαίσια συνήθως εξηγώ πως ο Άγιος Βασίλης δεν είναι ο χοντρός με τα κόκκινα, αλλά ένας σοφός γέρος που έζησε εκεί στην Καισάρεια και που αφιέρωσε τη ζωή του στη μελέτη και την αγαθοεργία. Λέω και την ιστορία με το πώς η παράδοση μας διδάσκει ένα κολπάκι του Αγίου Βασιλείου: όταν τάχα η Καισάρεια έπεσε σε ασφυκτική πολιορκία, με τον εχθρό έξω από τα τείχη, οι κάτοικοι της πόλης έτρεξαν στον Άγιο Βασίλη για βοήθεια. Τότε, εκείνος διέταξε να μαζευτούν όλα τα χρυσαφικά από παντού, να τα λειώσουν και να κάνουν νομίσματα με τα οποία θα πλήρωναν μισθοφορικό στρατό για να αποκρούσει τους πολιορκητές. Οι κάτοικοι έτρεξαν να φέρουν ό,τι πολυτιμότερο είχαν. Τέλος πάντων, όμως, δε χρειάστηκε να λειώσουν τα κοσμήματα, ο εχθρός αποκρούστηκε αλλιώς. Και ξεκίνησαν τώρα όλοι να θέλουν τα πράγματά τους πίσω. Όπως είναι φυσικό, ο Άγιος Βασίλειος δεν έβρισκε άκρη σε ποιον ανήκει τι. Έτσι αποφάσισε να το αφήσει στην τύχη και στα χέρια της θείας πρόνοιας. Έφτιαξε εκατοντάδες μικρά ψωμάκια και μέσα έβαλε από ένα κόσμημα. Και μοίρασε τα ψωμάκια στο λαό. Ω του θαύματος, τριαλαρί τριαλαρό, ο καθένας βρήκε μέσα στο ψωμάκι του τα δικά του κοσμήματα. Όλοι ήταν ευχαριστημένοι. Έφαγαν και ψωμάκι. Έτσι από τότε θυμόμαστε το γεγονός βάζοντας και εμείς ένα φλουρί στη βασιλόπιτά μας!

Τα παιδιά συνήθως ρωτάνε αμέσως μετά ποιος τότε είναι ο χοντρός κύριος με τα κόκκινα. Από εκεί και πέρα, ανάλογα με την ηλικία και τη συναισθηματική νοημοσύνη του κάθε παιδιού, απαντάμε ανάλογα. Πάντα η αλήθεια είναι προτιμότερη. Όχι όμως ωμά πράγματα, κυνικά. Τα παιδιά έχουν ανάγκη την άχλη του παραμυθιού και της παραβολής, ακόμα και όταν τους λέμε την αλήθεια. Θέλουμε να μεγαλώσουμε σκεπτόμενους ανθρώπους και όχι κυνικά καθάρματα που τάχα τα ξέρουν όλα. Μέσα από παραμύθι λειαίνουμε την πραγματικότητα, την προετοιμάζουμε στα μέτρα της ηλικίας που έχουμε μπροστά μας και δεν τη σερβίρουμε όπως έχει, αλλά όπως αυτή πρέπει να προσληφθεί από μια νεαρή αντίληψη, που δεν είναι ικανή ακόμα να αντέξει την απαισιότητα του κόσμου.
Και αν αυτό το επιχείρημα δεν είναι αρκετό, ας σκεφτούμε το εξής: κάποια πράγματα γίνεται να υφίστανται παρ’ όλο που δεν υπάρχουν. Δίχως να μπούμε σε οντολογικά επιχειρήματα, η σκέψη είναι αρκετά απλή. Πώς γίνεται να πεις σε ένα παιδί πως δεν υπάρχει Άγιος Βασίλης από τη στιγμή που τον βλέπει κάθε Χριστούγεννα; Πώς γίνεται να του πεις πως δεν υπάρχουν φαντάσματα από τη στιγμή που αυτά τα όντα έχουν κατακλύσει τη βιομηχανία παιχνιδιών, το διαδίκτυο, τη λογοτεχνία, την τέχνη, την ποπ κουλτούρα; Τα παιδιά δεν μπορούν να καταλάβουν αυτό το «δεν υπάρχει». Στην ουσία οι βίαιες αντιδράσεις τους σε τέτοια θέση (κλάματα, στεναχώρια) δεν αποτελούν ένδειξη απογοήτευσης, αλλά ένδειξη σύγχυσης και σφοδρής αντιπαράθεσης με την πραγματικότητα και την πραγματικότητα που προσφέρει ο γονιός μέσα από την απόλυτη άρνηση της «ορθολογικής» εξήγησης που προσπαθεί να δώσει.
Το θέμα βέβαια αρχίζει να γίνεται σοβαρότερο όταν έχουμε να κάνουμε με το Θεό. Πιστεύω πως όλοι πρέπει να βοηθήσουμε το παιδί,, όχι να γίνει τυφλός πιστός και «καλός χριστιανός» αλλά άνθρωπος με ουμανιστικές βλέψεις και κριτική σκέψη. Η κριτική σκέψη χτίζεται σιγά - σιγά, με αγάπη και προσοχή, με τους μεγάλους όχι σε ρόλο κριτή του κόσμου, αλλά σε ρόλο συνοδοιπόρου στην εξερεύνηση. Κάθε άκρο, ορθολογιστικό ή παπαδίστικο, ακρωτηριάζει τη σκέψη των παιδιών και μας δίνει ανθρώπους μονόπλευρους.