Πες κάτι μελαγχολικό. Πες για τους συνταξιούχους. Αθροισμένοι σε μικρές ομάδες δείχνουν ανέμελοι, χωρίς προβλήματα, ψιλοκουβεντιάζουν, αφηγούνται, θυμούνται, ψευτοχαμογελούν, κοιτάζουν τα κορίτσια που περνούν.
Πλησίασέ τους. Κάθισε μαζί τους. Το καφενείο, το υπαίθριο κέντρο, το πούλμαν του ΚΑΠΗ που τους ταξιδεύει, χωράει πολλούς. Ανοιχτή παρέα. Δέχονται τους συναδέλφους τους έτοιμοι να κεράσουν για να πληθύνουν οι κοινές ιστορίες των νιάτων.
Δέχονται τους νεώτερους γιατί θέλουν να τους πουν την αλήθεια της ζωής τους και να τους συμβουλεύσουν ή να τους δείξουν την εμπειρία της δικής τους ζωής. Μα πάντα στην ψυχή τους ένα απόκρυφο παράπονο: γιατί να μην είναι νεώτεροι κι αυτοί; Και προσπαθούν να ανασύρουν απ’ τις κρύπτες του μυαλού τους, από εσοχές του αμείλικτου χρόνου, πράξεις ηρωικές, μοναδικές, για να τις διηγηθούν. Έτσι θα δείξουν πως είναι ισότιμοι, πως βρίσκονται ακόμα στο παιχνίδι της ζωής, πως μοιράζονται το κακό πεπρωμένο.
Ωστόσο, μια σκιά στο βλέμμα, μια αποπνοή αχρησίας, ένα ψυχικό μουρμούρισμα, ένα θαμπό φως στον ορίζοντα της ζωής του. «Ζω» σημαίνει «δρω». Βιώνω τον παλμό του μέλλοντος, επιθυμώ, ονειρεύομαι, σκαρφαλώνω ακόμα τον κυρτό λόφο. Θα πει ματώνω τα γόνατά μου στον ανηφορικό κακοτράχαλο δρόμο. Νιώθω κάθε στιγμή πως δημιουργώ, πως αγωνίζομαι για κάτι που μπορεί να μην ξέρω τι είναι, αλλά αισθάνομαι ενεργός.
Η εργασία είναι το βάλσαμο για το άγχος του θανάτου. Ξορκίζει το τέλος που αναπόφευκτα έρχεται. «Μπορώ» σημαίνει «υπάρχω». Η ψυχή στην εργασία κάνει το σώμα στητό, περήφανο, αξιοπρεπές. Με τη θέρμη της φλόγας της ψυχής που αισθάνεται δημιουργική, οι αρμοί της ύπαρξης στυλώνουν το κεφάλι, κοιτά με τα ανοιχτά διψασμένα μάτια την ελπίδα της ζωής.
Η οργάνωση της ζωής, ο κατακερματισμός της σε περιόδους, η νομολογία - μια ηθική αυταπάτη - «ήρθε ο καιρός να ξεκουραστείς», ξεριζώνουν τον συνταξιούχο από τα μετερίζια της πρώτης γραμμής μάχης που είναι η εργασία.
Μετατρέπουν το υποκείμενο σε αντικείμενο, έτσι που με μια σταλιά εικονικής, ισχνής αμοιβής τον μετατρέπουν σε αντικείμενο και τον στοιβάζουν στο ισόγειο με την επιγραφή «αναλώσιμα». Η ψευτοπεθυμιά των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας να ησυχάσουν, να απολαύσουν τη ζωή είναι μια μαθημένη συμπεριφορά.
Τακτοποίησα, λένε, τα παιδιά μου, προσέφερα στους άλλους, και τώρα πάω να ξαποστάσω στην απραξία. Να απολαύσουν τι; Την υποχονδριακή ενασχόληση με το σώμα τους που νιώθουν ανήμπορο; Να απολαύσουν το περιθώριο που τους τοποθετεί η οικογένεια; Το μόνο που μένει είναι να κοιτούν απλοί θεατές τα εγγόνια και τα παιδιά τους, να χαίρονται διά πληρεξουσίου, να επενδύουν στη γενετική διαιώνιση του είδους, έχοντας ήσυχη τη συνείδησή τους ότι συνέβαλαν σ’ αυτή.
Λένε πως «γέρο αν δεν έχεις, γέρο αγοράζεις». Αυτό είν’ αλήθεια στο βαθμό που οι παλιότερες γενιές δεν έφτιαχναν ανενεργούς συνταξιούχους, αλλά αρχηγούς της ψυχής, τιμώμενα πρόσωπα και ο σεβασμός τους για τους απομάχους δεν επέτρεπε να γίνουν στ’ αλήθεια απόμαχοι, αλλά σύμβουλοι, σοφοί γέροντες, ενεργοί πολίτες της κοινωνικής ζωής που έχει συνέχεια μέσα στο χωροχρονικό γίγνεσθαι.
Τώρα, ακόμα και κείνοι που έχουν ξεφύγει από την Alzheimer και είναι όντως σοφοί και ικανοί, στριμώχνονται στον ίδιο κοινωνικό χώρο που δεν εκτιμά, δε σέβεται και δεν παράσχει δυνατότητες καταξίωσης των ηλικιωμένων.
Οι συνταξιούχοι είναι πλάσματα ειρηνικά συνήθως, που από μόνοι τους αποδεχόμενοι τη σύνταξη, έλυσαν το χειρόφρενο του βαγονιού της ζωής τους και πήραν τον κατήφορο.

*Ο Γεώργιος Kωμαΐτης είναι Ψυχίατρος.