Το σιτάρι και το κριθάρι ήταν ,όπως είδαμε, βασικό φορολογούμενο προϊόν στην Οθωμανοκρατία**. Μικρές ποσότητες τις άλεθαν στους ιδιωτικούς πέτρινους μύλους, ίσως για τα φουρνάκια των σπιτιών, αλλά στο νησί, η δύναμη του νερού ήταν αυτή που συντήρησε πάρα πολλούς νερόμυλους και μόνο λίγους ανεμόμυλους! Οι νερόμυλοι δούλευαν με μικρή, οριζόντια φτερωτή, εκτός από λίγους που έφεραν την μεγάλη κάθετη φτερωτή, όπως του ανεμόμυλου! Και φορολογούνταν αδρά, αφού αποτελούσαν «ακριβές» προβιομηχανικές εγκαταστάσεις, με ιδιαίτερο δίκαιο διανομής νερού και κληρονομικό καθεστώς! Στη Γέρα υπάρχουν τα ερείπια επτά νερόμυλων και μια θέση χωρίς κατάλοιπα! Καταγράφηκαν ο Νερόμυλος στον Μπαχτσέ της Πατρικούς (2), του 1850, ο μόνος με συνεχή λειτουργία από πηγές, και οι υπόλοιποι 7, ξερόμυλοι, από δεσιές ποταμών, με λειτουργία 6-9 μήνες! Είναι ο Νερόμυλος του «Κανάκη» (1) με τον πλάτανο στην κορφή του, ο παλαιότερος Νερόμυλος της Αγίας Μαρίνας (4), ο Νερόμυλος στο Μονέρι, που αναστηλώθηκε (5), ένας προς τη Ζώσα (3) και ένας πιο κάτω, προς τη Μάνα! Όλοι δούλευαν με δεξαμενές νερού! Τέλος, στον Παλαιόκηπο, υπήρχε ο Νερόμυλος του Ταπανλή (6), με κάθετη φτερωτή! Όμως το 1548, αναφέρονται 11 νερόμυλοι και μάλιστα 4 στο Σαπούνι, 2 στον Σκόπελο, 3 στον Μεσαγρό, 1 στον Παλαιόκηπο, 1 στο Μονέρι και 1 στο Σαβατούδι! Βλέπουμε να φορολογούνται ανάλογα με τον χρόνο λειτουργίας! Δύο στο Μεσαγρό και στον Σκόπελο, από πηγές (12 μήνες) από 60 άσπρα!! Μετά 6 από 30 Α, με 6 μήνες λειτουργία, ενδιάμεσα 3 μύλοι 40-45 Α ,για 8-9 μήνες και του Παλαιόκηπου, με τα 8 μόνο σπίτια, με 25 Α για 5 μήνες λειτουργία! Να σκεφτούμε ότι οι ελαιόμυλοι φορολογούνται μόνο 3 Α τον χρόνο! Δεν γνωρίζω πού ήταν ο μύλος του Σκοπέλου, που λειτουργούσε όλο τον χρόνο με πηγές και οι 4 Νερόμυλοι στο Σαπούνι (μετά Πλακάδος)! Ίσως ο ένας να ήταν αυτός επάνω από τη Μάνα! Σίγουρα ο Νερόμυλος του Μεσαγρού, με τις πηγές, ήταν στην θέση αυτού του 1850 και οι άλλοι δύο στον ποταμό, προς την Ζώσα! Του Παλαιοκήπου είναι γνωστός και στο Μονέρι ανακαινίστηκε και έδωσε στο χωριό το όνομα Καμάρα! Άγνωστη είναι επίσης η θέση στο Σαμπατούδι, ενώ του Κανάκη ο μύλος, ήταν ο ξερόμυλος των 8 μηνών, του Σκοπέλου! Πάντα αληθοφανείς υποθέσεις, στηριγμένες στα υπάρχοντα ερειπωμένα κτίσματα! Και μένει ξεκάρφωτος, αυτός της Αγίας Μαρίνας, που τον θεώρησα, σαν κατασκευή, ίσως το παλαιότερο, σωζόμενο κτίσμα (Βυζαντινός ;)

*Από 26-11-98 έως 6-7-2004, στο «Οδοιπορικό» του Εμπρός, περιγράφηκαν όλοι οι νερόμυλοι του Νησιού. Μέσα σ’ αυτούς και της Γέρας(6-5-99 έως 1-7-99). Μετά αναλύθηκε λεπτομερώς η λειτουργία τους και οι τύποι τους στη διδακτορική μου διατριβή (Βιβλίο: Υδρόμυλοι Αιολίδα, Μυτιλήνη 2009)

**Κώστας Καμπουρίδης, Λέσβος 1548, Μύλοι σελ. 712 (Θεσ/κη 2016)

Μύλος Μεσαγρού 1850

Μύλος Κανάκη

Μύλος Αγίας Μαρίνας

Μύλος προς Μάνα

Μύλος Μονεριού και Αναστύλωση

Μύλος προς Ζώσα

Μύλος Ταπανλή και δεξαμενή