Α΄ Μέρος

Η Πολιτιστική Εξέλιξη του Ανθρώπου

26/09/2022 - 11:30

Κάθε χρόνο, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες, οργανώνονται από άτομα, ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς και το ίδιο το κράτος ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις με σκοπό όχι μόνο την ευχαρίστηση, αλλά και την ψυχαγωγία, την αγωγή της ψυχής, των ανθρώπων. Και παρόλο που ξοδεύονται τεράστια ποσά σε αυτό τον τομέα ο άνθρωπος εξακολουθεί να είναι «το δεινότερον των δεινών» όπως έλεγε και ο Σοφοκλής στο πρώτο στάσιμο της Αντιγόνης του . Ο άνθρωπος εξακολουθεί να είναι «λύκος» για ον συνάνθρωπό του, όπως έλεγαν και οι Λατίνοι -homo homini lupus. Τι άραγε φταίει; Οι αρχαίοι Έλληνες διανοούμενοι είχαν αναπτύξει διάφορες θεωρίες για την αρχή και την εξέλιξη του πολιτισμού και η μελέτη αυτών ίσως θα μπορούσε να δώσει κάποια απάντηση στο παραπάνω ερώτημα.

Κατ’ αρχάς , όταν λέμε «πολιτισμός», εννοούμε το σύνολο των υλικών, πνευματικών και ηθικών αξιών που δημιούργησε ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να φτάσει πέρα από το σημείο στο οποίο τον άφησε η φύση. Ο πολιτισμός αυτός χωρίζεται σε υλικό και σε ψυχο- πνευματικό που είναι ανώτερος από τον υλικό. Ο πρώτος εξυπηρετείται από την οικονομία, την τεχνική και την τεχνολογία, ενώ ο δεύτερος εκφράζεται από την επιστήμη, την τέχνη και τη θρησκεία. Η ποιότητα του πολιτισμού κάθε εποχής εξαρτάται από την ιεράρχηση των αξιών που κάνει αυτή, αν δηλαδή δίνει προτεραιότητα στις υλικές ή τις ψυχο-πνευματικές αξίες και από την κλίμακα των αξιών που διαμορφώνει.

Πρώτος ο Ησίοδος (Έργα και Ημέραι, στ. 100 κ.ε.) ασχολήθηκε με την εξέλιξη του πολιτισμού. Αυτός διακρίνει πέντε διαδοχικές εποχές στην ιστορία του ανθρώπου που σχετίζονται με την εύρεση και την αξιοποίηση των μετάλλων. Στην πρώτη, τη χρυσή εποχή, -εποχή του θεού Κρόνου-, οι άνθρωποι ζούσαν σαν θεοί, χωρίς να λυπούνται, να πονούν, να υποφέρουν και να γηράσκουν. Ο θάνατος ερχόταν σαν ύπνος. Η γη τούς παρείχε πλήθος αγαθών, είχαν επάρκεια και ζούσαν ήσυχοι και ασφαλείς στις πόλεις τους. Στη δεύτερη, την αργυρή εποχή, άρχισε να εξαπλώνεται μια μορφή ύβρεως και ασέβειας ανάμεσα στους ανθρώπους που επηρέαζε αρνητικά τον τρόπο ζωής τους. Είχε αρχίσει δηλαδή ένα είδος φθοράς και ηθικής κατάπτωσης. Στην τρίτη εποχή, αυτή του χαλκού, έκανε την παρουσία της στη ζωή των ανθρώπων η βία και ο πόλεμος που σχετιζόταν με την προσπάθεια εξυπηρέτησης των ατομικών συμφερόντων. Στην τέταρτη εποχή, την εποχή των ημίθεων ηρώων, επικράτησε ο πόλεμος και έγινε σκοπό της ζωής τους. Τότε έγινε ο Τρωικός πόλεμος. Την πέμπτη εποχή, την εποχή του σιδήρου, που είναι η εποχή του Ησιόδου, τα βάσανα, οι συμφορές, οι έγνοιες , οι αρρώστιες άρχισαν να συντροφεύουν τους ανθρώπους και να τους ταλαιπωρούν. Τότε παρουσιάστηκε έντονη ηθική κατάπτωση, οι παραδοσιακοί δεσμοί της φιλίας και της συγγένειας διαλύθηκαν , οι πόλεις βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση και δεν υπήρχε σεβασμός ούτε του δικαίου ούτε της ηθικής παράδοσης. Έτσι παρουσιάζει την εποχή του ο Ησίοδος. Τότε μάλιστα , για να γλιτώσει τους ανθρώπους ο Δίας από τον αφανισμό τού έδωσε το Δίκαιο, τη δικαιοσύνη (στ. 279), το μόνο όπλο που θα μπορούσε να τον σώσει. Παρατηρούμε πως στη διήγηση αυτή παρουσιάζεται μια προϊούσα ηθική κατάπτωση του ανθρώπου και διακρίνεται κάποια απαισιοδοξία για την εξέλιξη του.

Σε αντίθεση με τον Ησίοδο άλλοι διανοούμενοι, ιδίως του 5ου αι. π.Χ., διαπνέονται από κάποια αισιοδοξία και πιστεύουν στην προοδευτική εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού που αρχίζει από μια πρωτόγονη κατάσταση και προχωρεί προς το καλύτερο και το τελειότερο. Ο Δημόκριτος (Diels-Kranz, Αποσπ. Προσωκρ. Ι 68 Β- ΙΙΙ- VI, 5), για παράδειγμα, λέει πως οι άνθρωποι αρχικά ζούσαν άτακτη και θηριώδη ζωή και βοηθούσαν ο ένας τον άλλο μόνο από την ανάγκη να αντιμετωπίσουν ένα κοινό εχθρό, τα θηρία. Με την πάροδο του χρόνου οι άνθρωποι άρχισαν να αρθρώνουν λέξεις, αλλά η ζωή τους ήταν πολύ κουραστική, γιατί δεν είχαν βρει τίποτε που να την διευκολύνει. Ζούσαν γυμνοί και δεν γνώριζαν ακόμη τη φωτιά και την κατοικία, ζούσαν τρώγοντας άγρια χόρτα και καρπούς και την εποχή του χειμώνα πεινούσαν και κρύωναν και ζούσαν «αγελαίον βίον δίκην ποιμνίων». Από την πείρα, όμως, που απέκτησαν με το χρόνο έμαθαν να καταφεύγουν σε σπηλιές και να αποθηκεύουν τροφές που χρησιμοποιούσαν τον χειμώνα. Κάποτε επινόησαν τη φωτιά και αυτή τους βοήθησε ώστε «τας τέχνας ευρεθήναι και τάλλα τα δυνάμενα τον κοινόν βίον ωφελήσαι». Η ανάγκη, η χρεία και η έλλειψη έγινε δάσκαλος του ανθρώπου και έτσι αυτός άρχισε να αξιοποιεί τα χέρια του και τις σωματικές του δεξιότητες, τον λόγο του και την εξυπνάδα του μυαλού του. Ο Δημόκριτος αποδίδει μεγάλη σημασία στην επινόηση της φωτιάς και λέει πως με αυτή άλλαξε η απλή και ελεύθερη ως τότε ζωή του, οργανώθηκε κοινωνικά και ορίστηκαν βασιλιάδες και άρχοντες, αλλά παράλληλα εισήλθαν σε αυτή οι αντιπαλότητες, η βία , η αρπαγή και οι πόλεμοι και έλειψε η «φιλαλληλία».

Όμως και ο Αισχύλος στον Προμηθέα Δεσμώτη του αποδίδει μεγάλη σημασία στη συμβολή του πυρός στην εξέλιξη του ανθρώπου και τον πολιτισμό του. Λέει πως το «πάντεχνον πυρ» φανερώθηκε στους ανθρώπους με την επέμβαση ενός εξωανθρώπινου παράγοντα, του Τιτάνα Προμηθέα. Αυτός το έκλεψε από το εργαστήριο του Ήφαιστου και το δώρισε στους ανθρώπους και έτσι έγινε «διδάσκαλος τέχνης πάσης βροτοίς» (στ. 110). Στο πυρ οφείλεται η προκοπή του ανθρώπου , η αρχή και η εξέλιξη του πολιτισμού του. Αυτό έβαλε σε κίνηση το νου του και άνοιξε τους πλατιούς ορίζοντες της γνώσης και της πολιτιστικής του εξέλιξης (στ. 443-468, 478-506). Στο έργο αυτό αναφέρονται οι καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη του ανθρώπου εφευρέσεις και επινοήσεις του, όπως η αρχιτεκτονική, η ξυλουργική, η μετεωρολογία, η αστρονομία, η γραφή και η αριθμητική, η εξημέρωση και η αξιοποίηση των ζώων, η ναυσιπλοϊα , η ιατρική, η πρόγνωση του μέλλοντος και η μεταλλουργία.

Υπάρχει, όμως, στο έργο και ένα δεύτερο επίπεδο συγκρούσεων του Προμηθέα με τον Δία που εκφράζεται με την αντίδραση του Τιτάνα στην εξουσία, που φέρνει σε πρώτο πλάνο το μήνυμα για την εξέλιξη του ανθρώπου μέσω της κατάκτησης της ελευθερίας , της δικαιοσύνης και του αμοιβαίου σεβασμού. Έτσι δημιουργείται μια ισορροπία ανάμεσα στον υλικό και τον ψυχο- πνευματικό πολιτισμό. Με λίγα λόγια, σύμφωνα με τον Αισχύλο ο πολιτισμός του ανθρώπου οφείλεται στο ερευνητικό και εφευρετικό του πνεύμα. Εξάλλου, ο ίδιος ο Προμηθέας τονίζει πως «στους ανθρώπους έβαλε νου και τους έκανε μυαλωμένους» και έτσι άρχισε ο πολιτισμός.

Γενική Ροή Ειδήσεων

PROUDLY POWERED BY CJ web | Copyright © 2017 {emprosnet.gr}
Made with love and a lot of coffee by CJ web, Creative web Journey