Με τον τίτλο της παρούσας επιφυλλίδας σπεύδω εξαρχής να τονίσω ότι όσα θα αναφέρω είναι τελείως υποκειμενικά, ίσως μάλιστα και αφελή, με βάση την ελληνική πραγματικότητα. Όμως ας προσπαθήσω να εξηγηθώ σε όσους καλόπιστους αναγνώστες ρίχνουν μια ματιά στη στήλη αυτή.

Όπως είναι γνωστό τη χρονιά που πέρασε έκλεισαν εκατό χρόνια από τις πολεμικές περιπέτειες στη Μ. Ασία, που κατέληξαν στην τραγωδία και στον οριστικό εκπατρισμό χιλιάδων Ελλήνων από τις εστίες και ακόμα χειρότερα οδήγησαν στον θάνατο και τα βασανιστήρια ικανό αριθμό συμπατριωτών μας.

Το νησί μας, φυσικά, όπως και πολλοί άλλοι ελληνικοί τόποι έζησε άμεσα τις συνέπειες των τραγικών γεγονότων, είτε με τους στρατευμένους συμπατριώτες μας που χάθηκαν στα πεδία των μαχών, είτε τραυματίστηκαν, αλλά, κατά δεύτερο λόγο με τους χιλιάδες πρόσφυγες που είτε εγκαταστάθηκαν στο νησί, είτε πέρασαν από αυτό κατά την πορεία αναζήτησης των νέων τόπων που θα αποτελούσαν τις νέες εστίες τους, που μάλιστα οι περισσότερες από φορές έχουν μπροστά το προσωνύμιο νέος, ή νέα (Νέα Σμύρνη, Νέα Ιωνία, Νέα Πέραμοςκτλ).

Έχουμε ήδη γράψει από τις σελίδες του πάντα φιλόξενου Εμπρός ότι άφιξη χιλιάδων συμπατριωτών μας-προσφύγων στο νησί μας δημιούργησε ποικίλα προβλήματα. Δηλαδή ότι η εγκατάσταση και η παραμονή τόσων ανθρώπων σε όλους σχεδόν τους λεσβιακούς οικισμούς επηρέασε την υφιστάμενη κατάσταση προς όλες τις κατευθύνσεις: κοινωνικές, οικονομικές, πολιτιστικές... Αρκεί μάλιστα να σκεφθεί κανείς το μείζον, κατά την άποψή μου, γεγονός ότι στο νησί μας λόγω της αφίξεως των μικρασιατών προσφύγων ιδρύθηκαν και νέοι οικισμοί. Είναι ακριβώς τα χωριά της Λέσβου, τα οποία τώρα φέρουν το προσωνύμιο: «Σκάλα». Με άλλα λόγια η Σκάλα Καλλονής, η Σκάλα Σκαμιάς, η Σκάλα Λουτρών, η Σκάλα Πολυχνίτου είναι αμιγώς προσφυγικοί οικισμοί και μάλιστα, όπως εύκολα να διαπιστώσει κανείς από τους πλέον εύρωστους και παραγωγικούς οικισμούς.

Έχουμε επίσης ήδη αναφέρει από αυτήν τη στήλη, ότι παρά την υφιστάμενη βιβλιογραφική παραγωγή σχετικά με το προσφυγικό ζήτημα στη συνάφεια με το νησί μας, υπάρχει ευρύ πεδίο επιστημονικής αναζήτησης και εντοπισμού στοιχείων που θα μπορούσαν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις μας και κυρίως την αυτογνωσία μας και την κατανόηση ορισμένων φαινομένων που έχουν σχέση με την κοινωνία της Λέσβου.

Με βάση τις διαπιστώσεις αυτές, -οι οποίες τονίζω πάλι είναι εντελώς προσωπικές- εκτιμώ ότι κατά το έτος 2022, δηλαδή με την παρέλευση της εκατονταετίας από τη μικρασιατική τραγωδία, χάθηκε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για το νησί μας. Φυσικά, όπως αμέσως σπεύδω να εξηγήσω, εννοώ επιστημονική ευκαιρία, όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι. Με άλλα λόγια και όπως είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω έγιναν πολλές εκδηλώσεις στη μνήμη αυτής της τραγικής επετείου από πολλές θεσμικές οντότητες του Λέσβου. Διάφοροι λεσβιακοί σύλλογοι και άλλοι φορείς (λ.χ. η Μητρόπολη Μυτιλήνης) με έκδηλο το προσφυγικό στοιχείο τίμησαν τη μνήμη των προσφύγων, πολλά από τα τοπικά περιοδικά αφιέρωσαν σελίδες στα γεγονότα, άνθρωποι εργάστηκαν για όλα αυτά και τους αξίζει κάθε έπαινος.

Έχω όμως τη γνώμη -επαναλαμβάνω την εντελώς υποκειμενική- ότι χάθηκε μια μεγάλη ευκαιρία. Και αυτή, κατά τη γνώμη μου, θα ήταν η εξής: όλοι αυτοί οι φορείς, σύλλογοι, μητροπόλεις, εταιρείες να ενώσουν τις δυνάμεις τους και οργανώσουν ένα συνέδριο με ιστορικούς ντόπιους, από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, από τα άλλα πανεπιστήμια, ξένους -ακόμα και Τούρκους. Ένα συνέδριο που θα προσέφερε νέα γνώση στο μικρασιατικό-προσφυγικό γεγονός και του οποίου η έκδοση των πρακτικών θα άφηνε ανεξίτηλο το στίγμα του στη μνήμη της μαύρης αυτής επετείου. Πιστεύω μάλιστα ότι αυτό δεν έγινε, όπως δεν έγινε και για άλλες περιοχές επειδή η πολυδιάσπαση και αποσπασματικότητα, η ανάδειξη του τοπικού έναντι του συνολικού είναι ένα από τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του νεοέλληνα. Πολύ δύσκολα μπορούμε να συνενώσουμε τις δυνάμεις μας, να αφήσουμε στην άκρη τις προσωπικές φιλοδοξίες και να επιδιώξουμε από κοινού την επίτευξη ενός κοινού στόχου. Χάθηκε λοιπόν η ευκαιρία και απέμειναν οι μεμονωμένες προσεγγίσεις. Έτσι δεν είναι περίεργο που εμφανίστηκε στην τηλεόραση άνθρωπος (δεν θυμάμαι την εκπομπή και το όνομά του) που υποστήριζε με βεβαιότητα, ανάμεσα στα πολλά άλλα ανιστόρητα, ότι οι πρόσφυγες δίδαξαν στους γηγενείς την καλλιέργεια της ελιάς!!! Και αυτοί μόνοι τους ίδρυσαν τους προσφυγικούς συνοικισμούς!!!!