Ο «Συνήγορος του Παιδιού» αποτελεί από τον Ιούλιο του 2003 ένα από τα τμήματα του «Συνηγόρου του Πολίτη», επιφορτισμένο με την αρμοδιότητα προστασίας των δικαιωμάτων των ανηλίκων, έως 18 ετών, σε σχολεία, ιδρύματα, φυλακές, χώρους κράτησης και φιλοξενίας, καταυλισμούς κ.λπ.. Προχθές βρέθηκε στη Μυτιλήνη ο κ. Γιώργος Μόσχος, νομικός εγκληματολόγος, βοηθός συνήγορος του Πολίτη για τα δικαιώματα του παιδιού, ο οποίος, μαζί με τη συνεργάτιδά του Ματίνα Πούλου, νομικό συνήγορο του Παιδιού, επισκέφθηκε τόσο το Κέντρο Κράτησης Προσφύγων στην Παγανή, όσο και τη Μονάδα Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανήλικων Προσφύγων στην Αγιάσο και το Κέντρο που λειτουργεί προσωρινά στο ΠΙΚΠΑ, στην περιοχή της Νεάπολης. Μετά το πέρας της επίσκεψής του και λίγο πριν αποχωρήσει από τη Μυτιλήνη, ο κ. Μόσχος μάς μίλησε για το ρόλο του «Συνηγόρου του Παιδιού» και για τα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει, εστιάζοντας κυρίως στο ζήτημα των ανήλικων μεταναστών και προσφύγων, αλλά και αναφερόμενος στην κατάσταση που επικρατεί, όσον αφορά στα δικαιώματα των παιδιών, στο νησί της Λέσβου.

Τι βήματα έχουν γίνει μέσα στα πέντε αυτά χρόνια δραστηριοποίησης του «Συνηγόρου του Παιδιού»;
«Έχουν αποτυπωθεί πολλές ελλείψεις και ανάγκες, αλλά και βήματα που έχουν γίνει στην ελληνική κοινωνία όσον αφορά αλλαγές στη νομοθεσία για τα δικαιώματα του παιδιού. Είναι αλήθεια πως οι ελλείψεις είναι πολλές και σε πολλά επίπεδα, το ίδιο και οι προκλήσεις, για το λόγο αυτό οι παρεμβάσεις μας είναι πολλαπλές, αφού τα δικαιώματα του παιδιού εκτείνονται σε μεγάλο φάσμα - αφορούν τις μειονότητες, τις ιδιαίτερες ομάδες παιδιών, αλλά και όλα τα παιδιά… “του σπιτιού μας”. Δυστυχώς, η ελληνική κοινωνία, παραδοσιακά δεν αναγνωρίζει στα παιδιά δικαιώματα όπως αυτά της έκφρασης, της γνώμης, της συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων. Έχοντας συνεχή διάλογο με παιδιά και εκπαιδευτικούς, έχουμε διαπιστώσει και διατυπώσει τις ανάγκες, με εισηγήσεις μας προς την Πολιτεία.»

Πώς είναι η συνεργασία σας με τα αρμόδια υπουργεία και τους φορείς της Πολιτείας;
«Είναι θετικό το ότι ο θεσμός του “Συνηγόρου του Παιδιού” τυγχάνει σεβασμού. Ωστόσο, πολλές φορές χρειάζεται αρκετός καιρός μέχρι να εφαρμοσθούν οι προτάσεις μας, παρ’ ότι είναι εναρμονισμένες με τη νομοθεσία και η εφαρμογή τους τελικά εξαρτάται από διάφορους παράγοντες και συγκυρίες.»

Για τους ανήλικους πρόσφυγες
Πώς δραστηριοποιείται ο «Συνήγορος του Παιδιού» όσον αφορά στους ανήλικους πρόσφυγες;
«Τα χρόνια που μεσολάβησαν από τη δημιουργία του “Συνηγόρου του Παιδιού”, έχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των ανήλικων προσφύγων που φτάνουν στην Ελλάδα από τις ανατολικές χώρες, κινούμενα μέσα σε ένα “δίχτυ”, που τα προωθεί σε λύσεις προς την Ευρώπη, μέσα από συνθήκες με πάρα πολλή δυστυχία. Είναι αλήθεια ότι αυτά τα παιδιά, όπως και οι ενήλικοι, έχουν προσδοκία να καταλήξουν στη Δύση και όχι στη χώρα μας, για το λόγο αυτό δεν υποβάλλουν αίτηση ασύλου και επιλέγουν να φύγουν από τις υποδομές φιλοξενίας.
Το ζήτημα των ανήλικων προσφύγων μάς έχει απασχολήσει από την πρώτη στιγμή. Έχουμε πραγματοποιήσει πολλές επισκέψεις σε χώρους κράτησης και φιλοξενίας, σε καταυλισμούς κ.λπ.. Με ειδική έκθεσή μας το 2005, είχαμε διατυπώσει μια σειρά από ανάγκες και υποχρεώσεις της ελληνικής Πολιτείας, για τη μεταχείριση των ταλαιπωρημένων αυτών παιδιών - που συχνά τυγχάνουν θύματα εκμετάλλευσης, trafficking κ.λπ.- ώστε να μην αντιμετωπίζονται ως “παραβάτες”, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα τον εγκλεισμό ή την απέλασή τους, αλλά ως ανήλικα παιδιά-θύματα.»

Πώς προσδιορίζεται και πώς περιχαρακώνεται η ιδιότητα των ανήλικων προσφύγων, έναντι εκείνης του «παραβάτη της μεταναστευτικής νομοθεσίας»; Εξάλλου συνήθως, ελλείψει χαρτιών, είναι δύσκολο να εξακριβωθεί η ηλικία τους.
«Το ζήτημα του προσδιορισμού της ηλικίας των προσφύγων μάς προβληματίζει πολύ, βλέπουμε τις διεθνείς πρακτικές που ακολουθούνται και δεν είναι καθόλου εύκολο. Η διαπίστωση της ηλικίας χρειάζεται ειδικά μηχανήματα, κάτι που αποτελεί μακροπρόθεσμο σχέδιο. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει κάποιο σύστημα ελέγχου της ηλικίας, αλλά και αυτό που υπάρχει στην Ευρώπη, αμφισβητείται. Ένα άτομο που η εμφάνισή του και η πρώτη εμπειρική προσέγγιση δείχνουν ότι είναι ανήλικο, θα πρέπει να απολάβει 100% προστασίας. Πρέπει να σεβαστούμε την άποψή του και τον ισχυρισμό του. Υπάρχουν, ωστόσο, ανήλικα άτομα που για να μη χάσουν τους δικούς τους δηλώνουν ενήλικοι, υπάρχουν αντιθέτως και ενήλικοι που δηλώνουν ανήλικοι για να τύχουν ευνοϊκής μεταχείρισης. Αυτό που έχουμε ζητήσει και φαίνεται να υιοθετείται, είναι το να επιληφθούν των ανηλίκων αρχικά οι αστυνομικές αρχές, αλλά σύντομα να τους παραδώσουν στις προνοιακές αρχές, μέσα από μια διαδικασία που θα κατοχυρώνει και τα δικαιώματά τους.»

Για της υποδομές της Μυτιλήνης
Έχετε επισκεφθεί το Κέντρο της Παγανής και στο παρελθόν. Ποια ήταν η κατάσταση που συναντήσατε αυτήν τη φορά;
«Τη στιγμή που βρεθήκαμε στην Παγανή φέτος, συναντήσαμε 75 συνολικά μάνες και παιδιά, χωρίς γνώση του προς τα πού πηγαίνουν, μέσα σε έναν τεράστιο πόνο και δυστυχία, στα οποία η λύση που έχει να προσφέρει η ελληνική κοινωνία είναι η κράτηση εκεί και μετά άγνωστο το πού… Είναι πολύ μεγάλος ο αριθμός των εισερχόμενων ανηλίκων και των μανάδων και πολύ μικρός ο αριθμός των υποδομών. Θα έλεγε κανείς ότι επειδή η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα στην οποία εισέρχονται οι μετανάστες, θα πρέπει να λύσει μόνη της το πρόβλημα, δεν είναι έτσι όμως. Εδώ είναι και το σημείο που είναι κρίσιμος ο ρόλος των ανθρωπιστικών οργανώσεων.»

Υπάρχουν ανάλογα παραδείγματα σε άλλες περιοχές της Ελλάδας;
«Ανάλογη είναι και η κατάσταση στη Χίο, όπου οι πρόσφυγες διαμένουν σε containers πριν μεταφερθούν στον καταυλισμό και όπου κατά την επίσκεψή μας βρήκαμε εκεί πάνω από 80 άτομα, να διαβιούν σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Το ίδιο ισχύει και για τη Σάμο, όπου το Κέντρο είναι μεν πιο σύγχρονο, αλλά όταν υπερβαίνει τη δυναμικότητά του υπάρχουν κι εκεί πολλές δυσκολίες. Και οι χώροι κράτησης της παραμεθορίου και της Θράκης, όπου θα πάμε προσεχώς, λειτουργούν κάτω από ιδιαίτερα προβληματικές συνθήκες. Το ζητούμενο είναι να υπάρξει πιο ταχεία διαδικασία προώθησης των ανηλίκων και να μην κρατούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Να σημειωθεί ότι στην Παγανή υπήρχε κάποιος ανήλικος που κρατείτο για 75 μέρες, λόγω γραφειοκρατικού λάθους!»

Τι έχετε να πείτε για το βίντεο που τραβήχτηκε μέσα στις φυλακές της Παγανής, δείχνοντας τις συνθήκες που επικρατούν εκεί και το οποίο, μέσω του διαδικτύου, έκανε το γύρο του κόσμου;
«Ίσως υπάρχει ανάγκη δημοσιοποίησης των συνθηκών σε διεθνές επίπεδο - στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τον ΟΗΕ, το Συμβούλιο της Ευρώπης κ.λπ. -  προκειμένου να λάβει η Πολιτεία ουσιαστικά μέτρα.»

Κατά την περσινή επίσκεψή σας στο Κέντρο Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανήλικων Μεταναστών στην Αγιάσο, χαρακτηρίσατε τη δημιουργία του ως «σημαντική θετική πρωτοβουλία». Ένα χρόνο μετά, τι αποτελέσματα βλέπετε από τη λειτουργία του;
«Πρόκειται για μια σημαντική δομή αιγίδας, που έχει, όπως και κάποιες άλλες περιπτώσεις, δημιουργηθεί μέσα στον τελευταίο χρόνο. Ωστόσο τίθεται, γενικά, το ζήτημα της σταθερής λειτουργίας ανάλογων χώρων, μέσω νομοθετικής ρύθμισης και κάλυψης - η οποία, δυστυχώς, μέχρι στιγμής δεν υπάρχει, αφού χαρακτηρίζονται ως  “επείγουσες ενέργειες” - και με σταθερά μέτρα, προνοιακά και προς τη φροντίδα του παιδιού.
Θα θέλαμε, επίσης, να υπάρχει καθεστώς με ισότιμη μεταχείριση των ανήλικων φιλοξενουμένων, για παράδειγμα σε άλλο κέντρο φιλοξενίας της χώρας παίρνουν κάποιο “χαρτζιλίκι”, λόγω προηγούμενης λειτουργίας του χώρου αυτού, εδώ δεν υπάρχει η νομική βάση για κάτι τέτοιο.»

Είναι, δυστυχώς, πολύ συχνό στη χώρα μας το φαινόμενο της μαύρης εργασίας ανήλικων προσφύγων…
«Η μαύρη εργασία των ανήλικων προσφύγων είναι ένα πολύ μεγάλο ζήτημα, που αφορά γενικά τους όρους εργασίας και την προσέγγιση που υπάρχει για τους ανηλίκους στη χώρα μας - μειωμένα δικαιώματα, χαμηλές αμοιβές κ.λπ.. Όσον αφορά στους ανήλικους πρόσφυγες, η προοπτική δεν είναι να φιλοξενηθούν για τρεις μήνες, αλλά να τους δοθεί μια “γέφυρα” ενσωμάτωσης στην κοινωνία, μέσω πρόσβασης στην εκπαίδευση και στην απασχόληση. Ακούμε για αμοιβές των 10 και 15 ευρώ… Είναι ευθύνη των πολιτών, των εργοδοτών και του καθενός μας, να μη γίνεται εκμετάλλευση της αδυναμίας των ανήλικων προσφύγων. Και φυσικά, θα πρέπει να υπάρξουν διαδικασίες νομιμοποίησης της απασχόλησής τους, τουλάχιστον με επαρκείς αμοιβές και μη εξαντλητικά ωράρια.»

Η Λέσβος και τα δικαιώματα των παιδιών
Υπάρχουν και άλλα θέματα που αφορούν στην προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών στη Λέσβο, τα οποία εμπίπτουν στην αρμοδιότητά σας;
«Στη Μυτιλήνη έχουμε υποθέσεις και σε πολλά άλλα θέματα, όχι μόνο σε αυτό των προσφύγων. Το νησί της Λέσβου μάς ενδιαφέρει γενικά, ως ένας χώρος όπου όλα τα παιδιά αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα, όσον αφορά την εφαρμογή της δημοκρατίας στα σχολεία, τη στήριξη οικογενειών σε ρήξη, την κακοποίηση κ.λπ.. Χωρίς να υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο ζήτημα που να αφορά αποκλειστικά τη Λέσβο, ισχύει και εδώ ό,τι ισχύει γενικά στην ελληνική περιφέρεια, όπου υπάρχει έλλειψη από κοινωνικές υπηρεσίες που μπορούν να παράσχουν βοήθεια σε περιπτώσεις δύσκολες.»

Τι έχετε να δηλώσετε, έχοντας ολοκληρώσει την επίσκεψή σας στη Μυτιλήνη;
«Όσον αφορά στο θέμα των ανήλικων προσφύγων, η Πολιτεία καταβάλλει προσπάθειες ώστε να γίνει ένα βήμα μπροστά, απέναντι στα φαινόμενα της υπερσυσσώρευσης κρατουμένων στην Παγανή. Χρειάζεται επένδυση πόρων, μοίρασμα ευθυνών και εμπλοκή φορέων και σε άλλες περιοχές, προκειμένου να αυξηθούν οι χώροι φιλοξενίας, τουλάχιστον για τους ανηλίους και τις μωρομάνες. Κάθε χρόνο, στη χώρα μας φτάνουν περίπου 5.000 ασυνόδευτοι ανήλικοι μετανάστες, ενώ η δυναμικότητα στις υποδομές που υπάρχουν, αγγίζει μόνο τους 350. Είναι σημαντικό το ότι από κάποιες χώρες της Ευρώπης η Ελλάδα κατά καιρούς έχει θεωρηθεί “μη ασφαλής χώρα” για τους ανήλικους πρόσφυγες που έφτασαν εκεί, τους οποίους και δεν επιστρέφουν εδώ, για αυτόν το λόγο.
Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δεν μπορούν να απελαύνονται, παρά μόνο να κρατούνται ελάχιστα για να γίνεται καταγραφή τους και να ξεκινάει αναζήτηση της οικογένειάς τους. Θέλω, τέλος, να τονίσω ότι ως “Συνήγορος του Παιδιού” δε θα θέλαμε να χρησιμοποιείται ο όρος “λαθρομετανάστης” για τους ανήλικους πρόσφυγες. Πρόκειται για παιδιά θύματα των καταστάσεων της ζωής, όχι “λαθραία”, όχι παράνομα…»