«Κουβαλά» το βάρος της ξενιτιάς και της μακράς ναυτικής παράδοσης των κατοίκων της περιοχής και των προγόνων τους. Εικόνες ξεριζωμού, αναμεμειγμένες με το άρωμα της θάλασσας, «ξεπηδούν» από τις προθήκες του. Πρόκειται για το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας της Λήμνου, στο οποίο παρουσιάζεται η ναυτική παράδοση των προσφύγων από το νησί Κούταλη της Προποντίδας (σημερινή ονομασία Εκινλίκ).
Με την ανταλλαγή των πληθυσμών, κάτοικοι του νησιού αυτού της Προποντίδας έφτασαν στο ακριτικό νησί της Λήμνου, ιδρύοντας τη Νέα Κούταλη, στην οποία άρχισαν να χτίζουν λιθαράκι-λιθαράκι τη νέα τους ζωή.

Οι πρόσφυγες του 1922 ασχολήθηκαν αποκλειστικά με τη σπογγαλιεία και την επεξεργασία των σφουγγαριών στη νέα τους πατρίδα. Άλλωστε, οι περισσότεροι Κουταλιανοί ήταν ναυτικοί, αλιείς και κυρίως σπογγαλιείς. Ήταν οι βασικοί τροφοδότες αλιευμάτων της Κωνσταντινούπολης κι άλλων πόλεων, ενώ τα σφουγγαράδικα είχαν «χρυσώσει» τους κατοίκους του νησιού. Χαρακτηριστικό είναι πως, σύμφωνα με αναφορές, το 1892, τα 30 σπογγαλιευτικά που είχαν έδρα την Κούταλη απέφεραν στους ιδιοκτήτες τους εισόδημα 25.000 λιρών.
Οι Κουταλιανοί σφουγγαράδες με τα καΐκια τους έφτασαν στο φιλόξενο νησί της Λήμνου και το 1926 έστησαν τη Νέα Κούταλη κι άρχισαν να εξασκούν το επάγγελμα της σπογγαλιείας και της επεξεργασίας ψαριών.
Τα καΐκια τους ήταν αρχικά μπότηδες, ένας τύπος μικρού οξύπρυμνου σκάφους, ενώ καθώς οι δουλειές «άνοιγαν», άρχισαν να προμηθεύονται από την Κάλυμνο, τη Σύμη και την Ύδρα, μεγαλύτερα τρεχαντήρια, κατασκευασμένα ειδικά για σπογγαλιεία (τους λεγόμενους αχταρμάδες ή μηχανοκάικα).

Τα χρόνια της ύφεσης…
Τη δεκαετία 1980 - 1990 η σπογγαλιεία γνώρισε μεγάλη ύφεση, όχι μόνο στη Νέα Κούταλη, αλλά στα περισσότερα νησιά του Αιγαίου, κι έτσι οι Κουταλιανοί αναγκάστηκαν να στραφούν σε άλλα επαγγέλματα, εγκαταλείποντας μια παράδοση αιώνων.
Όπως λέει ο πρόεδρος και ιδρυτής του Μουσείου, κ. Μοσχοβάκης, σήμερα, δεν υπάρχει κανένα σπογγαλιευτικό σκάφος στη Λήμνο. Το 1988 - 1999 λειτουργούσε ένα μόνο σκάφος, που - δυστυχώς - ακολούθησε την πορεία των υπολοίπων προς την οριστική απόσυρση. Λίγο η ασθένεια - κάτι σαν καρκίνωμα - που εμφανίστηκε στα σφουγγάρια, λίγο οι αυξημένες απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής, έστειλαν τη σπογγαλιεία «στο χρονοντούλαπο της ιστορίας», τουλάχιστον για το νησί της Λήμνου.
Προκειμένου να μη χαθεί η παράδοση αυτή, το 2006 δημιουργήθηκε στην περιοχή το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας, με πρωτοβουλία της Κοινότητας Νέας Κούταλης - χάρη στο ζήλο και τις επίμονες προσπάθειες του κ. Μοσχοβάκη -, στο πλαίσιο του προγράμματος Leader.



Τι εκτίθεται…
Η έκθεση του Μουσείου αποτελείται από τρεις ενότητες: Στην πρώτη ενότητα, μέσα από κειμήλια και φωτογραφίες από την παλιά πατρίδα, παρουσιάζεται η ζωή των Κουταλιανών ναυτικών και σφουγγαράδων, πριν από τον ξεριζωμό. Στην ενότητα αυτή, μέσα από φωτογραφίες «ξεπηδά» μπροστά στα μάτια του επισκέπτη ο Παναγής Κουταλιανός, θρυλικός παλαιστής κι αρσιβαρίστας (τη δεκαετία 1882 - ‘92), γέννημα-θρέμμα της παλιάς Κούταλης, η δύναμη του οποίου υπήρξε μνημειώδης.
Μπροστά από τα μάτια του επισκέπτη περνούν, επίσης, φωτογραφίες και μερικά παλιά έγγραφα κι αντικείμενα από το Αρχείο της Αδελφότητας της παλιάς Κούταλης. Η Αδελφότητα αποτελούσε τη διοίκηση του ιστορικού χωριού στην Προποντίδα και ήταν ένας εύρωστος οργανισμός, με αρκετούς οικονομικούς πόρους, που είχε την ευθύνη της οικονομικής διαχείρισης του χωριού.
Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζεται η σπογγαλιεία και η επεξεργασία των σφουγγαριών στη Νέα Κούταλη της Λήμνου: ο εξοπλισμός των δυτών, τα εξαρτήματα των σπογγαλιευτικών καϊκιών, τα είδη των σφουγγαριών, τα εργαλεία επεξεργασίας και τα μηχανήματα συσκευασίας των σφουγγαριών.
Στην τελευταία ενότητα εκτίθεται η αρχαιολογική συλλογή της Νέας Κούταλης, που αποτελείται από αντικείμενα που «ψάρεψαν» οι σφουγγαράδες από τα βάθη της θάλασσας. Η δημιουργία της συλλογής ξεκίνησε τη δεκαετία 1950 - 1960 με πρωτοβουλία του διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου Νέας Κούταλης. Αποτελείται από μια μεγάλη συλλογή αμφορέων, άλλων κεραμικών σκευών, εξαρτημάτων από αρχαίες άγκυρες και άλλα μικρά αντικείμενα από αρχαία ναυάγια.
Το Μουσείο λειτουργεί από τις 10 το πρωί έως τις 2 μετά το μεσημέρι και είναι ανοιχτό κάθε ημέρα, εκτός Δευτέρας. Η λειτουργία του, επισημαίνει ο κ. Μοσχοβάκης, συνέβαλε ουσιαστικά στην τόνωση της τουριστικής κίνησης στην περιοχή.