Πριν ένα χρόνο και με αφορμή το «πείραμα του αιώνα», το πείραμα του CERN (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Έρευνας Στοιχειωδών Σωματιδίων) και την πρώτη δοκιμή του Μεγάλου Επιταχυντή Αδρονίων, το «Ε» εντόπισε ένα απ’ τα μεγάλα πλέον κι αξιόλογα παιδιά της Λέσβου, τον καθηγητή Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ Χρήστο Τουραμάνη, απ’ τη Μυτιλήνη, ο οποίος και συμμετείχε στην ερευνητική ομάδα του πειράματος.
Ο κ. Τουραμάνης, που αυτές τις μέρες κάνει τις διακοπές του - πού αλλού; - στη Μυτιλήνη, μας μιλά στη συνέντευξη που ακολουθεί για κάποιες βασικές διαφορές μεταξύ των ελληνικών και των αγγλικών πανεπιστημίων. Ακόμη σχολιάζει τα προχθεσινά αποτελέσματα των πανελλαδικών εξετάσεων, εικάζει πού οφείλεται η πτώση των βάσεων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, μας εξηγεί τι ψάχνει να βρει στο μυστικό κόσμο των «νετρίνο» που τώρα τον απασχολούν σε ερευνητικό επίπεδο και δηλώνει ότι ακόμη και στην Ιαπωνία όταν βρίσκεται, ακούει ραδιόφωνο… απ’ τη Μυτιλήνη!


Όντας για διακοπές στη Μυτιλήνη πετύχατε την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των εισαγωγικών εξετάσεων του 2009. Τι εισπράττετε ως κλίμα απ’ τις επιλογές και τις επιτυχίες των υποψηφίων της Λέσβου;
«Τα τελευταία χρόνια στη Λέσβο αλλά και σε όλη την Ελλάδα συντελείται μια αλλαγή. Από εκεί που ήμασταν καθαρά ιδεολόγοι και κοιτάζαμε μόνο το περιεχόμενο σπουδών, τώρα αλλάζει ο βασικός προσανατολισμός των υποψηφίων και ο καθένας διαλέγει ένα επάγγελμα καλό, απ’ ό,τι σπουδές τού αρέσουν. Δημιουργείται έτσι μια ισορροπία επιλογής σπουδών και επαγγελματικής αποκατάστασης.
Αν αυτό γίνεται συνειδητά απ’ τους υποψηφίους θα δημιουργηθούν φοιτητές που θα είναι πιο ικανοποιημένοι απ’ τις σπουδές τους και θα τις τελειώνουν και πιο γρήγορα. Αν όμως το παραπάνω φαινόμενο αποτελεί προϊόν εξωτερικής πίεσης, θα προκληθούν οι ίδιες στρεβλώσεις που υπήρχαν και στο παρελθόν.»

Βλέπετε μεγάλες διαφορές απ’ την Αγγλία στην τριτοβάθμια εκπαίδευση;
«Το πρώτο που διαφέρει είναι ότι στην Ελλάδα υπάρχει μεγάλο εύρος σε κάθε αντικείμενο, με μεγάλη θεωρητική εμβέλεια, δίχως παράλληλα να υποστηρίζεται από εργαστηριακή και πρακτική κατάρτιση, με αποτέλεσμα να έχουμε πτυχιούχους με πολύ καλό υπόβαθρο γνώσεων, οι οποίοι όμως στερούνται δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες στον επαγγελματικό χώρο.
Να σας δώσω ένα παράδειγμα για να γίνει κατανοητό. Έστω ότι έχουμε μια εταιρεία. Παίρνουμε ένα φοιτητή και του λέμε να μελετήσει το εξασθενές χρώμιο στο πλαίσιο της δραστηριότητας της εταιρείας μας. Ο φοιτητής στην Αγγλία στο δεύτερο κιόλας έτος θα ξέρει πώς να ψάξει και πώς να παρουσιάσει αυτά που βρήκε με κατανοητό τρόπο σε ένα ευρύτερο κοινό στελεχών της εταιρείας και να τα συζητήσει μαζί τους.
Στη χώρα μας ο φοιτητής θα πάει πολύ πιο βαθιά σε θεωρητικό επίπεδο στη χημεία, αλλά θα δυσκολευτεί στο να οργανώσει και να παρουσιάσει ό,τι βρήκε. Αυτό σε ένα χώρο εργασίας, σε μια μεγάλη εταιρεία που παίρνει νέους αποφοίτους των πανεπιστημίων, στοιχίζει χρήμα, προκαλεί απώλεια παραγωγής. Ακόμη και τα απλά που πρέπει να γίνουν, δε γίνονται στα ελληνικά ιδρύματα κι έτσι δημιουργείται εκπαιδευτικό έλλειμμα, που συνεπάγεται χαμηλότερη παραγωγικότητα στα πρώτα χρόνια της επαγγελματικής σταδιοδρομίας.

Χαμένα χρόνια
»Μία δεύτερη διαφορά είναι η υπερβολική χαλαρότητα που υπάρχει στην Ελλάδα στην υλοποίηση των προγραμμάτων - χαμένος χρόνος άσκοπα, χαμένα μαθήματα κι εξεταστικές - που οφείλονται στην έλλειψη ελέγχου και αξιολόγησης και πάλι οδηγεί σε μείωση της παραγωγικότητας.
Για παράδειγμα, στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ είναι προκαθορισμένος ο αριθμός και οι ακριβείς ώρες των μαθημάτων για τον επόμενο χρόνο απ’ τον προηγούμενο Μάιο. Σε ένα μάθημα στο εξάμηνο ως διδάσκων έχω 35 ώρες να διδάξω, απ’ τις οποίες δεν μπορώ να απουσιάσω σε εξαιρετική ανάγκη περισσότερες από τις τέσσερις. Και πάλι εγώ, ως καθηγητής, ακόμη κι αν έχω ραντεβού και με τον πρύτανη, πρέπει να το αναλάβω για να διδάξω. Το μόνο που δεν παίρνει αναβολή είναι το προπτυχιακό μάθημα. Η παράδοση. Στην οποία και οφείλω να είμαι ένα δεκάλεπτο πριν τους φοιτητές στην αίθουσα για την προετοιμασία της.
Όσο για τα θέματα των εξετάσεων για το τέλος του εξαμήνου μαζί με τις λύσεις τους, τα ετοιμάζουμε οι καθηγητές κι ελέγχονται από εξωτερικό αξιολογητή του Πανεπιστημίου πριν καν ξεκινήσει το εξάμηνο. Επίσης εάν στο μάθημά μου είναι μεγάλος ο αριθμός των φοιτητών που απέτυχαν, ή ο μέσος όρος της βαθμολογίας τους δεν είναι σε κάποιο καλό επίπεδο, οφείλω να δώσω εξηγήσεις στο Πανεπιστήμιο. Πού έγινε λάθος και πώς θα το διορθώσω άμεσα.
Παίρνεις ένα μισθό και οφείλεις να διδάσκεις τη νεολαία. Είναι θέμα αξιοπρέπειας, πρέπει να μάθεις τους νέους, να είσαι συνεπής για αυτό το οποίο πληρώνεσαι.»

Ας έρθουμε όμως στα της Λέσβου. Παρακολουθείτε τι συμβαίνει στο νησί και θυμάστε και απ’ τη δική σας εμπειρία ότι οι νέοι θεωρούν πως οι σπουδές αποτελούν μονόδρομο αποκατάστασης. Είτε για να μείνουν, είτε κυρίως για να φύγουν απ’ τον τόπο τους. Ως πανεπιστημιακός, πιστεύετε ότι πράγματι είναι η μόνη λύση;
«Νομίζω ότι στη σημερινή εποχή οι σπουδές χρειάζονται αλλά όχι με την έννοια ότι λαμβάνοντας ένα πτυχίο θα βρω αμέσως μια συγκεκριμένη δουλειά, αλλά γιατί οι σπουδές ανοίγουν τους ορίζοντες, δίνουν εφόδια, ώστε ανεξάρτητα από το τι δουλειά θα κάνω να έχω προσόντα και δεξιότητες-ικανότητες χρήσιμες. Όχι απαραίτητα ότι αν σπουδάσω οικονομικά θα γίνω λογιστής. Οι γνώσεις θα είναι εξίσου χρήσιμες και στην περίπτωση που ανοίξω μια οποιαδήποτε επιχείρηση, ακόμη και ταβέρνα.
Με αυτή την έννοια μπορεί κανείς να κάνει πολλά πράγματα ειδικά στο δικό μας νησί, όπου η φύση έχει δώσει μια τρομερή ποικιλία από ευκαιρίες οι οποίες παραμένουν αναξιοποίητες.
Αναφέρω ενδεικτικά τον τουριστικό τομέα. Η Ελλάδα αυτό που κάνει καλά και δεν πρέπει να ντρεπόμαστε να το λέμε, είναι ο τουρισμός. Υπάρχουν άπειρες ευκαιρίες εναλλακτικές για το περιβάλλον, τα θαλάσσια σπορ, την ενέργεια - όπως το θέμα της μηδενικής παραγωγής διοξειδίου, το πρόγραμμα “Πράσινο Νησί” που ξεκίνησε για τον Άι-Στράτη -, τα οποία γίνονται λίγο έως ελάχιστα. Αν μάλιστα όλα αυτά προβληθούν κατάλληλα στο εξωτερικό, θα δώσουν ώθηση στον τουρισμό, θα βοηθήσουν στην έρευνα σε τοπικό επίπεδο απ’ τα Τμήματα του Πανεπιστημίου Αιγαίου, θα εγκατασταθούν εδώ συστήματα και τεχνολογίες που θα δημιουργήσουν έναν ευρύ κύκλο εργασίας για πολλές και διαφορετικές επιχειρήσεις, και εν τέλει θα βελτιωθεί η φήμη του νησιού διεθνώς.
Κανείς δε θα χάσει και επιπρόσθετα αυτή είναι η κατεύθυνση που δίνει η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση, προσανατολίζοντας προς τα εκεί τις χρηματοδοτήσεις της.»

Για το Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Μια και αναφερθήκατε στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, έχει πολλές φορές χαρακτηριστεί το ίδρυμα ως τη μεγαλύτερη αναπτυξιακή επένδυση στο αρχιπέλαγος. Τι άποψη έχετε;
«Ένα πανεπιστήμιο είναι από μόνο του ένας μηχανισμός ανάπτυξης σε όλο τον κόσμο και σίγουρα είναι και για μας. Κι όχι μόνο για το στενό οικονομικό κύκλο της εισροής κονδυλίων στον τόπο απ’ την διαμονή-σίτιση-διασκέδαση ενός μεγάλου αριθμού φοιτητών και καθηγητών. Αλλά και από την άποψη ότι γνωρίζει κόσμος την περιοχή, αναπτύσσονται δραστηριότητες πνευματικές και οικονομικές γύρω απ’ το πανεπιστήμιο, δημιουργούνται διέξοδοι στη νεολαία, υπάρχει κινητικότητα, δίνει τη δυνατότητα για νέες επιλογές και αν συνδυαστεί σωστά η ερευνητική δραστηριότητα με τις δυνατότητες του τόπου, μπορεί να γίνει μοχλός προσέλκυσης επενδύσεων μεγάλης κλίμακας.
Να σας εξηγήσω τι εννοώ. Έχουμε την πολύ καλή Σχολή Περιβάλλοντος και αυτήν τη στιγμή στο εξωτερικό φτιάχνονται τμήματα Ενέργειας. Εάν, λοιπόν, κάνουμε ένα τέτοιο τμήμα το οποίο θα περιλαμβάνει φυσική, χημεία, τεχνολογία υλικών, μηχανική, κάποια στιγμή θα μπορούσαν να αναπτυχθούν τοπικές εταιρείες καινοτομίας σε σχέση με το αντικείμενο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον τόπο.»
Αυτή την καλή σχολή όπως την χαρακτηρίσατε, ουσιαστικά την απαξίωσαν μη επιλέγοντάς τη φέτος οι υποψήφιοι, όπως κι άλλα Τμήματα του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Φταίει η οικονομική δυσχέρεια, η απόσταση της Λέσβου απ’ τα αστικά κέντρα;
«Ένας σημαντικός παράγοντας είναι το κόστος σπουδών. Αν υπολογίσουμε μόνο τα εισιτήρια του φοιτητή και των συγγενών του σε περίοδο τετραετίας κι αν σκεφτούμε πως το αεροπορικό εισιτήριο που πλήρωσα για να έρθω στη Μυτιλήνη απ’ το Μάντσεστερ είναι περίπου το ίδιο με το αεροπορικό εισιτήριο μετ’ επιστροφής Μυτιλήνης - Αθήνας, είναι προφανές τι σκέφτεται η κάθε οικογένεια όταν το παιδί της υποβάλλει μηχανογραφικό.
Το ίδιο με τα εισιτήρια ισχύει για διαμονή, διατροφή κ.λπ..
Ένας ακόμη παράγοντας είναι ότι σε μία χώρα όπου η αξιολόγηση των πανεπιστημίων είναι ανύπαρκτη, οι ανταγωνιστές μας μπορούν να διαδίδουν ό,τι θέλουν δεδομένου πως δεν υπάρχει τρόπος να αποδείξουμε την ποιότητα των τμημάτων μας σε σχέση με άλλα παρόμοια, σε άλλα πανεπιστήμια της χώρας.
Προσωπικά, ακόμη και εγώ που έχω σαφή εικόνα του καλού επιπέδου του Πανεπιστημίου, δεν μπορώ να επιχειρηματολογήσω υπέρ του γιατί δε διαθέτω επίσημα αντικειμενικά στοιχεία.»

Κι η επιστροφή;
Πιστεύετε πως θα έρθει σύντομα η ώρα να επιστρέψετε στην πατρίδα;
«Θα ήθελα κάποια στιγμή να γυρίσω στην Ελλάδα όχι μόνο για συναισθηματικούς λόγους, αλλά σε συνδυασμό με κάποια καλή ευκαιρία να προσφέρω κάτι, όπως νομίζω όλοι μας έχουμε υποχρέωση για τον τόπο και τις επόμενες γενιές. Οπότε για μένα είναι ανοιχτό το ενδεχόμενο και δεν αποκλείω να ανταποκριθώ σε κάποιες ενδιαφέρουσες προτάσεις που μου έγιναν.»

Το ίδιο ισχύει και για την οικογένειά σας, για τις δύο κόρες σας;
«Τα κορίτσια αγαπάνε την Ελλάδα, γνωρίζουν ελληνικά, αλλά έχουν μεγαλώσει κι εκπαιδευτεί στο εξωτερικό, οπότε ίσως γυρίσουν εάν κι αυτά βρουν κάποια καλή ευκαιρία.»

Εσείς τώρα τελειώνοντας τις διακοπές, τι σχέδια έχετε για το άμεσο μέλλον πέρα απ’ τη διδασκαλία;
«Έχω αναλάβει ως υπεύθυνος σε ένα μεγάλο πρόγραμμα οκτώ πανεπιστημίων κατασκευής ανιχνευτών στην Αγγλία, για ένα πείραμα που θα ξεκινήσει το Δεκέμβριο στην Ιαπωνία. Στο διεθνές αυτό πρόγραμμα υπάρχουν συμμετοχές από Καναδά, Ιαπωνία, ΗΠΑ, Γαλλία, Ελβετία, Ισπανία, Ιταλία, Νότια Κορέα και Πολωνία.
Συνολικά μετέχουν 400 επιστήμονες από 61 ινστιτούτα σε 12 χώρες. Στοχεύει στη μέτρηση και κατανόηση των νετρίνο, που είναι τα ελαφρότερα και λιγότερα κατανοητά στοιχειώδη σωματίδια στη φύση. Είναι πιθανόν να διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο στην εξέλιξη του σύμπαντος στα πρώτα του στάδια όσον αφορά την επικράτηση της ύλης επί της αντιύλης και στη γεωμετρική εξέλιξή του. Εάν το σύμπαν έως σήμερα περιείχε ύλη και αντιύλη δε θα μπορούσε να υπάρξει ο γαλαξίας και το ηλιακό σύστημα σε σταθερή κατάσταση για το μεγάλο χρονικό διάστημα που απαιτήθηκε για τη δημιουργία και την εξέλιξη της ζωής που φτάνει έως εμάς, κι άρα δε θα υπήρχε για να μπορούμε να κάνουμε αυτήν τη συζήτηση.
Στο μεταξύ, έως τα Χριστούγεννα έχω ακόμη ενάμιση μήνα ταξιδιών με συνέδρια, συναντήσεις σε όλο τον κόσμο. Πολλή δουλειά και πάντα νοσταλγία για τη Μυτιλήνη.
Κλείνοντας θα ήθελα να σας πω και το εξής. Η φυσική των νετρίνο σήμερα δεν έχει πρακτική εφαρμογή. Μπορεί σε μερικά χρόνια να χρησιμοποιείται για παρακολούθηση πυρηνικών σταθμών και ενδεχομένως για την παραγωγή πυρηνικών όπλων. Αλλά κι άλλα πράγματα που ξεκίνησαν πειραματικά σήμερα, έχουν αλλάξει τον κόσμο. Ένα τέτοιο σύστημα που διαφοροποίησε τη ζωή και την οικονομία του κόσμου είναι το διαδίκτυο, το οποίο αναπτύχθηκε στις αρχές του ‘90 στο CERN ως εργαλείο επικοινωνίας στα μεγάλα πειράματα μεταξύ των επιστημόνων. Αυτό είναι που σήμερα μου δίνει τη δυνατότητα όχι μόνο να διαβάζω την εφημερίδα σας, αλλά και να ακούω ραδιόφωνο ελληνικό και πολλές φορές από τη Μυτιλήνη, είτε είμαι στην Αγγλία, είτε στην Ιαπωνία, είτε σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου.»