Μίκης Θεοδωράκης
Επιμέλεια έκδοσης: Βάσω Κυριαζάκου
Εξώφυλλο: Αλέκος Λεβίδης
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Ηράκλειο 2010, σελ. 223 + 823 + 308

Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, μετά το μεγάλο δίτομο έργο του Μίκη Θεοδωράκη «Οι δρόμοι του Αρχάγγελου», παρέδωσαν πριν λίγο καιρό στο αναγνωστικό κοινό και στους ερευνητές της ελληνικής Ιστορίας την οριστική έκδοση της αυτοβιογραφίας ενός ανθρώπου που σημάδεψε την πολιτιστική και πολιτική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας όσοι ελάχιστοι. Το τεράστιας σημασίας αυτό αυτοβιογραφικό έργο ήταν επί χρόνια απρόσιτο στον Έλληνα αναγνώστη, όντας διάσπαρτο σε πολλούς, δυσεύρετους ή εκτός κυκλοφορίας τόμους.
Τα κείμενα που αποτελούν το «Χρέος», δημοσιεύονται σε τούτη την έκδοση σε τρεις τόμους, ανάλογα με τη θεματική τους: Ο Τόμος Α΄ («Η Αντίσταση 1967 - 1970») αποτελείται από τα ημερολόγια του Μίκη Θεοδωράκη, όπου καταγράφει το χρονικό της παρανομίας, της σύλληψης, της φυλάκισης και της εξορίας του. Ο Τόμος Β΄ («Η Ανάλυση 1968 - 1996») περιέχει κείμενά του ιδεολογικού, κομματικού και αγωνιστικού χαρακτήρα, συνεντεύξεις, επιστολές, άρθρα κ.λπ., όλα εργαλεία της αντιστασιακής του δράσης για την ανατροπή της δικτατορίας (1968 - 1974). Ο τόμος επεκτείνεται μέχρι το 1996, με σύγχρονες πολιτικές αναλύσεις. Τα κείμενα εδώ δεν ταξινομούνται πάντοτε με αυστηρή χρονολογική σειρά - χαλαρό προβάδισμα έχει η θεματική τους συνάφεια.

Ο Τόμος Γ΄ («Η Δημιουργία 1967 - 1974») περιλαμβάνει: α) ημερολόγια από την περίοδο της παρανομίας μέχρι και την έξοδό του από το Στρατόπεδο του Ωρωπού, στα οποία καταγράφει τη διαδρομή της έμπνευσής του για τα έργα που μελοποίησε εκείνη την περίοδο, β) κείμενα που στοιχειοθετούν το «καλλιτεχνικό πιστεύω» του (Μπορεί να υπάρξει μουσική τέχνη για τις μάζες; Ο «κύκλος» τραγουδιών, Το «Άξιον Εστί», βήμα προς τη μετασυμφωνική μουσική, Το νεοελληνικό λαϊκό τραγούδι, Ο νεοελληνικός ηχητικός κόσμος, Η «απόλυτη» μουσική και οι μάζες, Στοιχεία μετασυμφωνικής μουσικής, Για μια σύγχρονη τραγωδία - Για ένα σύγχρονο λυρικό θέατρο, Το τραγούδι του νεκρού αδελφού, Η είσοδος του χορού, Ένας όμηρος, Τα στοιχεία της μουσικής μας παράδοσης, Η μελωδία, Διόνυσος και Καρυωτάκης: Έργα πολιτικής σκοπιμότητας κ.ά.), γ) θεωρητικά κείμενα με τον τίτλο «Η μαχόμενη κουλτούρα» (Τα καθήκοντα της «μαχόμενης κουλτούρας», Για μια νέα πολιτική κουλτούρας - Για ένα κίνημα κουλτούρας, Για το λαϊκό τραγούδι, Τέχνη για τους λίγους ή για τους πολλούς, Το έντεχνο λαϊκό τραγούδι, Ο καλλιτέχνης, η τέχνη, το κοινό και το κίνημα της μαχόμενης κουλτούρας, Ο καλλιτέχνης και ο άνθρωπος, Η ευθύνη: τέχνη και πολιτική, Η ελληνικότητα στη μουσική, Από το «εγώ» στο «εμείς», Εθνική Αντίσταση, Η αποστολή του καλλιτέχνη κ.ά.) και δ) Παραρτήματα: στο πρώτο, οι στίχοι που μελοποίησε κατά την περίοδο της παρανομίας μέχρι και τη φυγή του από τον Ωρωπό την άνοιξη του 1970, και στο δεύτερο, ο κατάλογος των συναυλιών του ανά την υφήλιο από το 1971 έως το 1974.

Ο Χριστόφορος Αργυρόπουλος στον πρόλογό του, ανάμεσα στα άλλα, σημειώνει: «Όσο και αν ο Μίκης εξομολογείται πως αισθάνεται απογοητευμένος και ανήμπορος, αυτό είναι ενάντια στη δημιουργική, αγωνιστική και τελικά αισιόδοξη παρουσία του τόσα χρόνια στο κέντρο της εθνικής και οικουμενικής ζωής: παρ’ όλες τις διαψεύσεις, ο Μίκης είναι πάντοτε έτοιμος να προσφέρει τις μεγάλες αλήθειες του, τις ελπίδες που έθρεψαν το έργο και τη ζωή του, για να δοκιμαστούν στο καμίνι της ιστορίας. Γι’ αυτό αγωνιά “να μην υπάρξει καμμιά παρανόηση” για κανέναν, για τον ίδιο, αλλά και για τους άλλους, ώστε η ευθύνη που αναλογεί στον ίδιο και στον καθένα να αναληφθεί ακέραιη. Σπάνια συναντάται τόσο σαφής συνείδηση απέναντι στην ιστορία και στο χρέος κάθε ανθρώπου να διεκδικήσει τα δικαιώματά του και να εκπληρώσει τα καθήκοντά του απέναντι στους άλλους, χωρίς εκπτώσεις και χωρίς ν’ αποφύγει το τίμημα των επιλογών του, που πρέπει να είναι διαφανείς. Ο Μίκης δεν αισθάνθηκε ποτέ “λιποτάκτης” απέναντι στον αγώνα, απέναντι στο λαό του, απέναντι στον εαυτό του, απέναντι στο έργο του - κυρίως απέναντι στην ιστορία και τα όνειρά του.»