Κύλησαν τόσα χρόνια κι ακόμα γράφονται και λέγονται τόσα για τη λεβεντιά και την τόλμη των λιγοστών τότε Ελλήνων. Πολλά και διάφορα. Ανούσια και ουσιαστικά, θετικά κι αρνητικά, σωστά και παραπλανητικά. Είναι πάντως γεγονός πως από εκείνη την εξέγερση των προγόνων μας, σήμερα όλοι εμείς είμαστε ελεύθεροι και διατυπώνουμε απόψεις και θεωρίες.
Στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς όλη η Εκκλησία, κλήρος και λαός, αγωνίστηκε, προσπάθησε, θυσιάστηκε και κατάφερε ό,τι κατάφερε. Κλήρος και λαός. Φουστανελάδες, μαντηλοφορούσες και ρασοφόροι. Επώνυμοι κι ανώνυμοι. Την προσφορά του λαού την αποδέχονται όλοι, την προσφορά των ρασοφόρων κάποιοι συνεχίζουν να την αμφισβητούν!
Κι όμως, αποτελεί αδιάψευστη διαπίστωση πως δεν υπήρξε εξέγερση του υπόδουλου Γένους μας, που να μην έπαιξαν σ’ αυτήν ενεργό ρόλο Κληρικοί και Μοναχοί. Τα επαναστατικά κινήματα υπολογίζονται περισσότερα από 70, σ’ όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Και σ’ όλα πρωτοστάτησαν Κληρικοί κάθε βαθμού και Καλόγεροι. Το ράσο τσαλακωμένο ή ατσαλάκωτο, στάθηκε σαν ένα είδος επαναστατικού λάβαρου και σημαίας! Οι ρασοφόροι δε συμβιβάσθηκαν με τη δουλεία και δεν έπαυσαν να πιστεύουν στο αγαθό της ελευθερίας. Κι αυτό το απέδειξαν με τη θυσία και τον αγώνα τους, το μετέδωσαν και το εμφύτευσαν στις σκλαβωμένες καρδιές των Ελλήνων.
Μα, δεν υπήρξαν «πουλημένοι» ή «προδότες»; Ναι. Κι είναι κι αυτό φυσικό. Ο Χριστός είχε επιλέξει 12 κι ανάμεσα σ’ αυτούς τους λίγους βρέθηκε ένας προδότης, ο Ιούδας, κι ένας αρνητής, ο Πέτρος…
Είπαν και λένε «ο Διαφωτισμός και ιδίως η Γαλλική Επανάσταση του 1789 γέννησαν το 1821». Δεν το νομίζω και δεν πρέπει να είναι έτσι, γιατί η επαναστατική διάθεση δεν έλειψε ποτέ από το Γένος μας. Έχουμε επαναστατικές κινήσεις κι επιθυμίες πολύ πριν τη Γαλλική Επανάσταση. Ίσως αυτή να ενθάρρυνε τους σκλαβωμένους, όχι όμως πως η Γαλλική Επανάσταση προκάλεσε τον Αγώνα του ‘21…
Τον αγώνα του 1821 τον προκάλεσε το ελεύθερο πνεύμα του Έλληνα, ο παπάς-δάσκαλος, ο ασυμβίβαστος δεσπότης και οι Άγιοι Νεομάρτυρες του Γένους μας. Οι Νεομάρτυρες, άνθρωποι από τη λαϊκή μάζα, με την άρνησή τους να εξισλαμιστούν και τη γενναία ομολογία της πίστης τους ξαναζωντάνεψαν την αρχαία χριστιανική παράδοση του μαρτυρίου. Έμπρακτα απέρριψαν τον κατακτητή και άμεσα επιβεβαίωσαν την υπεροχή της δικής μας πίστης. Σ’ όλη τη μακρά δουλεία, απέναντι στους εξωμότες (τους εξισλαμισμένους) ή και τους κρυπτοχριστιανούς, οι Νεομάρτυρες στάθηκαν μόνιμη παρηγοριά και στήριγμα των υπόδουλων Ελλήνων Χριστιανών.
Οι Νεομάρτυρες, για τους οποίους ελάχιστος έως μηδαμινός λόγος γίνεται στα σχολικά εγχειρίδια ακόμα και στα βιβλία των Θρησκευτικών, ενσάρκωναν πολύ περισσότερο από τους Εθνομάρτυρες την ελληνορθόδοξη παράδοσή μας, γιατί διακρίνονταν όχι μόνο για τον ηρωισμό τους, αλλά και για την αγιότητα της ζωής τους. Κίνητρό τους δεν ήταν το μίσος εναντίον των κατακτητών, αλλά η αγάπη για το Χριστό και τους ανθρώπους, ακόμη και για τους διώκτες τους! Εκείνοι άναψαν τη φλόγα της επανάστασης στις καρδιές των προγόνων μας μαζί με τους ρασοφόρους του Γένους μας. Γι’ αυτό το 1821 θεωρώ πως είναι μια… εκκλησιαστική συνολική υπόθεση.
Ας έχουμε την ευχή τους κι ας είναι η μνήμη τους στη μνήμη μας αιώνια.

* Ο πρωτοπρ. π. Αθανάσιος Γιουσμάς είναι εφημέριος Ιερού Ναού Αγίου Θεράποντα Μυτιλήνης, καθηγητής θεολόγος.