Εξαιρετική η επιστημονική εκδήλωση στην Αθήνα

Ο Σπύρος Παπαλουκάς και η Λέσβος

Η Ομοσπονδία των Λεσβιακών Συλλόγων Αττικής (ΟΛΣΑ) και το Αναγνωστήριο Αγιάσου, διοργάνωσαν την Παρασκευή, 21 Νοεμβρίου 2026, επιστημονική Ημερίδα με τίτλο:

Ο Σπύρος Παπαλουκάς στη Λέσβο «Προσεγγίζοντας το εικαστικό οδοιπορικό εκατό χρόνια μετά (1925- 2025)

Η Ημερίδα πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών Ίδρυμα Βούρου Ευταξία, στην Πλατεία Κλαυθμώνος, το οποίο γέμισε ασφυκτικά και χαρακτηρίστηκε από τον κ. Αντώνη Βογιατζή, Πρόεδρο του Δ.Σ του Μουσείου ως η πιο αξιόλογη που έγινε στον συγκεκριμένο χώρο το 2025. Ακούστηκαν δέκα εισηγήσεις από καθ’ ύλην αρμόδιους αλλά και από άλλους με παρεμφερείς ενασχολήσεις μελετητές. Οι συνδαιτυμόνες μας έδωσαν πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη, τις επιδράσεις, την παράδοση και την Ελληνικότητα, την παράδοση και την νεωτερικότητα, για την ελληνική και ξένη ζωγραφική από την οποία διδάχτηκε ο Παπαλουκάς και δημιούργησε το δικό του έργο και πολλά άλλα. Κυρίως ανέδειξαν τη σπουδαιότητα της περιόδου που έζησε στη Λέσβο στο συνολικό έργο του Παπαλουκά και τις επιρροές που δέχτηκε από το Λεσβιακό τοπίο και τους ανθρώπους του. Φάνηκε δε ότι χρειάζεται συστηματικότερη έρευνα και μελέτη, αφού πολλά θέματα παραμένουν ανοιχτά.

Η ζωή και το έργο του

Ο Σπύρος Παπαλουκάς (1892-1957), ζωγράφος, αγιογράφος και καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών, γεννήθηκε στη Δεσφίνα, ένα χωριό κοντά στους Δελφούς, όπου όταν αργότερα ήταν πλέον φοιτητής, αγιογράφησε το τέμπλο του ναού του Αγίου Δημητρίου. Την τέχνη της αγιογραφίας την είχε αρχίσει από τα έξι του χρόνια, με δάσκαλο τον Νικόλαο Παπακωνσταντίνου.

Ο Παπαλουκάς μαθήτευσε στην Αθήνα πλάι στον Γεώργιο Ροϊλό, τον Γεώργιο Ιακωβίδη, τον Στέφανο Λάντσα, τον Δημήτριο Γρανιώτη, τον Παύλο Μαθιόπουλο. Το 1921 πήγε στη Μικρά Ασία ως πολεμικός ζωγράφος· πολλά έργα εκείνης της περιόδου καταστράφηκαν στη Μικρασιατική Καταστροφή. Το 1923-24 πήγε στο Άγιον Όρος μαζί με τον Στρατή Δούκα. Εκεί μελέτησε το τοπίο και τη βυζαντινή αγιογραφία και έκανε πολλά αντίγραφα εκκλησιαστικών έργων. Ένα μέρος από τα έργα αυτής της περιόδου εξέθεσε στη Θεσσαλονίκη το 1924 και πολλά βρίσκονται σε πινακοθήκες. Εκτός από τη ζωγραφική ασχολήθηκε και με τη διακόσμηση προσόψεων κτηρίων, τοίχους σχολείων, εκκλησιών, κοστούμια και σκηνικά θεάτρου.

Θέμα του πάντα το ελληνικό τοπίο με την κρυφή γεωμετρική δομή του και το φως. Επηρεασμένος από τους μεταϊμπρεσιονιστές, τον Γκωγκέν, τους Πουαντιγιστές, τον Σεζάν για τον οποίο έλεγε πως ζωγραφίζει σαν να θέλει να λύσει ένα μαθηματικό πρόβλημα. Ασχολήθηκε όμως και με την προσωπογραφία, προσέχοντας τις λεπτομέρειες, ακόμα και τις πιο μικρές. Χαρακτηριστικό έργο του «Το παιδί με τις τιράντες» (1925), που ζωγραφίστηκε στον Παπάδο της Λέσβου.

Στις απαρχές της γενιάς του τριάντα επιδίωξε να αποδώσει τον ρέοντα χρόνο, έτσι όπως μεταβάλλεται στα μάτια μας, να κατανοήσει και να αποτυπώσει στον καμβά τον κόσμο των νοημάτων. Γι’ αυτό το υλικό με το οποίο δούλεψε ήταν το φως, το μεσογειακό φως, το ελληνικό, το αιγαιακό, το συστατικό του μύθου, το χειροπιαστό, όπως το έβλεπαν οι μεγάλοι ποιητές και όπως πολύ χαρακτηριστικά μας το δίνει ο Γιώργος Σεφέρης:

«Παράξενο, το βλέπω εδώ το φως του ήλιου ·το χρυσό δίχτυ όπου τα πράγματα σπαρταρούν σαν τα ψάρια που ένας μεγάλος άγγελος τραβά μαζί με τα δίχτυα των ψαράδων» («Αγιάναπα» Α΄).

Η εκδήλωση της Αθήνας και οι ομιλητές

Στην Ημερίδα, οι μελετητές επικεντρώθηκαν κυρίως στησημαντικότατη περίοδο της Λέσβου. Τον ενέπνευσαν κυρίως η Αγιάσος και τα χωριά της Γέρας, ο Σκόπελος και ο Παπάδος. Ο Παπαλουκάς, αν και είχε εμπειρία της μεγάλης συμφοράς της Μικράς Ασίας, δεν ήθελε να την αποτυπώσει στα έργα του. Έφευγε σε άλλες σφαίρες. Αρχικά φωτογράφιζε τα τοπία και έπειτα ζωγράφιζε την αίσθηση που είχε από την ανάμνηση του και τη φωτογραφία. Ένα οπτικο-πνευματικό, ψυχολογικό παλίμψηστο εντυπώσεων θα λέγαμε πως ήταν αποτυπωμένο στον καμβά του.

Ο συνδαιτυμόνες της Ημερίδας μίλησαν:

Για το «άφθιτον κάλλος» (Μαίρη Μιχαηλίδου, Ιστορικός της Τέχνης, Δ/τρια ΥΠΠΟ). Για την «προβολή της χειρονομίας στα έργα της Μυτιλήνης ως αισθητική ορίζουσα» (Μαρία Γ. Μόσχου Δρ. Ιστορίας της Τέχνης). «Σκέψεις για σχέδια του Σπύρου Παπαλουκά» (Μάρκος Καμπάνης, ζωγράφος). Για τη «Συντήρηση» των έργων (Ελίζα Πολυχρονιάδου, Συντηρήτρια έργων Τέχνης ΜΑ, Μουσειολόγος ΜΑ Πανεπιστήμιο leicester). Για τα «Διοικητικά και δημογραφικά δεδομένα, οικονομικές, κοινωνικές και ιδεολογικές αποτυπώσεις καλλιτεχνικά δρώμενα» (Στρατής Ι. Αναγνώστου, Ιστορικός, Δρ Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Πρόεδρος της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών). «Στα βήματα του Σπύρου Παπαλουκά στο νησί της Λέσβου» (Αφροδίτη Κούρια, Δρ Ιστορίας της Τέχνης, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Επιμελήτρια Εκθέσεων). «Ο Σπύρος Παπαλουκάς στη Λέσβο (1925). Οι περιηγήσεις με τον ζωγράφο Στρατή Αξιώτη» (Μάκης Αξιώτης, Δρ Πολιτισμικής Τεχνολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου). «Ο Σπύρος Παπαλουκάς στην Αγιάσο. Νέα τεκμήρια» (Παναγιώτης Σκορδάς, Δρ Νεοελληνικής Φιλολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αντιπρόεδρος του Αναγνωστηρίου Αγιάσου). «Η παραδοσιακή λεσβιακή αρχιτεκτονική στο έργο του Σπύρου Παπαλουκά» (Μαίρη Τσιτιμάκη, Δρ Αρχιτεκτονικής, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο). «Ο Σπύρος Παπαλουκάς στη Λέσβο και η αρχιτεκτονική του συναισθήματος: Μια νευροαισθητική προσέγγιση» (Κωνσταντίνος Παντίδος, Δρ Επιχειρηματικής έρευνας και Ηγεσίας, Πανεπιστήμιο Birmingham ).

Παρουσίασε και συντόνισε με μεγάλη επιτυχία η Μαρία Μόσχου.

Γενικά, οι αναφορές όλων των μελετητών στα έργα του Παπαλουκά, στο πού και πότε έγιναν, οι πίνακες και οι παρατηρήσεις επ’ αυτών συμπληρώνουν την έρευνα για αυτή την τόσο πολυσχιδή προσωπικότητα.

Μπράβο και πολλά συγχαρητήρια σε όλους, οργανωτές και ομιλητές!

Ανθούλα Δανιήλ.

Δρ. Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός

Οι ομιλητές της εκδήλωσης σε αναμνηστική φωτογραφία στο Μουσείο Πόλεως Αθηνών

Ασφυκτικά γεμάτος ο χώρος και μεγάλο το ενδιαφέρον του κοινού

Ο Σταύρος Αγοραστός από την ΟΛΣΑ απευθύνει χαιρετισμό και ο Παναγιώτης Σκορδάς από το Αναγνωστήριο Αγιάσου παρουσιάζει άγνωστα τεκμήρια για τη σχέση του Παπαλουκά με την Αγιάσο.