Ποια είναι η κινητήρια δύναμη που κινεί την Ιστορία; Είναι ο ηγέτης που σχεδιάζει την πολιτική του και αναλαμβάνει να την εφαρμόσει ή είναι οι κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώνουν την συνείδηση των ανθρώπων; Είναι ο λαός που συνειδητοποιεί τις ανάγκες και τα προβλήματα- ατομικά και συλλογικά- και εκλέγει τον ικανό και κατάλληλο- κατά την κρίση του- ηγέτη, στον οποίον αναθέτει να εφαρμόσει εκείνες τις πολιτικές, με τις οποίες θεωρεί ότι εξυπηρετούνται οι ανάγκες της ζωής του;

Είναι ένα ερώτημα που απασχόλησε την φιλοσοφία της Ιστορίας.

Στην ιδεαλιστική φιλοσοφία, από τον Πλάτωνα έως τον Έγελο ( Χέγκελ), επικρατεί η άποψη ότι η κινητήρια δύναμη είναι οι ιδέες: « ή οι βασιλείς πρέπει να φιλοσοφήσουν ή οι φιλόσοφοι να κυβερνήσουν» (Πλάτων)∙ «η Ιστορία του κόσμου δεν είναι τίποτα άλλο από την πρόοδο της συνείδησης της ελευθερίας» (Χέγκελ).

Κατά τους ιδεαλιστές, λοιπόν, ο ηγέτης, όταν εμπνέεται από τις ιδέες και τις ασπάζεται, πρωταγωνιστεί, ως ιδεολόγος, στο ιστορικό γίγνεσθαι («γράφει Ιστορία»).

Πώς, όμως, γεννιούνται οι ιδέες;

Στην μαρξιστική φιλοσοφία υποβαθμίζεται, εντελώς, ο ρόλος του ηγέτη, διότι η πρωταρχική αιτία που κινεί την Ιστορία είναι οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που βιώνουν «οι μάζες»(ο λαός), ενώ οι ιδέες, η νοοτροπία, η εξέλιξη της πολιτικής, της κοινωνικής και πνευματικής ζωής είναι το «εποικοδόμημα», το επιγέννημα των οικονομικών και κοινωνικών δομών: «όταν αλλάζουν οι συνθήκες της ζωής του ανθρώπου, αλλάζουν και οι ιδέες του» (Καρλ Μαρξ).

Ειδικότερα, σύμφωνα με τον Μαρξισμό-Λενινισμό, ο λαός με την «ταξική πάλη» του, «οι παραγωγικές δυνάμεις που βρίσκονται σε αντίθεση με τις παραγωγικές σχέσεις», κινούν την Ιστορία, ανατρέπουν και αλλάζουν την «καθεστηκυία Τάξη».

Στην σύγχρονη Πολιτική Φιλοσοφία έχει αναγνωριστεί η οικονομία ως η ισχυρότερη κινητήρια δύναμη της κοινωνικής και πολιτικής εξέλιξης, καθότι αποτελεί την βασική αιτία που προκαλεί τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις (π. χ. Α΄ και Β΄ Παγκόσμιοι Πόλεμοι) και με τις ανατροπές που επιφέρει στην υπάρχουσα κοινωνική και πολιτική τάξη διαμορφώνει την νέα οικονομικοκοινωνική και πολιτική πραγματικότητα.

Χαρακτηριστική είναι η ιστορική, πλέον,φράση «it’stheeconomy,stupid» («είναι η οικονομία, βλάκα»)- το σύνθημα που επινόησαν οι σύμβουλοι του Κλίντον στην προεκλογική εκστρατεία του για την προεδρία των Η.Π.Α., με την οποία φράση επισημαίνεται ότι βασικός στόχος της Πολιτικής είναι η ανάπτυξη της οικονομίας, μέσω της οποίας μπορούν να λυθούν πολλά προβλήματα, που αντιμετωπίζει η κοινωνία και ένα κράτος, και να ικανοποιηθούν οι βασικές- υλικές και πνευματικές- ανάγκες των ανθρώπων. Συναφές είναι και αυτό που έλεγαν οι Λατίνοι «primumvivere, deindephilosofare» (πρώτα να ζεις, να ικανοποιείς, τις βιοτικές ανάγκες σου, και ύστερα να φιλοσοφείς)!

Δεν πρέπει, όμως, να υποτιμούμε, παρά την ισχυρή επίδραση που ασκούν οι οικονομικές συνθήκες στην ιστορική εξέλιξη των κοινωνιών, την δυναμική των ιδεών, την ανάγκη των ανθρώπων για την ελευθερία και την ανεξαρτησία, την κοινωνική ισότητα και την δικαιοσύνη- που μπορεί, κατά βάθος, να συνδέονται με τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, ως επιγέννημα αυτών- αλλά έχουν, ιστορικά, αποδειχθεί ότι αποτελούν την αναγκαία θρυαλλίδα για την εξέγερση των λαών και την ανατροπή ανελεύθερων, αυταρχικών και τυραννικών καθεστώτων, π.χ. η ελληνική επανάσταση του 1821 και το πρόσφατο παράδειγμα, η εξέγερση της νεολαίας, στο Ιράν!

Και όσον αφορά στον ρόλο της ηγετικής προσωπικότητας στο ιστορικό γίγνεσθαι, η κρατούσα άποψη, σήμερα, είναι ότι ο ρόλος του πολιτικού και του πνευματικού ηγέτη είναι καθοριστικός στην ζωή των λαών, για την καλή ή κακή διαχείριση των δυνάμεων που διαθέτει η κοινωνία, για την αξιοποίηση των ευκαιριών που προσφέρει η ευνοϊκή συγκυρία, καθώς και για την αντιμετώπιση των δυσμενών συνθηκών. Και είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι μόνες τους οι οικονομικές και κοινωνικέςσυνθήκες, οι ανάγκες, οι πόθοι και τα οράματα ενός κοινωνικού συνόλου ή ενός λαού και, ευρύτερα, ενός έθνους, εάν δεν συνειδητοποιηθούν και δεν υιοθετηθούν από έναν ηγέτη- και ακόμα καλύτερα από μια ευρεία ηγετική ομάδα- εάν δεν μορφοποιηθούν σε ιδεολογία, εάν δεν βρουν την έκφρασή τους, ως πολιτικός και εθνικός ιδανικός στόχος, και δεν υιοθετηθούν- υπό την καθοδήγηση και την διακυβέρνηση μιας ικανής ηγεσίας- από ένα ευρύτερο σύνολο ανθρώπων, παραμένουν σε αδράνεια, ως ανεκπλήρωτοι πόθοι, επί πολλά χρόνια, και, ακόμα, επί αιώνες ( π.χ. η Τουρκοκρατία που βίωσε, επί τέσσερις αιώνες, το ελληνικό έθνος).

Και έχει αποδειχθεί, ιστορικά, ότι οποιαδήποτε κίνηση ενός κοινωνικού συνόλου και ενός ολόκληρου λαού, η οποία εκδηλώνεται ως αντίδραση σε καταπιεστική εξουσία ή αποβλέπει στην επίτευξη κοινού σημαντικού στόχου, όταν είναι άναρχη και ανοργάνωτη, είναικαταδικασμένη σε αποτυχία.

Η μελέτη των προβλημάτων, ο σχεδιασμός για την επίλυσή τους και η αξιοποίηση των δυνατοτήτων και των ευκαιριών που προσφέρει η συγκυρία, καθώς και η χάραξη της κατάλληλης πολιτικής για την οργάνωση των κοινωνικών δυνάμεων και την εφαρμογή του πολιτικού σχεδίου είναι έργο της πολιτικής ή πνευματικής προσωπικότητας που μπαίνει επικεφαλής στην προσπάθεια επίτευξης του κοινωνικού ή εθνικού στόχου.

Ο ηγέτης, βεβαίως, δεν είναι θεόσταλτος∙ είναι και αυτός δημιούργημα της εποχής του και της κοινωνίας, στην οποία οφείλει τις γνώσεις και τις ικανότητες, καθώς και τις ιδέες που απέκτησε∙ γι΄ αυτό, ως φορέας μιας ορισμένης ιδεολογίας, είναι υποχρεωμένος να δρα μέσα στα πλαίσια, που καθορίζουν οι δομές και οι θεσμοί, που θεμελιώθηκαν πάνω στις αρχές και τις αξίες του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Ο ηγέτης που αναλαμβάνει την διακυβέρνηση μιας δημοκρατικής χώρας μπορεί, βεβαίως, να προβεί στον εκσυγχρονισμό των δομών και των θεσμών, αλλά, πάντοτε, με απόλυτο σεβασμό στις αρχές και τις αξίες που διέπουν την δημοκρατική οργάνωση και λειτουργία μιας πολιτισμένης κοινωνίας. Μέσα σε αυτά τα αξιακά δημοκρατικά πλαίσια, ο ιδεολόγος ηγέτης δύναται να επιλύει τα προβλήματα της συγκυρίας, να πραγματοποιεί τις αναγκαίες τομές, στην οργάνωση του κράτους, και, με το δημιουργικό του έργο, να αλλάζει προς το καλύτερο την ζωή των συμπολιτών του.

Τι μπορεί, όμως, και τι πρέπει να κάνει ο ηγέτης, όταν ο λαός, που ζει, σε κρίσιμες περιστάσεις και κάτω από ανυπόφορες συνθήκες, φορτίζεται συναισθηματικά και, στην πλειοψηφία του, αδυνατεί να αποφασίσει, ψύχραιμα, με γνώση και σύνεση, το «δέον γενέσθαι» ή, ακόμα χειρότερα, όταν παραλογίζεται και επιλέγει «αυτοκτονικές» λύσεις;

Ο υπεύθυνος ηγέτης εξαντλεί όλη την δύναμη της πειθούς που διαθέτει, επισημαίνοντας, την πλάνη και τις αυταπάτες που καλλιεργούν οι δημαγωγοί, καθώς και τους κινδύνους που εγκυμονεί η πολιτική που εδράζεται στην εσφαλμένη αντίληψη της πραγματικότητας.

Ο υπεύθυνος ηγέτης διακηρύσσει την δική του αλήθεια και παραμένει, σταθερά, αμετακίνητοςστην δική του θέση για το «δέον γενέσθαι» και την ακολουθητέα πολιτική. Και εάν δεν εισακουσθεί, τότε ο λαός σωφρονίζεται, τελικά, πληρώνοντας ακριβά δίδακτρα στην… δασκάλα συμφορά, η οποία επέρχεται ως αμείλικτος τιμωρός των ανοήτων!