«Οι τάξεις των Λεσβιακών γραμμάτων έχασαν ακόμη στο διάστημα αυτό... τον Γεώργιο Χονδρονίκη (1968) που άφισε ενδιαφέρουσες ιστορικές μελέτες...»: Λεσβιακά ΣΤ´ (1973), σ. 187.

Με αυτές τις ελάχιστες λέξεις αναφέρεται ο θάνατος του Γ. Κ. Χονδρονίκη στο περιοδικό Λεσβιακά, πέντε χρόνια μετά από το συντελεσμένο γεγονός. Αναζητώντας πληροφορίες για τον σημαντικό αυτόν λόγιο, εκ Περγάμου καταγόμενο, και μη βρίσκοντας πολλά πράγματα (δεν αποκλείεται να υπάρχουν, καθώς η έρευνά μου είταν βιαστική και περιορισμένη), μου φαίνεται ότι ο Χονδρονίκης πλήρωσε ακριβά την ανάμειξή του στα πολιτικά πράγματα της Κατοχής, επειδή διετέλεσε δήμαρχος, διορισμένος από τις αρχές Κατοχής. Άλλωστε, ο ίδιος έχει γράψει και ένα δίτομο έργο για τον δήμο Μυτιλήνης επί Κατοχής. Ωστόσο, οι τίτλοι των έργων που του αποδίδονται από τις βιβλιογραφίες, τυπωμένα σε τυπογραφεία της Μ. Ασίας και κυρίως της Μυτιλήνης και η εν γένει δράση του, νομίζω ότι μας δίνουν το δικαίωμα να ασχοληθούμε με τα πεπραγμένα του.

Την αφορμή μου έδωσαν κάποια έγγραφα που εντόπισα στο Αρχείο του Υπουργείο των Εξωτερικών και τα οποία μας δίνουν πληροφορίες για την εποχή (1914), που ο Χονδρονίκης αφήνει την Πέργαμο, πηγαίνει στο Αϊβαλί για να καταλήξει τελικά στη Μυτιλήνη, όπου θα παραμείνει ως το τέλος της ζωής του.

Το πρώτο λοιπόν έγγραφο είναι της 3^ης Απριλίου 1914, όταν ο υποπρόξενος της Ελλάδος στις Κυδωνίες, Γ. Τσερέπης, γράφει προς τον Γενικό Διοικητή Νήσων Αιγαίου Μ. Πετυχάκη και του συστήνει θερμώς τον Γ. Χονδρονίκη, παρακαλώντας να τον συνδράμει για να εξακολουθήσει τις σπουδές του (μάλλον σπουδάζει νομικά, καθώς αργότερα φέρεται ως δικηγόρος), τονίζοντας ότι «...πλην του ότι είναι ηθικός νέος καθ’ όλον το διάστημα της εδώ διαμονής του πολλάς παρέσχεν υπηρεσίας εις το ενταύθα Β. Υποπροξενείον».

Την άλλη ημέρα εξάλλου (4 Απριλίου 1914) ο ίδιος ο Γ. Χονδρονίκης γράφει προς τον Μ. Πετυχάκη ένα εκτενές γράμμα, από το οποίο προκύπτουν πολλά και σημαντικά στοιχεία.

Αρχικά αναφέρεται στο έγγραφο του Γ. Τσερέπη και ζητεί και εκείνος τη συνδρομή του για να εξακολουθήσει τις σπουδές του, επειδή, όπως γράφει, η οικογένειά του έχει υποστεί μεγάλη καταστροφή «ένεκα του αγρίου διωγμού των τουρκικών αρχών ... κυρίως διά την κοινωφελή εθνικήν δράσιν μου εν Περγάμω και τοις πέριξ, διά την οποίαν η τουρκική δικαιοσύνη πάντοτε μ’ υπέβλεπε και πολλάκις με έσερνε στα κονάκια, χωρίς ευτυχώς να μ’ ενοχοποιήση, οπότε τελευταίως το κατόρθωσεν». Συνεχίζοντας ο Γ. Χονδρονίκης, απαριθμεί στον Μ. Πετυχάκη, αναλυτικά στοιχεία της δράσης του στην Πέργαμο που είναι:

α) Εκ των ιδρυτών του περγαμηνού φιλεκπαιδευτικού σωματείου η «Ομόνοια», του «Πολιτιστικού Κέντρου» και του φιλομούσου «Άγιος Αντίπας» (στο οποίο είχε συγκεντρώσει πάνω από 500 κυρίες ως μέλη, όπως αναφέρει), που εξέδωσε και διδακτικό βιβλίο με τον τίτλο «Ηθική και θρησκευτική Μόρφωσις».

β) Πρωτοστάτης σε κάθε κοινοτικό ζήτημα, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις τουρκικές απειλές.

γ) Πρωτοστάτησε στην ίδρυση σχολείου και εκκλησίας «άνευ επισήμου αδείας» στο χωριό Κιοσπεϊλή της Περγάμου και έφερε ιερέα, πράγμα που δεν δεχόταν με κανένα τρόπο οι Τούρκοι του χωριού (είταν 1000 έναντι 200 Ελλήνων). Αυτά είταν απολύτως απαραίτητα για το χωριό, επειδή οι κάτοικοι δεν είχαν παπά ούτε για να τους θάψει και εφεξής τον συντηρούν με μισθό 250 μετζιτιών.

δ) Το 1912 είχε ιδρύσει μικρή εφημερίδα με τον τίτλο «Νέα Πέργαμος», με εθνικό πρόγραμμα, αλλά αναγκάστηκε να διακόψει την έκδοσή της, επειδή καταδιώχτηκε μέσω μεγάλων προστίμων, ενώ τελευταία ενημερώνει το φρουραρχείο για τις τουρκικές στρατιωτικές κινήσεις γύρω από την Πέργαμο.

Από όλα αυτά λοιπόν ο Γ. Χονδρονίκης, όπως αναφέρει, θεωρείται από τις τουρκικές αρχές της Περγάμου και της Σμύρνης ως «πράκτωρ της μεγάλης ιδέας και ως ο κύριος μοχλός πάσης Πανελληνιστικής ιδέας».

Όμως για τον Γ. Χονδρονίκη θα συνεχίσουμε και στην επόμενη επιφυλλίδα…