Όπως είναι γνωστό, και το έχουμε επαναλάβει αρκετές φορές σε αυτά τα σημειώματά μας, ένα τμήμα της ελληνικής κοινωνίας βρέθηκε υπό οθωμανική κατοχή μετά το 1453 (η ημερομηνία είναι συμβατική, επειδή δεν αφορά όλους τους ελληνικούς τόπους, αλλά σηματοδοτεί το μέγιστο γεγονός της άλωσης της Κωνσταντινούπολης.

Εξάλλου, άλλα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας θα παραμείνουν υπό την κατοχή δυτικών δυνάμεων, όπως λ.χ. το νησί μας έως το 1462).

Ως λογική συνέπεια της κατάκτησης φυσικά αναδεικνύεται η υποχρέωση των κατακτημένων να συμμετέχουν ως πολίτες στις πολιτικές και στρατιωτικές δεσμεύσεις που επιβάλει η οθωμανική εξουσία, δηλαδή να εντάσσονται στο πλαίσιο λειτουργίας της.

Στο πλαίσιο αυτό όμως δεν υπήρχαν μόνο οι υποχρεώσεις (φορολογικές, στρατιωτικές κ.λπ.) των πολιτών, αλλά λογικό είναι να εκδηλώνεται και ένα ελάχιστο κρατικής αλληλεγγύης και προστασίας εκ μέρους του κράτους προς τους πολίτες-υπηκόους του όταν αυτοί δοκιμάζονταν είτε από φυσικά φαινόμενα είτε από την εμφάνιση θεομηνιών, μολυσματικών ασθενειών (λ.χ. πανούκλας), που απειλούσαν να εξολοθρεύσουν χιλιάδες ανθρώπους.

Τέτοια μέτρα προστασίας του πληθυσμού είναι αλήθεια ότι συναντούμε πολλές φορές στις ιστορικές πηγές.

Θυμίζω λ.χ. την απαγόρευση εξαγωγής σιτηρών ή λαδιού από την οθωμανική επικράτεια, όταν οι επισιτιστικές ανάγκες των Οθωμανών υπηκόων δεν επέτρεπαν την εμπορική εκμετάλλευση των προϊόντων αυτών, επειδή υπήρχε άμεσος κίνδυνος εκτεταμένης πείνας με όλα τα δυσάρεστα επακόλουθα.

Πέρα όμως από την καθαυτό κρατική-πολιτική αντίδραση απέναντι σε τέτοιες καταστάσεις, είναι γεγονός ότι οι χριστιανοί υπήκοοι -οι ραγιάδες- είχαν τη δυνατότητα να αναπτύξουν ίδιες μορφές αλληλεγγύης και ανακούφισης από τα δεινά, μέσα στο πλαίσιο λειτουργίας της χριστιανικής οντότητας.

Με άλλα λόγια ήταν δυνατόν -και το συναντούμε πολλές φορές-, χριστιανοί που οι τόποι τους -οι πόλεις ή τα χωριά τους- χτυπήθηκαν από φυσικά φαινόμενα (σεισμούς, πλημμύρες, πυρκαγιές, λιμούς και λοιμούς) να αναλάβουν πρωτοβουλίες διενέργειας εράνων εντός του πλαισίου της χριστιανικής κοινωνίας για την αντιμετώπιση ή ελάφρυνση των συνεπειών που τα φαινόμενα αυτά προκαλούσαν στους πληθυσμούς.

Ωστόσο, και αυτό το φαινόμενο, όπως και τόσα άλλα, δεν εκδηλωνόταν με σπασμωδικό, ανεπίσημο ή με τρόπο τέλος πάντων που θα μπορούσε να προκαλέσει υποψίες για τη συγκέντρωση και κυρίως τη διαχείριση των χρηματικών ποσών που θα συγκεντρώνονταν.

Έτσι παγιώθηκε ένα σύστημα πρακτικής συγκέντρωσης της βοήθειας που θα απέτρεπε τις καταχρήσεις και βέβαια τη δημιουργία υπονοιών για πιθαες καταχρήσεις, πράγμα που θα διεμβόλιζε και θα ακύρωνε εξαρχής την προσπάθεια.

Με βάση αυτά, όταν ένας τόπος υφίστατο τις συνέπειες ενός φυσικού φαινομένου και είχε άμεση ανάγκη από τη βοήθεια των χριστιανών άλλων τόπων -κοντινών και κυρίως μακρινών, δηλαδή τόπων που δεν είχαν υποστεί τις ίδιες συνέπειες και βρίσκονταν σε αδυναμία- κινητοποιούσε την παρακάτω διαδικασία. Πρώτα πρώτα επέλεγε δύο ή περισσότερα άτομα από τον ανδρικό πληθυσμό του, που έχαιραν εκτίμησης από κοινωνία, με άλλα λόγια δεν μπορούσε εύκολα να τους προσάψει κανείς κατηγορίες για απάτες ή άλλες έκνομες πράξεις.

Τα άτομα αυτά η τοπική κοινωνία τα εφοδίαζε με ένα επίσημο κοινοτικό χαρτί, που φανέρωνε ότι εκπροσωπούσαν τον τάδε τόπο που είχε πληγεί από μια θεομηνία, μια αρρώστια κ.λπ. και τα έστελνε στην κεντρική χριστιανική αρχή, δηλαδή στο Οικουμενικό Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη.
Εκεί οι αντιπρόσωποι των τοπικών κοινωνιών ανέφεραν το πρόβλημά τους -το οποίο διαπιστωνόταν και από τα έγγραφα με τα οποία ήταν εφοδιασμένοι- και ζητούσαν τη συνδρομή των ανώτερων εκκλησιαστικών αρχών.

Εν συνεχεία το Πατριαρχείο, αφού διαπίστωνε το αίτημα και κυρίως την ανάγκη των χριστιανών του συγκεκριμένου τόπου, εφοδίαζε τους αντιπροσώπους του με επίσημο πατριαρχικό έγγραφο, το οποίο ανέγραφε και την αιτία έκδοσής του. Με βάση αυτό το έγγραφο πλέον, την πατριαρχική, δηλαδή, πιστοποίηση, μπορούσαν οι αντιπρόσωποι του κάθε τόπου που είχε ανάγκη να κινηθούν σε όποιες περιοχές έκριναν ότι θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν.

Με άλλα λόγια, να αναζητήσουν τη συνδρομή των χριστιανών άλλων περιοχών για να συγκεντρώσουν χρηματικά ποσά, με τα οποία θα ανακούφιζαν τις ανάγκες της πληγείσας περιοχής, τις ανάγκες των συγκατοίκων τους. Φυσικά όλα αυτά προϋπέθεταν χρονικές καθυστερήσεις και ανάπτυγμα χρόνου πολύ μεγάλο, κατά το οποίο οι πληγέντες χριστιανοί έπρεπε εξ ιδίων να αντιμετωπίσουν τη ζοφερή κατάσταση.

Όμως άλλες εποχές, άλλες ανάγκες, άλλες μορφές εκδήλωσης της κοινωνικής αλληλεγγύης.

Θα συνεχίσουμε όμως και στο επόμενο σημείωμά μας, δίνοντας μερικά παραδείγματα για το φαινόμενο αυτό.