Με την ευκαιρία του τελευταίου άρθρου μου για τους Γατελούζους, από τις σελίδες του πάντα φιλόξενου «Εμπρός», στάθηκα για λίγο και στα γεγονότα της κατάληψης της Λέσβου, δηλαδή ουσιαστικά της πόλης (του κάστρου) της Μυτιλήνης από τους Οθωμανούς Τούρκους τού Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή. Ξεφύλλισα, λοιπόν, και πάλι τις σελίδες του πολυτίμητου λεσβιακού περιοδικού «Λεσβιακά» (τόμ. 4, 1962), όπου υπάρχει μια πολύ καλή μελέτη του γνωστού Λέσβιου λογίου Κώστα Κόντου.

Ο Κ. Κόντος, λοιπόν, με τις γνώσεις και τις ικανότητες που διέθετε, συνδύασε όλες τις γνωστές ιστορικές πηγές που αναφέρονται στο γεγονός της κατάληψης του νησιού μας και κατέληξε σε κάποια συμπεράσματα, τόσο για τα γεγονότα, αυτά καθ’ εαυτά, όσο και για άλλα θέματα, σχετικά με την τοπογραφία, το κάστρο, το νησί, τους ανθρώπους του.

Από το 1962 που δημοσίευσε τη μελέτη του ο Κ. Κόντος, έχουν περάσει κιόλας 52 ολόκληρα χρόνια και μπορώ να πω ότι η μελέτη αυτή διατηρεί, σε γενικές γραμμές, την ιστορική αξία της. Τούτο βέβαια, παράλληλα, σημαίνει ότι ως προς το γεγονός της κατάληψης της Μυτιλήνης, δεν έχουν εντοπιστεί από την ιστορική έρευνα νέες πηγές, που να προσθέσουν ή να αναιρέσουν στα ήδη γνωστά. Ίσως άλλωστε και να μη λανθάνουν τέτοιες πηγές. Έτσι μπορεί κάποιος να συνοψίσει τα γεγονότα ή, καλύτερα, να σταθεί σε κάποια σημεία που παρουσιάζουν πρόσθετο ενδιαφέρον, με βάση, ίσως, μια νέα οπτική, που δημιουργεί η εξέλιξη της ιστορικής επιστήμης.

Πρώτο σημείο, κοινότοπο ίσως, αποτελεί το γεγονός ότι με την κατάληψη του νησιού ασχολήθηκαν οι σημαντικότεροι χρονογράφοι της εποχής: Δούκας, Σφραντζής, Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, Κριτόβουλος ο Ίμβριος είναι τα ονόματά τους και αποτελούν τις πιο αξιόπιστες μαρτυρίες για πολλά γεγονότα των χρόνων εκείνων. Από αυτούς, μάλιστα, ο Δούκας, που βρισκόταν στην αυλή των Γατελούζων, πρέπει να υπήρξε και αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων. Κοντά σε αυτούς, και μια καθολική πηγή, ο γνωστός Λεονάρδος ο Χίος, που υπήρξε και καθολικός αρχιεπίσκοπος Μυτιλήνης κι έγραψε στα λατινικά μακροσκελέστατη επιστολή στον πάπα Νικόλαο Ε΄, στην οποία διεκτραγωδεί τα γεγονότα με κάθε λεπτομέρεια.

Από τη διασταύρωση των στοιχείων που αντλούνται από αυτές τις πηγές, ο Κ. Κόντος προσπάθησε και κατάφερε να καταλήξει σε κάποια συμπεράσματα. Αλλά, πέρα από αυτά, και εμείς σήμερα μπορούμε να μελετήσουμε και πάλι τα κείμενα, ή να τους θέσουμε και άλλα ερωτήματα, τέτοια που κάθε εποχή δημιουργεί.

Είπαμε λίγο παραπάνω ότι για την κατάληψη του νησιού έγραψαν τα μεγαλύτερα ονόματα της εποχής. Τούτο συμβαίνει, κατά τη γνώμη μου, επειδή η κατάληψη του νησιού της Λέσβου από τους Οθωμανούς δεν ήταν ένα τυχαίο και συμπτωματικό γεγονός. Το μέγεθος, η γεωγραφική θέση και οι παραγωγικές πηγές του νησιού τόνιζαν με τον πιο άμεσο και εμφατικό τρόπο τη σημασία του νησιού και αναδείκνυαν την αξία που θα προσέδιδε η προσθήκη του στις έως τότε οθωμανικές κατακτήσεις. Σε τούτα ας προστεθεί επιπλέον ότι και η παρουσία τού Μωάμεθ Β΄, του πορθητή της Κωνσταντινούπολης, ως επικεφαλής τής από ξηράς και θάλασσας επίθεσης εναντίον της Μυτιλήνης, τονίζει αναμφίβολα τη σημασία που ο ίδιος ο σουλτάνος προσέδιδε στην κατάληψη του νησιού.

Περαιτέρω, η κατάληψη από στρατιωτική και πολιτική άποψη πιστεύω ότι επιχειρούσε να θέσει ένα τέλος, ή, αντίθετα, να σημάνει και την αρχή της επίθεσης που θα εξαπέλυαν οι Οθωμανοί εναντίον όλων των ερεισμάτων που κατείχαν δυτικές, φραγκικές δυνάμεις (Γατελούζοι, Γενοβέζοι, Βενετσιάνοι, Ιωαννίτες Ιππότες) στην Ανατολή. Μάλιστα, δεν είναι χωρίς σημασία το γεγονός ότι όλες αυτές οι φραγκικές επικυριαρχίες αφορούσαν κυρίως τα μεγάλα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και της Κύπρου, τα οποία έτσι έκλειναν και εμπόδιζαν με άμεσο και έμμεσο τρόπο την επέκταση των Οθωμανών προς τη θάλασσα και την κυριαρχία επί του Αιγαίου Πελάγους και της Μεσογείου γενικότερα.

Έτσι, με την κατάληψη της Λέσβου, ολοκληρώνεται η επίθεση που άρχισε εναντίον των γατελούζικων κτήσεων που βρίσκονταν στο πιο κοντινό οθωμανικό περιβάλλον, η οποία, στη συνέχεια, θα επεκταθεί και εναντίον των άλλων νησιών.

Θα συνεχίσουμε, όμως, με την ανοχή σας, και στο επόμενό σημείωμά μας.