Λέσβος και Μυτιληναίων Αιγιαλός

Δεκαπενθήμερες επισημάνσεις

Σε συνέχεια των δύο προηγουμένων δημοσιευμάτων και με βάση το οθωμανικό αρχείο Tapu Tahrir Defter 264 του έτους 1548, παραθέτω έναν πίνακα με τα 22 χωριά του Ναχιγιέ (Δήμου) Ερεσού σημειώνοντας:

1) Τον πίνακα συνέταξα από τα στοιχεία που κατέγραψε στην ηλεκτρονική οθόνη του Μουσείου Βιομηχανικής Ελαιουργίας της Αγίας Παρασκευής η Ευαγγελία Μπαλτά, διευθύντρια Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, με τις ονομασίες των χωριών όπως τις μετέφρασε εκείνη από τα οθωμανικά. Τις εντός παρενθέσεων ονομασίες και θέσεις τις προσέθεσα με επιφύλαξη για τρεις από αυτές.

2) Στη συνέχεια του προηγουμένου κειμένου μου, για τα 32 χωριά του Δήμου Καλλονής, και υπενθυμίζοντας το ταυτόχρονο και σχετικό διασαφηνιστικό δημοσίευμα στο «Εμπρός» του φίλου Σπύρου Πιπερά, προσθέτω ότι στο οθωμανικό κατάστιχο του 1548 δεν περιλαμβάνονται στο Δήμο Ερεσού τα χωριά: Φραντζάδος, Κιγιάδος, Κονιάδος, Ζαχαριάδος και Ευκόλια, επιβεβαιώνοντας την καταγραφή του Μητροπολίτη Μηθύμνης Γαβριήλ ότι: «ταύτά εισιν εν τη (σ.σ. εκκλησιαστική) επαρχία Μηθύμνης».

3) Το 1548 ο Δήμος Ερεσού κάλυπτε το δυτικό ένα τέταρτο της Λέσβου, με 3.871 σπίτια χριστιανών και 30 εστίες μουσουλμάνων, οι οποίες αντιστοιχούσαν στο 0,77% του συνόλου. Κατά τους Δημήτρη Καρύδη και Machiel Kiel: «Το 1709 υπήρχαν 1.631 εστίες χριστιανών στην περιοχή και 497 εστίες μουσουλμάνων, οι οποίες αντιστοιχούσαν στο 23% του συνόλου». (Μυτιλήνης Αστυγραφία και Λέσβου Χωρογραφία, Αθήνα 2000, σ. 96).

Οι ίδιοι σημειώνουν: «Όσον αφορά την προέλευση του μουσουλμανικού πληθυσμού της περιφέρειας της Ερεσού, αυτή οφείλεται στην αρχική εγκατάσταση των λίγων σπαχήδων από τα χωριά της Ερεσού και μερικών διοικητικών υπαλλήλων αρμόδιων για τη διοίκηση των περιοχών που ανήκαν στις αυτοκρατορικές ιδιοκτησίες, αλλά πιθανόν και σε εξισλαμισμό ενός μέρους του γηγενούς πληθυσμού. Δεν έχουμε στοιχεία για τους μουσουλμάνους που εγκαταστάθηκαν εδώ ερχόμενοι από άλλα μέρη, αλλά μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι δεν πρέπει να ήσαν περισσότεροι από δύο ή τρεις οικογένειες».

4) Το 1548 το ποσοστό ελαιοπαραγωγής στο Δήμο Ερεσού ήταν 2,49%. Τα περισσότερα χωριά είχαν ως κύριο προϊόν το σιτάρι και μόνο τα Παράκοιλα και η Τζίθρα το κρασί.

5) Στο Tapu Tahrir Defter 803 του έτους 1672, παρατίθενται 12 χωριά του Δήμου Ερεσού με τα 9 να φορολογούνται από κοινού ως εξής: Ερεσός + Αγ. Ειρήνη + Σίγρι, Μεσότοπος + Μαλιόντας, Άγρα, Τελώνια, Τζίθρα, Βατούσα + Ρέμα + Χίδηρα + Φτερούντα.

6) Κατά τη μετάφραση από τα οθωμανικά στα ελληνικά, υπάρχει μεγάλη δυσκολία στο να αποδοθούν σωστά οι ονομασίες των χωριών και αυτό κυρίως οφείλεται στις διαφορετικές ηχητικά συλλαβές που ανάλογα με τη λέξη αποδίδονται στην ελληνική γραφή από τα σύμφωνα του οθωμανικού αλφαβήτου. Παραθέτω ένα παράδειγμα, από το προηγούμενο δημοσίευμα, όπου η Ευαγγελία Μπαλτά για την ονομασία ενός χωριού του Δήμου Καλλονής μετέφρασε: «Kudunopetra (μπορεί να διαβαστεί και Karvunopetra, Krunopetra)».

Ανατρέχοντας στην ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών, στο πολυτιμότερο βιβλίο για τα τοπωνύμια της Λέσβου, στο από το 1992 θαυμαστό «Περπατώντας τη Λέσβο» του φίλου Μάκη Αξιώτη, που επιβάλλεται να επανεκδοθεί, διάβασα στην περιγραφή της διαδρομής από Πελόπη προς Υψηλομέτωπο:

«Δίπλα στο δρόμο, η Κουδουνόπετρα, κάτι σαν φυσικό οχυρό, κάτι σαν βίγλα. Λέει η παράδοση, ότι εδώ έμενε κάποτε ένας ερημίτης. Πιο πάνω ο Άη Γιώργης. Εδώ λένε είχανε την καμπάνα, για να ειδοποιούν το χωριό που βρισκότανε πιο πέρα. (Από την καμπάνα κουδονόπετρα). Και έτσι λίγο πιο κάτω, δίπλα στο δρόμο ο Άη Νικόλας. Νεόκτιστο εξωκκλήσι. Όμως γύρω του η περιοχή ονομάζεται “Βεράν-κιόι” (χαλασμένο χωριό). Ερειπιώνας από επάνω στην πλαγιά, με τα σέτια και τις βελανιδιές και από κάτω με τα νερά. Θεμέλια, πέτρες, μεσαιωνικά όστρακα αγγείων. Αυτούς ειδοποιούσαν από την βίγλα της “κουδουνόπετρας”.» (σ. 24, Α΄ τόμος).