Αγαπητοί αναγνώστες «Χρόνια Πολλά» και πάλι. Είναι αλήθεια ότι το παρόν σημείωμα έπρεπε να το συντάξω ενωρίτερα, ώστε να το δημοσιεύσει το φιλόξενο «Εμπρός» στη διάρκεια των εορτών. Αλλά καμμιά φορά πέφτουμε έξω στους υπολογισμούς μας και οι γιορτές μάς βρήκαν με το διαζύγιο στην Τουρκοκρατία... Έτσι, ας μου συγχωρεθεί το ετεροχρονισμένο αυτό σημείωμα.

Άκουγα αυτές τις μέρες, χάρη στη θαυμαστή τεχνολογία, τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, όπως τα λένε, δηλαδή τα έλεγαν, σε ένα κεφαλοχώρι της Ρόδου, τον Αρχάγγελο. Κάλαντα εξαίσια, διάρκειας 12 λεπτών περίπου, κατά τη διάρκεια των οποίων οι τραγουδιστές και βέβαια κυρίως οι στιχουργοί, είχαν την ευκαιρία, μέσα από αλλεπάλληλες φαντάζομαι προσθήκες, να μας δώσουν μια χαρακτηριστική εικόνα της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης του χωριού, της Ρόδου, αλλά και ενός ευρύτερου, πιστεύω, χώρου.

Με βάση τις σκέψεις αυτές, θυμήθηκα - πάντα τα θυμάμαι αυτές τις μέρες - τα κάλαντα που τραγουδούσαμε στο Μανταμάδο τις γιορτές και ιδιαίτερα τα Φώτα. Δεν μπορώ να εξηγήσω το λόγο, αλλά αυτά τα κάλαντα των Φώτων ήταν κάτι το ιδιαίτερο για το χωριό, τουλάχιστον στα μάτια των παιδιών και αργότερα των εφήβων, στα μάτια μας. Όμως ας δώσω ορισμένα χαρακτηριστικά τους.

Πρώτα - πρώτα, στα Φώτα τα κάλαντα τα έλεγαν παλικάρια και όχι παιδιά. Τα παλικάρια, αφού πρώτα διασκέδαζαν πίνοντας στα καφενεία, κάποια στιγμή, περασμένα μεσάνυχτα, έβγαιναν στα σπίτια τα συγγενικά για να τραγουδήσουν τη βάφτιση του Χριστού. Εν όψει του γεγονότος αυτού, αποβραδίς οι νοικοκυρές ετοίμαζαν μεγάλο δίσκο με όλα τα καλά των ημερών (μελομακάρονα, κουραμπιέδες, καρύδια, αμύγδαλα κ.τ.λ., μαζί με διάφορα ποτά (ούζο, κονιάκ, κρασί κ.τ.λ.), ώστε να μην αιφνιδιασθούν τα μεσάνυχτα.

Τα παλικάρια είχαν μαζί τους όμως και την κουτσκούδα, δηλαδή ένα χοντρό ραβδί με το οποίο χτυπούσαν την πόρτα ρυθμικά τη στιγμή που έλεγαν τα κάλαντα, ώστε να ξυπνήσουν οι νοικοκύρηδες, να βγουν με το δίσκο, να τα κεράσουν και να δώσουν και το υψηλό για την περίσταση και τα πρόσωπα χρηματικό φιλοδώρημα. Αν παρ’ ελπίδα οι νοικοκύρηδες έκαναν τον κουφό... ή εξ αιτίας άλλου λόγου δε σηκώνονταν να υποδεχτούν τους τραγουδιστές, τα ονόματά τους γράφονταν σε χαρτί (άκουσα ότι παλαιότερα έγραφαν σημείωμα με κιμωλία και στην πόρτα του σπιτιού) και την επόμενη μέρα, στη λειτουργία των Φώτων, αντιπροσωπεία των τραγουδιστών διπλάρωνε το νοικοκύρη και απαιτούσε την ανταμοιβή τους, την οποία, βέβαια, πάντα εισέπρατταν.

Η διαδικασία αυτή δημιουργούσε μια μαγεία στο παιδικό μας μυαλό, καθώς περιμέναμε την ώρα που θα ακούγαμε τον ήχο της κουτσκούδας και τις βραχνιασμένες φωνές των παλικαριών να διαλαλούν τη βάφτιση και να κάνουν επίκληση στους γονείς να βγάλουν την κόρη την έμορφη στην πόρτα με το δίσκο, για να τους κεράσει. Και βέβαια, μέσα στην καρδιά έντονη αναφυόταν η προσμονή να μεγαλώσουμε και εμείς, να πάμε στο καφενείο και να πούμε τα κάλαντα των Φώτων, τα κάλαντα των μεγάλων, των παλικαριών. Πράγματι, κάποια στιγμή, μεγάλοι... πια, παιδιά του Λυκείου, καταφέραμε και εμείς να εκπληρώσουμε την προσδοκία μας.

Νομίζω ότι πρέπει να ήταν το 1966, ή το 1967. Την επόμενη χρονιά, 1968, η χώρα διατελούσε πλέον υπό δικτατορικό καθεστώς και όταν επιχειρήσαμε να συνεχίσουμε το έθιμό μας, ο ανόητος, τότε, διοικητής τού Σ.Χ. Μανταμάδου (θυμάμαι ακόμα το όνομά του), βασιλικότερος του βασιλέως μάς εμπόδισε με τη δικαιολογία ότι θα ενοχλούσαμε τους κοιμισμένους Μανταμαδιώτες και δε θα μπορούσαν να πάνε στο μάζεμα της ελιάς... Τουλάχιστον δεν είχε το θάρρος να μας πει ότι απλώς μας απαγόρευε να πούμε τα κάλαντα για τους λόγους που η Δικτατορία ήξερε.

Ας είναι. Άλλες εποχές, άλλες ανάγκες... αλλά τα μανταμαδιώτικα κάλαντα των Φώτων τα σιγοψιθυρίζω πάντα τις μέρες αυτές, ενώ μέσα στο κεφάλι μου έρχεται απόμακρος και ο χτύπος της κουτσκούδας...