Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης: Ημερολόγιο 2023. Έργα και Ημέρες της οικογένειας Κουρτζή στη Λέσβο του 19ου και 20ου αιώνα, κείμενα: Μαρία Γρηγορά, Φανή Μαρωνίτου, Διορθώσεις; Τζάνος Στεφανέλλης  

«Το Ημερολόγιο του 2023 επιγράφεται «Έργα & Ημέρες της Οικογένειας Κουρτζή στη Λέσβο του 19ου & 20ού αιώνα» και επιχειρεί να προβάλει και να φωτίσει πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της Λέσβου της περιόδου από τα μέσα του 19ου ως τα μέσα 20ού αιώνα, με αφόρμηση και επίκεντρο μία μεγαλοαστική οικογένεια του νησιού και του αρχείου της, τμήμα του οποίου φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη.  

Η Λέσβος, από τα μέσα και κυρίως στα τέλη του 19ου αιώνα, γνωρίζει μια πρωτοφανή οικονομική άνθηση αφού, λόγω των διαμορφωθεισών συνθηκών και της παραχώρησης προνομίων και ελευθεριών στους χριστιανούς, οι Μυτιληνιοί εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες που τους δίδονται και καταφέρνουν, μέσω της μετανάστευσης και της ενασχόλησής τους, κυρίως με το εμπόριο, να διακριθούν, να πλουτίσουν και να απογειώσουν οικονομικά τον τόπο τους. Μυτιληνιοί μεγαλέμποροι, βιομήχανοι, τραπεζίτες και πλούσιοι γαιοκτήμονες εμπορεύονται, ιδρύουν επιχειρήσεις και πιστωτικά ιδρύματα, από τις Παραδουνάβιες χώρες έως την Αίγυπτο και το Σουδάν και από την Κωνσταντινούπολη έως τη Βιέννη και την Τεργέστη. Η λαδαγορά της Πόλης βρίσκεται στα χέρια των Λεσβίων ενώ, από το 1869 έως το 1899, οι Μυτιληνιοί έμποροι της Αιγύπτου έφεραν στο νησί περισσότερες από 1.000.000 λίρες Τουρκίας. Συσσωρεύουν πλούτη και φτιάχνουν περιουσίες αμύθητης αξίας, με όλη την εμπορική κίνηση, τα βιομηχανικά κέρδη και τα έσοδα από τον τοκισμό να βρίσκονται, πλέον, στα χέρια των Ελλήνων του νησιού. Η οικογένεια Κουρτζή, η οποία παρουσιάζεται στο παρόν ημερολόγιο, αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα.  

Πρόκειται για μια αυτοδημιούργητη οικογένεια που από τα τέλη του 19ου αιώνα καταφέρνει να χτίσει μια αυτοκρατορία και να εδραιωθεί στον επιχειρηματικό κόσμο, τόσο της Λέσβου όσο και της Κωνσταντινούπολης. Ως τα μέσα του 20ού αιώνα συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικότερων και ισχυρότερων οικογενειών της Λέσβου, με ποικίλες επιχειρηματικές δραστηριότητες. Τα τεκμήρια του αρχείου της οικογένειας, φωτογραφίες, προικοσύμφωνα, αλληλογραφία, καρτ ποστάλ, σχολικά τετράδια, προσωπικά σημειωματάρια εξόδων, ημερολόγια, σχέδια, αυτοβιογραφίες, οικονομικά, νομικά και δημόσια έγγραφα κ.ά., αποτελούν πηγή πολύτιμων πληροφοριών και άντλησης συμπερασμάτων για τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής, όπως και για σημαντικά ιστορικά γεγονότα αυτής της περιόδου.  

Στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης φυλάσσεται ένα μέρος του αρχείου, αφού μεγάλο τμήμα του είτε δεν διασώζεται είτε βρίσκεται σε ιδιωτικές συλλογές συλλεκτών. Τα τεκμήρια που κοσμούν τις συλλογές της βιβλιοθήκης συγκεντρώθηκαν, ταξινομήθηκαν και τεκμηριώθηκαν -αφού προηγουμένως κινδύνεψαν να χαθούν ή να καταστραφούν- από την αστική, μη κερδοσκοπική εταιρεία Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου «ΕΡΓΑΝΗ» (η οποία δεν υφίσταται πλέον), με ιδρυτικό μέλος, τον δισέγγονο του Πάνου Κουρτζή, Μιχαήλ Ν. Κουρτζή (1949-2012). Το αρχείο είναι ανοιχτό και ελεύθερα προσβάσιμο για έρευνα και μελέτη, ενώ μεγάλο τμήμα του έχει ψηφιοποιηθεί και τεκμηριωθεί από του Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου «Εργάνη» και διατίθεται ελεύθερα από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης». 

Τα παραπάνω είναι από τον πρόλογο του πολύ καλαίσθητου, ενδιαφέροντος και χρήσιμου Ημερολογίου, που ετοίμασε η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης με την επιμέλεια της Μαρίας Γρηγορά και της Φανής Μαρωνίτου. 

Το πλούσιο αρχειακό, φωτογραφικό υλικό μαζί με τα πολύ κατατοπιστικά κείμενα χωρίζονται σε 12 ενότητες, όσες και οι μήνες του έτους, με τους παρακάτω τίτλους: Μιχαήλ (Μιχαήλος) Κουρτζής, 1817 -1905, Δημήτριος Κουρτζής, 1854 - 1900, Πάνος Κουρτζής, 1850 - 1931, Μίτσας Κουρτζής, 1884 -1944, Μυρσινιώ Κουρτζή, 1865 - 1939, Γεώργιος Κουρτζής, 1899 -1952, Κοινωνική ζωή, Ιαματικά, Εκδόσεις, Ελαιοκαλλιέργεια - Ελαιουργία - Μεταποίηση, Ατμοπλοΐα Αιγαίου, Πολιτική, Τράπεζα Μυτιλήνης. 

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ - ΒΙΒΛΙΑ 

- Καίτη Μεσσηνέζη - Πλατσή: Με δάκρυα στα μάτια (αφήγημα), Εκδόσεις Αστερίας, Αθήνα 2023  

- Παναγιώτης Δουκέλλης: Οι φίλες μου στο χωριό 
Μια μαρτυρία, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 2023, σελ. 144 

- Μαίρη Πέρρου - Ανδριάνη: Όνειρα Γλυκά, Μυτιλήνη 2023 

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ - ΕΝΤΥΠΑ 

- ΠΑΛΜΟΙ ΤΗΣ ΒΑΤΟΥΣΑΣ, τεύχος 101 (201)/ Ιανουάριος - Μάρτιος 2023  

Ένα από τα παλαιότερα συντοπίτικα έντυπα, με 43 χρόνια ζωής και 200 συμπληρωμένα τεύχη είναι οι «Παλμοί της Βατούσας», τριμηνιαία έκδοση του Πολιτιστικού Συλλόγου των απανταχού Βατουσαίων Λέσβου «Η Κοίμηση της Θεοτόκου». Για την επέτειο αυτή γράφει ο Γιάννης Μανούκας, υπεύθυνος ύλης, σελιδοποίησης και έκδοσης. 

Στο παρόν τεύχος βρίσκουμε ακόμη δύο σημαντικά άρθρα για την παρουσία και τη δράση του βατουσιανού απόδημου στοιχείου στη Μικρασία. 

- ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΓΕΡΑΣ, ΑΡ. ΦΎΛΛΟΥ 166/Απρίλιος 2023 

Από την πλούσια και ενδιαφέρουσα ύλη σημειώνουμε το αφιέρωμα με αφορμή τη συμπλήρωση 15 χρόνων δημιουργίας του τμήματος Παραδοσιακών Φορεσιών του Παγγεραγωτικού.