Ένα σημαντικό επιστημονικό συνέδριο με στόχο την ανάδειξη της πολιτισμικής, ιστορικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής της μικρασιατικής Περγάμου πραγματοποιήθηκε το τριήμερο Πέμπτη 7 με Σαββάτο 9 Απριλίου, στην Πέργαμο οργανωμένο από τον εκεί Δήμο και το Τουρκικό Πανεπιστήμιο Αιγαίου που εδρεύει στη Σμύρνη.

Δεκάδες ειδικοί επιστήμονες και ερευνητές από όλο τον κόσμο παρουσίασαν σε ειδικές ενότητες θέματα που αφορούσαν την Πέργαμο, την ιστορία της και τους ανθρώπους της διαμέσου των αιώνων. Μεταξύ των παρουσιάσεων, και τέσσερις Ελλήνων που πανθομολογουμένως εντυπωσίασαν για την επάρκειά τους όσο και για την αξία τους, αφού για πρώτη φορά γίνονταν γνωστά τα παρουσιασθέντα στοιχεία στην τουρκική και όχι μόνο επιστημονική κοινότητα.
Οι τέσσερις εργασίες των Ελλήνων συμμετεχόντων κατά σειρά παρουσίασης είχαν θέμα «Συνύπαρξη θρησκειών στην Πέργαμο» από το θεολόγο Στρατή Ψάλτου, «Το εκπαιδευτικό σύστημα και η οργάνωση της εκπαίδευσης στην κοινότητα των Ρωμιών της Περγάμου το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και μέχρι το 1922» από τη φοιτήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πατρών Μαρία Μπαλάσκα, «Η οργάνωση της κοινότητας των Ρωμιών της Περγάμου από την περίοδο του Καραοσμάνογλου (1820) και μέχρι το 1914» από το δημοσιογράφο Στρατή Μπαλάσκα και τέλος «Οι εκκλησίες στην Πέργαμο. Η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία της Περγάμου» από τον Αρχιμανδρίτη π. Κύριλλο Συκή.


Δεκάδες ειδικοί παρουσίασαν πτυχές της ζωής της Περγάμου επί 5.000 χρόνια

Παρακάτω δημοσιεύουμε περιλήψεις των τεσσάρων εισηγήσεων.


«Συνύπαρξη θρησκειών στην Πέργαμο»
του Στρατή Ψάλτου

Στην Πέργαμο διά μέσου των μνημείων τους είναι παρούσες έξι μεγάλες θρησκευτικές παραδόσεις: αρχαία ελληνική, ρωμαϊκή, αρχαία αιγυπτιακή, χριστιανική, μουσουλμανική και ιουδαϊκή. Με αυτόν τον τρόπο, η Πέργαμος μοιάζει μ’ ένα παλίμψηστο κείμενο, μ’ ένα κείμενο που συγκροτείται από αλλεπάλληλα επίπεδα επιμέρους κειμένων, αποκαλύπτοντας έτσι το χαρακτήρα της ανθρώπινης δράσης ως δράσης που συνεχώς παράγει τη «διαφορά» ή «différance» σύμφωνα με την ορολογία τού Jacques Derrida. Η υπέρβαση αυτής της διαφοράς αποτυπώνεται μέσα στα έργα του Πλάτωνος, τα οποία είναι δομημένα ως διάλογοι μεταξύ διαφορετικών προσώπων, αξιών και νοημάτων που μέσα από τη μέθοδο της κριτικής διαλεκτικής επιχειρείται να κατανοήσουν τα όριά τους ώστε να συνυπάρξουν. Αυτό είναι το νόημα που κρύβεται πίσω από το παλίμψηστο κείμενο της Περγάμου: η συνύπαρξη των διαφορετικών θρησκευτικών παραδόσεων διά μέσου των μνημείων τους, τα οποία μέσα από τη διαλεκτική του χρόνου έχουν χάσει το ιδεολογικό «κεντρί» τους.


«Το εκπαιδευτικό σύστημα και η οργάνωση της εκπαίδευσης στην κοινότητα των Ρωμιών της Περγάμου το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και μέχρι το 1922»
της Μαρίας Μπαλάσκα

Τα μεταρρυθμιστικά διατάγματα του Σουλτάνου επιτρέπουν στην κοινότητα των Ρωμιών της Περγάμου τη δημιουργία σχολείων για τα αγόρια αρχικά και στη συνέχεια και για τα κορίτσια της πόλης.
Με εράνους ανάμεσα στα μέλη σωματείων δημιουργούνται σχολικά συγκροτήματα και προσλαμβάνονται δάσκαλοι και άλλοι εκπαιδευτικοί, ενώ σημαντική είναι και η εφαρμογή προγραμμάτων αλληλοδιδακτικής, δηλαδή της εκπαίδευσης νεώτερων Περγαμηνών από Περγαμηνούς συμμαθητές τους μεγαλύτερης ηλικίας. Άξιο λόγου, το πρώτο πείραμα μικτού σχολείου αγοριών και κοριτσιών στην περιοχή της Περγάμου.


«Η οργάνωση της κοινότητας των Ρωμιών της Περγάμου από την περίοδο του Καραοσμάνογλου (1820) και μέχρι το 1914»
του Στρατή Μπαλάσκα

Η περίοδος διακυβέρνησης της περιοχής της Περγάμου από την οικογένεια Καραοσμάνογλου βρίσκει της κοινότητα των Ρωμιών της Πολιτείας σε ανθηρή οικονομική κατάσταση ως αποτέλεσμα της υπερεκμετάλλευσης του περγαμηνού κάμπου. Τα μεταρρυθμιστικά διατάγματα «Χάτι Σερίφ» στα 1839 και «Χάτι Χουμαγιούν» στα 1856 επιτρέπουν στη Ρωμαίικη Κοινότητα να αναλάβει τα ηνία της πόλης κοινωνικά, οικονομικά και πολιτιστικά. Αυτό σύντομα οδηγεί σε μια περίοδο με άγνωστες έως τότε μορφές κοινωνικής οργάνωσης, όπως η εκλογή των δημογερόντων, η δημιουργία κοινοτικών ταμείων και τέλος ενός μεγάλου αριθμού συλλόγων.


«Οι εκκλησίες στην Πέργαμο. Η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία της Περγάμου»
του πατέρα Κυρίλλου Συκή

Η Πέργαμος αποτελεί μια από τις Εκκλησίες της Αποκαλύψεως, τόπος όπου δίδαξε ο αγαπημένος μαθητής του Χριστού, ο Ιωάννης.
Οι ναοί όπου ασκήθηκε η ορθόδοξη χριστιανική λατρεία στη διάρκεια της χριστιανικής παρουσίας στην περιοχή και ιδιαίτερα την τελευταία περίοδο της χριστιανικής παρουσίας. Οι γιορτές των ορθόδοξων χριστιανών, η οργάνωσή τους και τέλος η επαναδημιουργία στις αρχές τού 1922 της Μητρόπολης Περγάμου.


ΕΠΩΝΥΜΩΣ
Στο σπίτι του κυρ-Νίκου Κουζινόγλου στην Πέργαμος…

Οι καιροί αλλάζουν. Αλλάζουν;
Σαν πρωταπριλιάτικο ψέμα λες, μετράς μέρες, μήνες, χρόνια, Σεπτέμβρης τού 1922, Απρίλης τού 2011, 89 χρόνια 5 μήνες και πόσες άραγες μέρες από τότες που κλείδωσε την πόρτα κι έφυγε. Πρόλαβε και την κλείδωσε άραγες; Την άφησε ανοιχτή;


Οικία Νίκου Κουζινόγλου. Αριστερά, στα μέσα της δεκαετίας τού 1950 και δεξιά, προχθές

Έκλεισες την πόρτα με το ίδιο παλιό βαρύ μάνταλο, κλείνοντας ο μεταλλικός δικέφαλος αητός στην πόρτα σα να σου ‘κλεισε το μάτι, «μα είναι δυνατόν;» άκουσες να λες… Κι ύστερα. Περιτριγυρισμένος από παρουσίες αόρατες!
Οι ήχοι στο ξύλινο πάτωμα γνώριμοι κι η γλώσσα θαρρείς και ρουφιέται από τα ντουβάρια… Θαρρείς και τους έλειψε ο ήχος της γλώσσας, το γέλιο, ετούτο το κελάιδισμα της φυλής σαν επιστρέφει τα βράδια στο σπίτι με την ανάσα γεμάτη μυρωδιές από ρακί και τα πνεμόνια γιομάτα καπνό από τσιγάρα. Ετούτη τη γεύση, ετούτες τις μυρωδιές, ετούτη την άποψη για τη ζωή που τη ζεις σαν να ‘ναι η τελευταία σου μέρα.
Λες να γείρεις στο κρεβάτι, το ταβάνι λες και χαμήλωσε και σου πλακώνει το στήθος, στους ντοσιμέδες απ’ όξω ακούς πατήματα και φωνές γνώριμες, «άντε άργησες», «τρέχα», «μην ξεχάσεις τα ψώνια», παιδιά που τρέχουν για το σχολειό, τις γελάδες στο δρόμο το Σιγίρ Αλάνι, ο Μουράτ ο γαλατάς, η κυρα-Ρήνη που μαλώνει με την κόρη της, καλημέρες και καληνύχτες ανείπωτες…


Άριστη ανακαίνιση. Ο δικέφαλος αετός στην πόρτα και δεξιά, η ημερομηνία στο υπέρθυρο

Πέργαμος, βράδυ Πέμπτης 7 Απριλίου 2011. Κουνάς το κεφάλι πέρα δώθε… Αλήθεια να ‘ναι; Κοιμάσαι;
Όνειρο λες, μα πάλι, ετούτα όλα πώς μπορεί να ‘ναι όνειρο; Σαν όνειρο… Σαν όνειρο! Στο σπίτι του κυρ-Νίκου Κουζινόγλου. Στα σοκάκια με τα μαβιά σπίτια της Πέργαμος.
Αναστηλώθηκε το σπίτι και φιλοξενεί πρώτον εσένα, εσάς… Ρωμιοί ξανά εδώ, στα πατώματα απάνω στη βαριά σκάλα, πέτρα η ζωή λες, σαν τα σκαλοπάτια που τα κατέβηκε ο κυρ-Νίκος εκείνο το ματωμένο Σεπτέμβρη, κυνηγημένος πρόσφυγας στο δρόμο για άλλη πατρίδα. Και το σπίτι εδώ στην Πολιτεία να περιμένει μοναχό του τον γυρισμό.
Περίμενε; Ναι, περίμενε.
Άντε να ξαπλώσεις, το πρωί να ξυπνήσεις νωρίς, ο καφές στο φλιτζάνι με τα λουλούδια και σαν θα βγεις να φωνάξεις καλημέρα στην Πολιτεία φτου ξελευτερία…


Το εσωτερικό του σπιτιού του Νίκου Κουζινόγλου

Έγειρες στον πάγκο της κουζίνας, σα ν’ άκουσες ξανά τις φωνές, ετούτες ήταν ο κυρ-Παναγιώτης, ο θείος ο Γρηγόρης, η θεια η Ερωφύλη, η γιαγιά η Αναστασία, ο παππούς ο Στρατής φύλακες άγγελοι όλοι της Πολιτείας που παίζουν τρίλιζα στα σκαλοπάτια των έρημων σπιτιών με τον Άγιο Αντύπα.
Ξημερώνει Παρασκευή του Ακαθίστου Ύμνου, «Χριστός Ανέστη» ψιθυρίζεις και με το νου καπνίζεις ένα σταυρό στο αναστημένο ετούτο σπίτι της Πέργαμος.
Καληνύχτα, κυρ-Νίκο Κουζινόγλου. Καληνύχτα! Σ’ ευχαριστώ για τη φιλοξενία…

Στρατής Μπαλάσκας