Η δύναμη των ηλεκτρονικών μέσων δικτύωσης δεν είχε συνειδητοποιηθεί από το επίσημο κράτος, που στελεχωμένο από υπαλλήλους παλαιάς νοοτροπίας υπέθεσε ότι το Facebook, το Twitter και τα υπόλοιπα δίκτυα, στα οποία οι νέοι «σπαταλούν» το χρόνο τους, ήταν απλά παιχνιδάκια για αφελείς, τα οποία αποσπούσαν την προσοχή από τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Το κίνημα των Αγανακτισμένων, τα γεγονότα του Λονδίνου, του Βανκούβερ και της Βρετανικής Κολομβίας, αλλά και η επανάσταση στην Αίγυπτο, στην Τυνησία κ.λπ., ανησύχησε τις παγκόσμιες κυβερνήσεις, που ξαφνικά συνειδητοποίησαν ότι η εποχή της αθωότητας είχε παρέλθει και ότι οι νέοι δεν είναι τόσο απορροφημένοι με τις ατομικές τους ενασχολήσεις, αλλά μπορούν να οργανώνουν - με τη δύναμη της τεχνολογίας - επικίνδυνα και πρωτόγνωρα κινήματα. Οποιαδήποτε κατάχρηση εξουσίας από τις δυνάμεις καταστολής, σε οποιαδήποτε χώρα, δημιουργεί άμεσα χιλιάδες σελίδες οργής στα ηλεκτρονικά μέσα, διαχέεται αστραπιαία στον κυβερνοχώρο και κινητοποιεί πολίτες σε όλα τα μήκη και πλάτη, οι οποίοι με διαφορετικά κίνητρα κάθε φορά, εκδηλώνουν την απόγνωσή τους αδιάκριτα, αλλά συντονισμένα. Η δύναμη των κοινωνικών δικτύων λαμβάνει νέες διαστάσεις και η σύγκρουση με την καθεστώσα τάξη γίνεται πιο περίπλοκη.
Αν και τα επίσημα κράτη επιχειρούν να υποβαθμίσουν τα γεγονότα παρουσιάζοντάς τα ως καπρίτσιο μερικών χιλιάδων «αποδιοργανωμένων» νεαρών, εν τούτοις ο προβληματισμένος και ενεργός πολίτης αντιλαμβάνεται ότι ο πολιτισμένος κόσμος πρόκειται σύντομα να θερίσει τις θύελλες που έσπειρε. Η τεχνολογία και η εικονική πραγματικότητα δεν μπορούν να κρίνονται επιδερμικά και με επιφανειακές κοινωνιολογικές αναλύσεις. Η τεχνολογία σήμερα έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο καθορίζεται το φυσιολογικό και έχει θέσει νέα κριτήρια στον τρόπο σκέψης, αλλά και στις αποδεκτές μεθόδους διακυβέρνησης.

Τα ηλεκτρονικά μέσα δικτύωσης δεν προκαλούν επαναστάσεις. Αυτές μπορούν εύκολα να αποδοθούν στη φτώχεια, στην κατάρρευση του κράτους πρόνοιας, στη συσσώρευση πλούτου στα χέρια των πολεμοκάπηλων, στην ανεργία, στην έπαρση των κυβερνώντων, στην υποβάθμιση της παιδείας, της υγείας, της ποιότητας ζωής, στον κοινωνικό αποκλεισμό και στην ολιγωρία των πολιτικών να εγγυηθούν το μεγαλύτερο όνειρο των νέων: την απρόσκοπτη πρόσβασή τους στους πόρους της κοινωνίας, ώστε να συνεχίσουν αδιάσπαστοι να αναπτύσσουν τα κληροδοτήματα της προηγούμενης γενιάς. Οι ξεσηκωμοί, οι ανταρσίες, οι συγκρούσεις ιστορικά δεν είχαν ανάγκη από το διαδίκτυο για να συμβούν. Σήμερα, όμως, εξ αιτίας τού ίντερνετ, δεν αποτελούν ένα τοπικό, απομονωμένο φαινόμενο. Η παγκοσμιοποίηση έχει και μη επιθυμητές διαστάσεις γι’ αυτούς που την επεδίωξαν.
Τα ηλεκτρονικά μέσα μπορούν πολύ εύκολα να δράσουν ως πολλαπλασιαστές των κινημάτων, επειδή διασπείρουν την πληροφορία άμεσα, ανέξοδα και με γεωμετρική πρόοδο. Οι αντιεξουσιαστικές συμπεριφορές, μόλις κοινοποιηθούν σε αυτά, γίνονται παραδειγματικές, αποκτούν εγκυρότητα, νομιμοποιούνται και δίνουν στο χρήστη την αίσθηση πως ανήκει σε έναν παγκόσμιο επαναστατικό χώρο, πως μετέχει μιας φρενίτιδας που δύσκολα το κράτος με την πενιχρή τεχνολογική κατάρτιση θα καταπνίξει. Οι αστυνομικοί δεν μπορούν ποτέ να προβλέψουν την επόμενη κίνηση ή να προλάβουν το σχεδιασμό του επόμενου χτυπήματος. Ο κόσμος του διαδικτύου είναι ασύνορος και τέτοια είναι και η αντίληψη των νέων για τον πραγματικό χώρο.

Η πληροφορία είναι σύντομη, παραπεμπτική, ουσιαστική. Κάθε χώρα που δε σέβεται τον πολίτη, είναι υποψήφια για το επόμενο πεδίο των ταραχών. Ταυτόχρονα τα ηλεκτρονικά μέσα ενδυναμώνουν το ιδεολογικό οπλοστάσιο των νέων και μεταδίδουν όλο το εικοσιτετράωρο τα τεκταινόμενα, όχι απλά ως γεγονότα, αλλά ως συναίσθημα, ως εντύπωση, ως εσωτερίκευση, ακόμα και ως τάση ή παρωδία. Μικρές αλλαγές στον τρόπο σκέψης του κάθε χρήστη μπορεί να προκαλέσουν μεταβολές στην κουλτούρα ενός ολόκληρου υποσυστήματος και, προσεγγίζοντας μια κρίσιμη ποσότητα, να μετουσιώσουν νοοτροπίες μιας κοινωνικής αντίληψης. Η δύναμη της νέας τεχνολογίας έγκειται στη διασύνδεση με απλό τρόπο προσώπων, ιδεών και φιλοσοφιών, οι οποίες, εάν ενισχυθούν από τις συγκυρίες, μπορούν να εξελιχθούν σε πολιτική πράξη.
Η Κοινωνιολογία, και ειδικότερα ο Granovetter, τη δεκαετία τού 1970 είχε αποδείξει πώς οι ασθενείς δεσμοί μεταξύ προσώπων (οι σχέσεις με άτομα που δεν ανήκουν στο στενό κύκλο γνωριμιών, αλλά ενδεχομένως σε άλλη κοινωνική τάξη, εθνότητα κ.λπ.) μπορούν να επηρεάσουν ευκολότερα την κοινωνική μεταβολή, να αναμίξουν ιδεολογίες, να αναδείξουν το καινοτόμο, να παραγάγουν το νεωτεριστικό, να μεταδώσουν πληροφορίες και να επιταχύνουν την αλλαγή. Τα ηλεκτρονικά μέσα δικτύωσης αξιοποιούν ακριβώς αυτές τις διασυνδέσεις μεταξύ ατόμων που δε γνωρίζονται μεταξύ τους, για να τα ενώσουν υπό τα ιδεολογήματα μιας κοινής κουλτούρας και μιας ομοιόμορφης πρακτικής. Εάν κάποτε επηρεάσουν καταλυτικά και τους ισχυρούς δεσμούς των ανθρώπων, εάν δημιουργήσουν χρήστες που θα ενοποιούνται με σχέσεις αλληλεγγύης, αλληλοκατανόησης και εμπιστοσύνης, τότε η επίδρασή τους στη διαμόρφωση της κοινωνικής πραγματικότητας θα είναι καταλυτική. Τα κράτη, με την αυτιστική στάση τους και με την αναλγησία τους απέναντι στις ανάγκες των πολιτών, παρέχουν απλόχερα τα επιχειρήματα για τη βίαιη κατάλυση της έννομης τάξης. Φυσικά της γενικότερης αναταραχής επωφελούνται εγκληματικά στοιχεία, τα οποία επιδιώκουν να διασπείρουν τον πανικό και την αταξία.

* Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου.