Με έργα που θυμίζουν Ελλάδα η έκθεση ζωγραφικής του Δημήτρη Καλαντζάκη «Ίσαλος Γραμμή - Διαθλάσεις» ταξιδεύει στην Κύπρο και συγκεκριμένα στην Λευκωσία, στην Γκαλερύ «Αποκάλυψη». Τα εγκαίνια πρόκειται να γίνουν την Παρασκευή 29 Απριλίου και η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 14 Μαΐου.  

Η έκθεση αυτή αποτελεί προσωπικό στοίχημα για τον καλλιτέχνη, ο οποίος χρησιμοποιώντας ως χρωστικό υλικό την ακουαρέλα προσπάθησε να αποδώσει τη διάθλαση και τη χρωματική διαύγεια των αντικειμένων στο νερό. «Πέτυχα να μπορεί να φτάσει η ακουαρέλα σαν υλικό την απόδοση που θα μπορούσε να έχει ένα λάδι και σε συγκεκριμένα σημεία να καταφέρει να το ξεπεράσει» είπε σε συνέντευξή του στο «Εμπρός» ο Δημήτρης Καλαντζάκης, μιλώντας γι’ αυτή την έκθεση που ήταν πολυπόθητος στόχος - αλλά έπεσε «θύμα» της πανδημίας- και αποτέλεσμα μιας συνεργασίας ετών με την ιδρυτή και διαχειρίστρια της Γκαλερύ «Αποκάλυψη», Νατάσα Τοφαρίδου.  

«Ίσαλος Γραμμή» είναι ένας τίτλος που έχει χρησιμοποιήσει ο καλλιτέχνης πολλές φορές στο παρελθόν στις εκθέσεις του που αφορούν τη συγκεκριμένη θεματική. Πρόκειται ουσιαστικά για το όριο του νερού σε βαπτιζόμενα σώματα - αντικείμενα και στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι η ανθρώπινη φιγούρα και δη η γυναικεία. «Διαπραγματεύομαι αυτή την αλληλεπίδραση του σώματος και του υγρού στοιχείου μέσα από τις διαθλάσεις του φωτός και τον αντικατοπτρισμό των χρωματικών κηλίδων σε ένα το ρευστό υγρό περιβάλλον. Σε αυτή την έκθεση επικεντρώνομαι στον τρόπο με τον οποίο το φως αλλάζει πορεία - διαθλάται μέσα στο νερό και δημιουργεί αυτή την αέρινη αίσθηση μέσα σε ένα υγρό περιβάλλον».  

Για τον Δημήτρη Καλαντζάκη έμπνευση αποτελεί ότι έχει να κάνει με το νερό και την επαφή του με το ανθρώπινο στοιχείο. Για εκείνον το νερό λειτουργεί σαν καθαρτήριο για τον άνθρωπο. Ο μηχανισμός έμπνευσης ξεκινάει απ’ όταν ήταν παιδί και με μία μάσκα βουτούσε μέσα στο νερό, σε μία διαρκή αναζήτηση του υποβρύχιου κόσμου, μεγαλώνοντας αγάπησε την αίσθηση ηρεμίας που αυτό μεταδίδει, τη δύναμη του φωτός μέσα στο νερό και τα χρώματα που αυτό δημιουργεί στο υγρό περιβάλλον.  

Το στοίχημα  

«Μέχρι τώρα δούλευα σε καμβά με λάδια και όπως είπα και πριν ήταν ένα στοίχημα με τον εαυτό μου για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί ακουαρέλα να αποδώσει τη διάθλαση και τη χρωματική διαύγεια. Ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα για μένα, ήταν ένα στοίχημα το οποίο νομίζω πήγε πάρα πολύ καλά και τελικά κερδήθηκε» και εξηγεί ότι η ακουαρέλα είναι ένα υλικό το οποίο δουλεύεται με βάση το νερό - είναι ένα υδάτινο χρωστικό στοιχείο που υποστηρίζει το έργο και που δύσκολα - σε αντίθεση με το λάδι - δέχεται διορθώσεις. Παράλληλα επεσήμανε: «Το τεχνικό κομμάτι δεν ήταν καθόλου εύκολο και νομίζω ότι μέσα στην πορεία- και με πολύ δύσκολο τρόπο ανακαλύπτοντας συνεχώς καινούργια πράγματα- πέτυχα να μπορεί να φτάσει η ακουαρέλα σαν υλικό την απόδοση που θα μπορούσε να έχει ένα λάδι και σε συγκεκριμένα σημεία να το ξεπεράσει».  

Η Χρυσή Άμμος  

Ο κάθε τόπος, για τον ζωγράφο Δημήτρη Καλαντζάκη, έχει δικό του χρώμα, κάθε παραλία έχει διαφορετικές αποχρώσεις και αυτό σε συνάρτηση με τον περιβάλλοντα χώρο αλλά και το βάθος του πυθμένα. Η Χρυσή Άμμος, στον Μανταμάδο είναι εκείνη που για το νησί της Λέσβου έχει την καλύτερη διάθλαση και φωτεινότητα μέσα στο νερό, σύμφωνα με τον Δημήτρη Καλαντζάκη. Ένα άλλο μέρος με ιδιαίτερη χροιά είναι, όπως αναφέρει, η παραλία της Ερεσού και εκείνη των Βατερών. «Βέβαια κάθε μέρος έχει την δική του δυναμική», όπως επισημαίνει ολοκληρώνοντας την συνέντευξη.  

 
Κριτική για τα έργα της έκθεσης από την Εύη Σαμπανίκου* 

«Διαθλάσεις: ο κόσμος του Δημήτρη Καλαντζάκη»  

«Σώματα που κινούνται μέσα στο νερό απορροφώντας και διαθλώντας το φως του ήλιου. Αέναες χορογραφίες σε διαρκή διάδραση με το υγρό στοιχείο. Το νερό-μήτρα που «γεννά» τη ζωή. Ζωές που αναγεννώνται ξανά και ξανά καθώς το κεφάλι προβάλει ήδη έξω από το νερό, στον ήλιο και στον αέρα. Ζωή, τα τέσσερα στοιχεία της φύσης. Νερό, γέννηση, όχι θάνατος. Φως, γενεσιουργός δύναμη, μετασχηματίζει, εναρμονίζει, προβάλλει, αποκαλύπτει. 

Επί σειρά ετών ο Δημήτρης Καλαντζάκης, αναλύει τη σχέση νερού - σώματος ως μια σχέση κόσμων, άλλοτε με πιο πυκνά και ακατέργαστα υλικά (λάδια), άλλοτε, όπως τώρα, με περισσότερο εκλεπτυσμένα μέσα (ακουαρέλες) που μοιάζουν να ακολουθούν πιο αυθόρμητα την έννοια της ροής και της κίνησης που ενυπάρχουν στη φύση του νερού, σε ένα καθιερωμένο και αναγνωρίσιμο πλέον ζωγραφικό ύφος, σήμα κατατεθέν του καλλιτέχνη. Όλα μια συνεχής κίνηση, μια συνεχής διάθλαση. Ένα αέναο γίγνεσθαι. 

Το φως διαθλάται πάνω στα σώματα στη ρυθμικά εμβυθισμένη τους κίνηση στον κόσμο του νερού. Τα σώματα, όχι τα κεφάλια, εκείνα παραμένουν εκτός υγρού στοιχείου. Βλέπουμε μόνο, μέσα από το νερό, τη διάθλαση του καθρεφτίσματός τους στην επιφάνειά του, καθώς ο καλλιτέχνης προσκαλεί το θεατή να δει όπως εκείνος, μέσα από μια υποβρύχια γωνία λήψης, σαν μέσα από έναν υποβρύχιο φακό. Έχουμε έτσι μια θέαση διπλή: αυτή του ρεαλιστικά ακριβούς στην παρατήρηση και καταγραφή των χρωμάτων ματιού της κάμερας και αυτή της επαυξημένης παρέμβασης του χρωστήρα που διευρύνει τις δυνατότητες του πραγματικού, με ένα μεταουμανιστικό σχεδόν τρόπο. Το σχήμα παραμένει όμως πρωταρχικά Πλατωνικό: το λογιστικό (νους-κεφάλι) που διαχωρίζεται από το θυμοειδές (συναίσθημα-σώμα), ενώ το επιθυμητικό απλά υπονοείται. Πρόκειται για μια ενδοσκόπηση στην ψυχή αλλά και στο υποσυνείδητο, μια καταβύθιση που σχεδόν υπερβαίνει την ίδια την έννοια του ανθρώπινου.  

Ο Καλαντζάκης ακολουθεί εδώ σταθερά το αόρατο νήμα που τον δένει με σημαντικές τάσεις της σύγχρονης τέχνης, επιβεβαιώνοντας για άλλη μια φορά οτι η τέχνη είναι έκφραση της εποχής της. Το νερό κυριαρχεί για παράδειγμα στις ψηφιακές βιντεοεγκαταστάσεις του Bill Viola, με αναφορές στα κυρίαρχα φιλοσοφικά ερωτήματα της ζωής και τις μεταφυσικές αγωνίες που σχετίζονται με τη γέννηση και το θάνατο, όπως το βίντεο Emergence (2003), στο οποίο παρακολουθούμε μια ανάδυση-γέννηση μέσα από μια κινστέρνα-τάφο γεμάτη νερό. Στο συγκεκριμένο έργο επικρατεί όμως η διαπίστωση του θανάτου, ενώ στο έργο του Καλαντζάκη είναι η ζωή που έχει τον πρώτο λόγο, ως μαρτυρία παρουσίας και κάθαρση. Αλλά και ως κίνηση. 

Η κίνηση, η φυσική κίνηση του ανθρώπινου σώματος ως σηματοδότηση ζωής, είναι επίσης στο κέντρο των αναζητήσεων σύγχρονων καλλιτεχνών των παραστατικών τεχνών και της performance. Το έργο του Καλαντζάκη έρχεται έτσι κοντά στην έννοια του «Proprioception», του Jaime del Val μιας φιλοσοφικής διατύπωσης της απόλυτης σχέσης σώματος-κίνησης σε ένα συνεχές παρόν και μέλλον, σε μια προσπάθεια να ξανασυναντηθεί ο σύγχρονος άνθρωπος με τις βιολογικές ορίζουσες της ύπαρξής του, μέσα σε συνεχώς κινούμενα σύμπαντα. Ένα από αυτά είναι σαφώς και το σύμπαν της ζωγραφικής του Δημήτρη Καλαντζάκη: σώμα-νερό-ύπαρξη, νεότητα-γυναίκα-γέννηση, αναγνώσεις πάνω στην ταυτότητα του ανθρώπου, με πολλαπλά επίπεδα ερμηνειών.  

Πρόκειται για μια έκθεση πολυσήμαντη και πολυεπίπεδη, με βαθιά φιλοσοφικές αναφορές. Η εμβύθιση και η κίνηση του κάθε σώματος είναι διαφορετική, εκφράζοντας κάτι από την ιδιότητα του να είσαι άνθρωπος. Να ζεις, να πλέεις, να κολυμπάς, να κινείσαι.. σε μια άβυσσο νερού και φωτός, με τη μεσολάβηση των διαθλάσεων. Ο Δημήτρης Καλαντζάκης ανοίγει έτσι έναν παράλληλο διάλογο με τον μεγάλο Νίκο Καζαντζάκη και τη δική του άβυσσο: «Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο· καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο· το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή». Αυτό το ενδιάμεσο διάστημα καταλαμβάνουν τα πλέοντα σώματα της παρούσας έκθεσης, ντυμένα με το χρωματικό αποτέλεσμα άπειρων πολύχρωμων διαθλάσεων: τη Ζωή». 

* Η Εύη Σαμπανίκου είναι Καθηγήτρια του Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου