Συνεχίζοντας με το Πέραμα, όπου όπως είδαμε, δεν αναφέρεται πουθενά στα γραπτά ντουκουμέντα η ύπαρξη και η περιγραφή του τζαμιού, το οποίο σίγουρα υπήρξε εκεί και δόθηκε στους πρόσφυγες σαν εκκλησία (όπως του Σιγρίου, Των Νέων Κυδωνιών, της Μυχούς και του Βίγλα τζαμί στην Μυτιλήνη (που υπάρχουν σαν εκκλησίες), το ερώτημα είναι πότε γκρεμίστηκε, τι έγιναν τα μέρη του (θωράκια, επιγραφές, αντικείμενα), όπως και τα μέρη της μαρμάρινης κρήνης της αγοράς (μαρτυρία του πατέρα μου). Οι Οθωμανοί πρόσφυγες της Γέρας και σίγουρα και οι αξιωματούχοι του Περάματος, αποχώρησαν από το λιμάνι στις 16 Οκτ 1923, με το ατμόπλοιο Τόγιας.1. Βέβαια η συμφωνία ήταν ότι μπορούσαν να πάρουν μαζί τα ζώα τους και τα κινητά αντικείμενα (υπό την εποπτεία των Αμερικανών). Έτσι είμαι σίγουρος πως πήραν και τα αντικείμενα της λατρείας τους. Το 1922, με την Μικρασιατική καταστροφή, περνούν οι Έλληνες πρόσφυγες, διωγμένοι, χωρίς περιουσιακά στοιχεία, εκτός από μερικά κρυμμένα, με διαλυμένες τις οικογένειες τους. Αυτοί έφθασαν ένα χρόνο πριν φύγουν συντεταγμένα και υπό προστασία οι Μουσουλμάνοι της Γέρας. Και έτσι στο Πέραμα βρίσκονται το 1923,1.053 από αυτούς, που μένουν το 1928, 377 2.

Αυτοί χρησιμοποιούν πια το Τζαμί σαν Εκκλησιά και μετά το γκρεμίζουν, χτίζοντας τον δικό τους ναό. Το χωριό τους, με τα μικρά του σπίτια, απλώνεται ανάμεσα στο βιομηχανικό επίνειο της Γέρας και τον μερά των Μεσαγρινών, στην Πατωμένη. Υιοθετείται και σαν νεκροταφείο, η παμπάλαια εκκλησιά των τελευταίων, ο Άγιος Αντώνιος.

Αυτό το Πέραμα του 20^ου αι. το είδαμε στην ακμή του το 1909, στα γραπτά του Τάξη. Όμως η ακμή αυτή έχει αρχίσει από τα μέσα του 19^ου αι. με την ατμοκίνηση στο νησί. Γεμάτο με τα εργοστάσια, τα γραφεία, το τελωνείο, τα πρακτορεία, τα μαγαζιά, σφύζει από ζωή, γεμάτο καίκια και καράβια που φέρνουν εμπορεύματα και εξάγουν το λάδι και τα υποπροιόντα του. Εργατική δύναμη, οργανωμένή σε σωματεία (σαπωνοποιών, αχθοφόρων, λιμενεργατών, βυρσοδεψών, εργατών ελαιοτριβείων) εμφανίζεται τώρα από την προσφυγιά, που ζητά τον δικό της ναό, γκρεμίζοντας το τζαμί ! Και στήνουν τα θεμέλια του, οι Σαπωνοποιοί. Η ακμή φαίνεται και στις ασφαλιστικές εταιρείες , όπως σε ένα συμβόλαιο της Αγγλικής Phoenix, που ασφαλίζει το 1887 , για ένα χρόνο ( 40 λίρες ) ένα κτήριο στο Πέραμα, για φωτιά, του Αργύρη Χατζηγιάννη από τον Παππάδο, Ένα από τα μεγάλα Ελαιοτριβεία-Σαπωνοποιεία του Περάματος, έφερε μαρμάρινη επιγραφή «Η.Λ.Χ.Χ ΓΙΑΝΝΗ» 1898

Το Τζαμί, εικονίζεται μόνο στον ναυτικό Βρεττανικό χάρτη του 1834 4, μαζί με τον Ανεμόμυλο του Περάματος (Mill), με την ένδειξη Mosque στην Scala Perama ! Επομένως υπήρχε μάλλον και την εποχή του Turner, 20 χρόνια πρίν που περιγράφει τον οικισμό, χωρίς αναφορά σ’αυτό*.

1.Σάββας Κωφόπουλος: Η ανταλλαγή των Μουσουλμάνων της Λέσβου, το 1923. Λεσβιακά ΚΗ σελ.147.

2. Νίκος Ανδριώτης: Η άφιξη και το πρώτο διάστημα εγκατάστασης των προσφύγων στη Λέσβο (1922-1923)Λεσβιακά ΚΗ, σελ.183

3.Μάκης Αξιώτης-Στρατής Αξιώτης: Ασφαλιστκές Εταιρείες στον Χρόνο. Ένα Λεσβιακό Ασφαλιστικό Συμβόλαιο. Λεσβιακό Ημερολόγιο 2016, σελ129

4. Mytileni Island Captain Richard Copeland 1834.*κειμήλια, όπως Ευαγγέλιο, εικόνες και άλλα που έφεραν οι πρόσφυγές, φυλάσσονται στον σημερινό ναό και στο Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης