*English version bellow

Σύνταξη: Ανδρονίκη Κουτσαβλή Ι Οπτικοακουστικό υλικό: Αρετή Μαρία Κατσαρίδου

Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι το αντικείμενο που εξετάζεται στο νέο βιβλίο του προέδρου και καθηγητή του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Μάνου Σαββάκη, που πρόκειται να παρουσιαστεί την Κυριακή 14 Δεκεμβρίου, στις 18:30, στο βιβλιοπωλείο Book & Art.

Ο κ. Σαββάκης σε συνέντευξή του στο «Ε» εξηγεί πως είναι βέβαιο ότι τεχνητή νοημοσύνη και όλες αυτές οι νέες τεχνολογίες δημιουργούν κάποια πλεονεκτήματα παράλληλα όμως εγκυμονούν και κινδύνους για κάποια συγκεκριμένα επαγγέλματα όχι τόσο χειρωνακτικά όσο πνευματικά όπως η δημοσιογραφία, η επιστήμη, η έρευνα, η συγγραφή και η τέχνη.

Αυτό που όμως απασχολεί περισσότερο είναι πως αναπαράγεται μία ιδεολογία πως η τεχνητή νοημοσύνη και οι εφαρμογές της διακατέχονται από μία ασφάλεια, από μία αντικειμενικότητα και από μία αμεροληψία στο πως τοποθετούνται απέναντι στα κοινωνικά ζητήματα .

Το επιχείρημα του βιβλίου «Από τον Homo Interpretans στον Homo Virtualis» αμφισβητεί την προαναφερόμενη ιδεολογία δεδομένου ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι κάτι άλλο από ένα δημιούργημα του ανθρώπου που εκείνος το έχει προγραμματίσει. «Δεν είναι καθόλου αντικειμενικά ίσα-ίσα αυτό λέει και το βιβλίο, γιατί πολύ συχνά αναπαράγει και πολιτισμικά στερεότυπα και κοινωνικές ανισότητες και έμφυλες μεροληψίες και πολιτισμικές ασυμμετρίες εντός των κοινωνιών και του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος και του εργασιακού και του ερευνητικού» αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Σαββάκης και προσθέτει πως όσο καλά προγραμματισμένα και αν είναι αυτά τα συστήματα είναι αδύνατο να αντικαταστήσουν την ανθρώπινη κρίση, την ανθρώπινη σκέψη και την ανθρώπινη εμπειρία.  

Τονίζει ότι οφείλουν να μπουν «κόκκινες γραμμές» σε επίπεδο νομοθετικό και επισημαίνει πως ήδη από την Ευρωπαϊκή Ένωση γίνεται η σχετική συζήτηση, ωστόσο τονίζει πως η Ευρωπαϊκή Ένωση στην οποία ανήκουμε καθυστερεί- συχνά- πάρα πολύ σε αυτά τα ζητήματα. Αναφερόμενος σε επίπεδο Ηνωμένων Πολιτειών εκτιμά πως στην παρούσα πολιτική περίοδο είναι, ένα τέτοιο ενδεχόμενο, είναι κάτι που δεν… αποτελεί προτεραιότητα.

Ο κ. Σαββάκης δεν παραλείπει να αναφέρει τον αρνητικό αντίκτυπο που έχει στο περιβάλλον η συντήρηση και η τροφοδοσία όλων αυτών των κέντρων πληροφοριών. «Το νερό που χρειάζεται ένας μεγάλος κόμβος δεδομένων αντιστοιχεί περίπου σε ημερήσια βάση στο νερό που χρειάζονται 5000 κάτοικοι» αναφέρει χαρακτηριστικά.

«Δεν μπαίνει το ζήτημα να αρνηθείς μία εξέλιξη για τεχνολογική πρόοδο αλλά ακριβώς να μπορείς να το χρησιμοποιήσεις με δημοκρατικό τρόπο και με κοινωνική λογοδοσία υπέρ των τοπικών κοινωνιών, των ασθενέστερων, των ευάλωτων αυτών που την έχουν πραγματικά ανάγκη» τόνισε χαρακτηριστικά  και αναφέρει ακολούθως: «Ο κίνδυνος είναι ότι η ευκολία για την οποία διακρίνονται τα συστήματα αυτά κινδυνεύει να μετατοπίσει κρίσιμες πτυχές της ικανότητάς μας να σκεφτόμαστε κριτικά, να φιλτράρουμε τα γεγονότα σε κάτι το οποίο υποτίθεται θα εκχωρείται στον αλγόριθμο (..).

«Τα συστήματα αυτά υποτίθεται ότι εξασφαλίζουν αμεροληψία, αντικειμενικότητα, ουδετερότητα και ευθυκρισία. Τίποτα από τα τέσσερα δεν είναι προφανές και σε κάθε περίπτωση αυτό το οποίο μπορεί να επικαλεστεί στο γεγονός ότι εδώ έχεις νοημοσύνη η οποία είναι τεχνητή είναι ακριβώς τεχνητή (..) και πολύ συχνά σε οδηγεί σε μια ψευδαίσθηση ότι το απολύτως εικονικό είναι και πραγματικό».

Η ανθρώπινη κρίση

Μάλιστα τονίσει πως στις μέρες μας είναι απολύτως βολικό οι άνθρωποι να μην έχουν κρίση καθώς το γεγονός αυτό δημιουργεί μία συνθήκη όπου όλη αυτή η «εξω –πολιτική» που εκφράζεται σε μορφές META – επικοινωνίας εισβάλει μέσα στις κοινωνίες και τους αφαιρεί τη δυνατότητα να σκεφτούν κριτικά και να τοποθετήσουν ζητήματα με όρους ταξικότητας, σύγκρουσης ή και διαφωνίας απέναντι σε συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές και όλο αυτό διασφαλίζοντας σου μία ευκολία στη σφαίρα της κατανάλωσης. 

«Αντιδράσεις και ενστάσεις διατυπώνονται σε ένα βαθμό αλλά είναι τέτοιος ο κατακερματισμός αυτού του κόσμου. Δεν έχεις ένα ενιαίο κέντρο ούτε εξουσίας, ούτε αφήγησης (..) Είναι δύσκολο να φτιαχτεί κάτι που να είναι συγκροτημένο, συντεταγμένο και ενιαίο» αναφέρει σχολιάζοντας ότι παρά τις κρίσεις που καταγράφονται σε πολιτικό, θεσμικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο δεν παρατηρείται αντίδραση σε αυτή την δράση. Αντίδραση που μπορεί να γυρίσει το κεφάλαιο αυτό σε μια πιο φωτεινή σελίδα. 

Επισημαίνει όμως, πως σε επίπεδο τοπικών κοινωνιών μπορούν να υιοθετηθούν οι νέες τεχνολογίες στην υπηρεσία της κοινωνίας και του οφέλους της. «Η Μυτιλήνη  αν θέλετε έχει το προνόμιο να διαθέτει είναι πολύ καλό Πανεπιστήμιο το Πανεπιστήμιο Αιγαίου που προσφέρει και την τεχνογνωσία του να δημιουργήσει προϋποθέσεις ακριβώς σε αυτό που είπα πριν να υιοθετηθούν αυτές οι νέες τεχνολογίες προς την υπηρεσία της κοινωνίας και του οφέλους της να απαλειφθούν κοινωνικές ανισότητες, να εξοικονομηθούν χρήματα και πόροι για να δοθούν στην καλλιέργεια, στην προστασία από τις βροχές, στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, στα παιδιά τα οποία χρίζουν προστασίας, σε κακοποιημένες γυναίκες, σε ξενώνες, σε δομές φιλοξενίας αστέγων, σε οίκους φροντίδας ηλικιωμένων. Έχει πάρα πολύ χώρο η κοινωνική πολιτική για να ασκηθεί και να εξοικονομήσει χρήματα μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνη. Δεν είναι μόνο όπλα και συστήματα παρακολούθησης».

«Οι κοινωνικές δομές οφείλουν να έχουν μία σταθερή χρηματοδότηση»

Η με ημερομηνία λήξης χρηματοδότηση κοινωνικών δομών είναι όπως είπε ο κ. Σαββάκης ένας τρόπος να κάνεις κάποια πράγματα χωρίς να κάνεις τις ίδιες τις δομές και εξηγεί: «Η έννοια της δομής στις Κοινωνικές Επιστήμες είναι κάτι που δεν είναι απαράλλακτο στον χρόνο έχει όμως μια σχετική σταθερότητα και μία αυτονομία στο χρόνο. Δεν μπορεί να εξαρτάται από ένα πρόγραμμα 2 ετών. (..) Οφείλουν αυτά να έχουν μία διαρκή και συστηματική χρηματοδότηση με την αντίστοιχη παρακολούθηση και λογοδοσία που οφείλουν να δίνουν τα δημόσια κονδύλια στην κοινωνία και να εξασφαλίζουμε ένα τρόπο την κοινωνική του αναπαραγωγή, δηλαδή τη διάρκεια του στο χώρο και στο χρόνο όχι να τελειώνει το πράγμα να διαλύεται μαζί με τις εγκαταστάσεις μετά από 18 μήνες όταν ολοκληρώνεται ένα πρόγραμμα χρηματοδότηση όπως ας πούμε από την Ευρωπαϊκή Ένωση το ΕΣΠΑ».

Η παρουσίαση

Το Ινστιτούτο του Βιβλίου – Καραμίτσα και το βιβλιοπωλείο Book & Art παρουσιάζουν το νέο βιβλίο του προέδρου και καθηγητή του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου Μάνου Σαββάκη με τίτλο: «από τον Homo Interpretans στον Homo Virtualis – Ερμηνεία, Ηθική και Δεοντολογία στην Ποιοτική Κοινωνιολογική Έρευνα την Εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης».

Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί, 14 Δεκεμβρίου 2025, 18:30, στο βιβλιοπωλείο Book & Art (Κομνηνάκη 5, Μυτιλήνη) και η είσοδος είναι ελεύθερη.

Το βιβλίο πραγματεύεται τις συντριπτικές αλλαγές που επιφέρει η Τεχνητή Νοημοσύνη στην ποιοτική κοινωνική έρευνα, αλλά και τα νέα ηθικά και δεοντολογικά ερωτήματα που αναδύονται όταν ο άνθρωπος και οι ψηφιακοί αλγόριθμοι συναντώνται. Ένα έργο επίκαιρο, τολμηρό και βαθιά αναλυτικό, που ανοίγει έναν κρίσιμο διάλογο για τη σχέση κοινωνίας – τεχνολογίας.

Για το βιβλίο θα μιλήσουν ο συγγραφέας και ο Χρήστος Κουρούτζας, Μόνιμος Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Την εκδήλωση θα συντονίζει η

Αγγελική Πολυτάκη, Προϊσταμένη Διεύθυνσης Τουρισμού Περιφέρειας Β. Αιγαίου, Κοινωνική Ανθρωπολόγος, MS Κοινωνιολογίας.

Η εκδήλωση αποτελεί μια ευκαιρία για εκπαιδευτικούς, ερευνητές, φοιτητές και κάθε πολίτη που ενδιαφέρεται για την Τεχνητή Νοημοσύνη και τις κοινωνικές της προεκτάσεις, να γνωρίσουν το έργο και να συμμετάσχουν στον διάλογο.

**Presentation of Manos Savvakis’ new book

“From Homo Interpretans to Homo Virtualis”**

Human-programmed Artificial Intelligence, its risks, and the need to harness it for the benefit of local communities

English version

By Androniki Koutsavli | Audiovisual material: Areti Maria Katsaridou

Artificial Intelligence is the subject explored in the new book by the President and Professor of the Department of Sociology at the University of the Aegean, Manos Savvakis, which will be presented on Sunday, December 14, at 18:30, at Book & Art bookstore.

In an interview with “E”, Mr. Savvakis explains that it is certain that artificial intelligence and the new technologies surrounding it create considerable advantages, but at the same time pose risks for certain professions—less for manual jobs and more for intellectual ones such as journalism, science, research, writing and the arts.

What is most concerning, he notes, is the reproduction of an ideology that artificial intelligence and its applications are inherently safe, objective and impartial when addressing social issues.

The argument of the book “From Homo Interpretans to Homo Virtualis” challenges this ideology, since artificial intelligence is nothing more than a human creation—programmed by humans. “They are not objective at all—quite the opposite, as the book argues—because very often they reproduce cultural stereotypes, social inequalities, gender biases and cultural asymmetries within societies, as well as in educational, work and research environments,” Mr. Savvakis says. He adds that no matter how well-programmed these systems are, it is impossible for them to replace human judgment, human thought and lived human experience.

He stresses the need for “red lines” at the legislative level, noting that discussions are underway within the European Union, but also pointing out that the EU—of which Greece is a member—often moves too slowly on such issues. Regarding the United States, he estimates that in the current political environment, such regulation is not considered a priority.

Mr. Savvakis also highlights the environmental impact caused by the maintenance and operation of the massive information centers behind these systems. “The amount of water required daily by a large data hub is equivalent to the water consumption of about 5,000 residents,” he says.

“There is no question of rejecting technological evolution,” he clarifies, “but rather of ensuring that we use it democratically, with social accountability, for the benefit of local communities, the weaker and the vulnerable—those who truly need it.” He warns, however, that the convenience offered by these systems threatens to shift critical aspects of our ability to think critically and filter information to something delegated to an algorithm.

“These systems claim to ensure impartiality, objectivity, neutrality and sound judgment. None of these four is self-evident. And what one must keep in mind is that this is artificial intelligence—it is artificial,” he emphasizes. “And very often it creates the illusion that something entirely virtual is also real.”

Human judgment

He further notes that in our time, it is extremely convenient for people not to exercise judgment, because this creates a condition in which the entire “extra-political” sphere—expressed through META-communication—penetrates society and deprives people of the ability to think critically and frame issues in terms of class, conflict or disagreement with specific political choices, all while offering ease in the realm of consumption.

“Reactions and objections do exist to some degree, but the fragmentation of today’s world is immense. There is no unified center—neither of power nor of narrative,” he explains. “It is difficult to form something cohesive, structured and unified.” He adds that despite the crises recorded at political, institutional, economic and social levels, there is no significant reaction capable of reversing this trajectory.

Nevertheless, he stresses that at the level of local communities, new technologies can be adopted and used for the benefit of society. “Mytilene has the privilege of hosting an excellent university—the University of the Aegean—which offers the expertise needed to create the conditions for adopting new technologies in ways that serve society and its needs: reducing social inequalities, saving resources and funds that could be redirected to agriculture, flood protection, vulnerable groups, children in need of protection, abused women, shelters, homeless facilities, and elder-care homes. Social policy has enormous room to expand—and AI can help save money to support it. It's not only about weapons and surveillance systems.”

“Social structures must have stable funding”

According to Mr. Savvakis, the temporary funding of social structures is essentially a way of doing certain things without establishing the structures themselves. He explains:

“In the Social Sciences, the concept of a structure refers to something that is not immutable over time but has a relative stability and autonomy. It cannot depend on a two-year program. These structures must have continuous and systematic funding, accompanied by monitoring and accountability for the use of public resources, to ensure their social reproduction—their continuity in space and time. They cannot collapse along with their facilities after 18 months, when an EU program—like an ESPA grant—comes to an end.”

The Presentation

The Institute of the Book – Karamitsa and the Book & Art bookstore present the new book by Manos Savvakis, President and Professor at the Department of Sociology, University of the Aegean, titled:
“From Homo Interpretans to Homo Virtualis – Interpretation, Ethics and Deontology in Qualitative Sociological Research in the Age of Artificial Intelligence.”

The event will take place on December 14, 2025, at 18:30, at Book & Art (Komninaki 5, Mytilene). Admission is free.

The book explores the sweeping changes brought by artificial intelligence to qualitative social research, as well as the new ethical and deontological questions that arise when humans and digital algorithms meet. A timely, bold and deeply analytical work, opening an essential dialogue on the relationship between society and technology.

Speakers will include the author and Christos Kouroutzas, Assistant Professor at the Department of Sociology, University of the Aegean.
The event will be moderated by Angeliki Polytaki, Head of the Tourism Directorate of the North Aegean Region, Social Anthropologist, MS in Sociology.

This event is an opportunity for educators, researchers, students and any citizen interested in artificial intelligence and its social implications to explore the work and participate in the discussion.