A New Byzantine, 10nth century Inscription in Yera, Lesvos
Μάκης Αξιώτης-Μάκης Παυλέλλης-Ευάγγελος Παπαθανασίου**

Η περιοχή της Γέρας, εκπροσωπείται στην Βυζαντινή Περίοδο με μια πληθώρα Παλαιοχριστιανικών Βασιλικών, από τις οποίες καμιά δεν έχει ανασκαφεί. Επίσης από τρία Κάστρα, το Παλιόκαστρο, το Καστρί στο Μέτι και το Καστέλι του Παππάδου. Όλα, από νομισματικά ευρήματα υπήρχαν και στην εποχή των Γενοβέζων. Αναφορά υπάρχει τον 13ο αι. για την Μονή των Αριστών, στο νησάκι των Πύργων (ανασκαφή) και της Χωροεπισκοπής Γέρρας, η οποία τελικά, από τα Μεταβυζαντιινά Φορολογικά Κατάστιχα του 1548, τοποθετείται στον Ταξιάρχη του Παππάδου.
Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ «Έτους 992 απριλιου 8 ετελιοσα την Θ[εοτό]κο στω ….εγω ο Νηκ[ο]λαωςτ[ου]Κουβ[ω]ντιν[ού]».
Εντοπίστηκε από τον Μάκη Αξιώτη, μετά από πληροφορίες για «γράμματα σε πέτρα», σε εργασίες ανακαίνισης του Ναού του Αγίου Ιωάννου, ο οποίος βρίσκεται πριν τον Παππάδο. Εδώ υπήρχε το 1548 το χωριό Αι Γιάννης, έδρα του Ναχιγιέ Γέρας, με το Καστέλι και τον διαχρονικό αρχαιολογικό χώρο της Μάνας, δίπλα του. Το χωριό με τους αιώνες μετατράπηκε σε Οθωμανικό, με Τζαμί, Λουτρό, ένα μεγάλο πλάτανο και σιντριβάνι. Μετά την απελευθέρωση, το 1912, γκρεμίστηκε το Τζαμί και χτίστηκε (πάλι;) στην θέση του ο Αι Γιάννης, με τους δόμους του τζαμιού και του μιναρέ. Είναι εντοιχισμένα κομμάτια των κρηνών και ο μιναρές μετατράπηκε στην κόγχη του ιερού.*
Η επιγραφή, αποτελεί το κατώφλι της πόρτας της αυλής. Βρίσκεται σε ένα μαρμάρινο, ορθογώνιο αρχιτεκτονικό μέλος, μήκους 0,94 μ. και πλάτους 0,22μ.(Σχ. α). Η πρόσθια πλευρά είναι κοίλη (6 εκ.), η οπίσθια κάθετη και στην κάτω πλευρά φέρει επιμήκη ταινία, ορθογώνιας διατομής, ύψους 1 εκ. και πλάτους 2 εκ., σε απόσταση 2 εκ. από την κοίλη πλευρά.(σχ. β). Η επιγραφή βρίσκεται χαραγμένη στην άνω επιφάνεια της κοίλης πλευράς, με χειρογραφική πρόχειρη γραφή. Καταλαμβάνει σε ύψος, 2 με 4 εκ. από το πλάτος της κοίλης πλευράς.(σχ. γ). To αρχιτεκτονικό μέλος μάλλον ανήκε σε προγενέστερο κτήριο, σαν επιστύλιο με την κυρτότητα στην πρόσθια (σχ. β) πλευρά, χωρίς την επιγραφή. Ξαναχρησιμοποιήθηκε αντίστροφα με την χάραξη της επιγραφής στο κάτω τμήμα του αρχικού επιστυλίου (σχ.γ). Και τελικά τοποθετήθηκε σαν κατώφλι, στον αυλόγυρο της εκκλησίας, χωρίς να γίνει αντιληπτή η επιγραφή. Κανείς δεν ξέρει αν ήταν εντοιχισμένη στο Οθωμανικό τέμενος. Η επιγραφή αναφέρεται στον 10ο αι. και αυτό, σύμφωνα με τον κ. Παπαθανασίου, είναι σπάνιο για το νησί, που δεν έχει, μέχρι τώρα, επιγραφικά ευρήματα αυτής της περιόδου. Η επιγραφή αναφέρεται στην ίδρυση Ναού της Θεοτόκου, τον 10ο αι. και τον Αρχιμάστορα που την κατασκεύασε. Δυστυχώς δυσανάγνωστη είναι η τοποθεσία. Δεν θα κάνουμε καμιά υπόθεση για την τοποθεσία του ναού της Παναγίας. Ίσως να βρισκόταν στην ίδια θέση του σημερινού ναού, όπου στην πρόσοψη βρίσκεται εντοιχισμένος πεσσός παλαιού ναού, ίσως στην γειτονική Μάνα. Ισως στην περιοχή της χωροεπισκοπής Γέρρας, που ταυτίζεται με τον σημερινό οικισμό του Παππάδου. Το Κάστρο δεν έχει βέβαια ανασκαφεί, όμως στον μικρό του χώρο, είναι άγνωστο αν υπήρξε κάποιος ναός.
Η όλη έρευνα για την χρονολόγηση και την απόδοση της επιγραφής είχε σαν αρωγό τον φίλο ερευνητή Μάκη Παυλέλλη.

**Βυζαντινολόγος στην Θεσ/κη Ευάγγελος Παπαθανασίου, ο οποίος διάβασε την επιγραφή.
*Βιβλιογραφία στην Εφ. Εμπρός, Οδοιπορικό στη Λέσβο 3-96

εντοιχισμένη η κρήνη του τζαμιού

στους τοίχους του ναού

μαζί με τον πεσσό του παλαιού ναού

το Αρχιτεκτονικό μέλος-κατώφλι

με την επιγραφή

του 10ου αι.

σε αρχαιότερο αρχιτεκτονικό μέλος