Η περιοχή, μέσα στον ελαιώνα, στα ΝΑ των χωριών και στους πρόποδες του Μπριγιανιού (ίσως ο Πρίαντος), που ορθώνεται προς τις ακτές και τους όρμους των νότιων παραλίων (Τάρτι, Τσίλια, Φαρά κ.α.), εμφανίζει διαχρονική την παρουσία του ανθρώπου εκεί! Από τους προϊστορικούς λόφους στις Πλακούρες, έως τον ναΐσκο του Αγίου Γρηγορίου, νότια τους, υπάρχουν άφθονα τα κεραμικά ευρήματα, από την Ρωμαϊκή έως την Βυζαντινή εποχή. Στο εκκλησάκι (1884), στο υπέρθυρο, υπάρχει ένα αρχαίο μέλος, με βούκρανα, γιρλάντες και ρόδακες (παγκαρπία), ίσως ένας βωμός, ενώ μέσα σ’ αυτό, υπάρχει δεξαμενή νερού, με σκαλοπάτι, που πιθανόν ήταν λουτρό αρχαίου κτηρίου (τα νερά βγαίνουν από πηγές και κατεβαίνουν στην βρύση του δρόμου) στο οποίο ανήκε, εκτός από το υπέρθυρο, και το δωρικό κιονόκρανο, σε δεύτερη χρήση στον Βυζαντινό ναό, που ανέσκαψε δίπλα, ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος το 1935. Η Μονή του Αγ. Γρηγορίου, αναφέρεται στο ίδιο Πατριαρχικό γράμμα, του 1246, με την Μονή των Αριστών, στην χωροεπισκοπή Γέρρας. Δίπλα στην σκεπασμένη με τα τρία αιωνόβια πλατάνια έκταση, στέκεται ο Βυζαντινός ναός, όπου βρέθηκαν τα οστά σε τάφο, του Γρηγορίου Επισκόπου Άσσου, ο οποίος με γενέτειρα την Ακόρνη(1) (ίσως Κουρκούτα), μετά από ασκητεία σε διάφορες μονές (έξι περίπου, με 3 - 4 χρόνια στην κάθε μια), έρχεται με τον συνοδό του Λεόντιο, ασκητεύει σε μια σπηλιά της περιοχής και μετά κτίζει τον Ναό και κελιά, 50 ετών (ανάμεσα στα 1143 και 1180)!(2) Πεθαίνει στα 62 του και το μοναστήρι εξακολουθεί να λειτουργεί! Το ερείπιο κάλυπτε αιωνόβιο πεύκο, που έπεσε πρόσφατα σε καταιγίδα. Σίγουρα εδώ υπήρχε παλαιότερος οικισμός και εγκαταστάσεις, ίσως για εκμετάλλευση των πηγών και το μοναστήρι κτίστηκε σ’ αυτή την θέση, με πιθανή την παραμονή ενός μικρού οικισμού, που ανιστορικά, ονομάζεται Λευκοπέδι, στο όρος Πρίαντος! Ανασκάφηκε ένας βυζαντινός, τρίκογχος ναός, 9,80Χ7 μ., που πιθανόν έφερε τρούλο που στηριζόταν σε δύο πεσσούς του αγίου βήματος και δύο κίονες. Υπάρχουν αρκετά μαρμάρινα του μέλη, όπως κιονόκρανα, θωράκια, πεσσοί κ.α. Τα λείψανα, σε τάφο του νάρθηκα, αποδόθηκαν στον Άγιο Γρηγόριο, και φυλάσσονται στον Αι Γιώργη του Σκοπέλου. Πρόκειται για ένα πανέμορφο τοπίο, γεμάτο ιστορικά χνάρια και ερωτήματα.

1. Μάκη Αξιώτη. Στα Χνάρια τα Παλιά, σελ.84 - 85

2.Δημήτριος Ν. Σοφιανός. Ο Άγιος Γρηγόριος Επίσκοπος Άσσου, Αθήνα 1987 και Μάκη Αξιώτη, Εμπρός, Διαδρομές Απέναντι, 26 Ιουλ.2017.

...στον υπέροχο τόπο του Αγίου Γρηγορίου...

...ο αρχαίος βωμός...

...η δεξαμενή...

...το δωρικό κιονόκρανο...

...υπήρχαν πολύ πριν τον Βυζαντινό ναό...

...με τα μαρμάρινα θωράκια...

...τρίκογχου με τρούλο και τον τάφο του αγίου...

...που ασκήτεψε σε μια σπηλιά.