Κλείνοντας αυτό το κεφάλαιο θάθελα να προσθέσω λίγα στοιχεία για τους Κυλινδρικούς Βωμούς και κύρια αυτούς γύρω από το το μεγάλο Ιερό της Θερμίας Αρτέμιδος. Βέβαια υπάρχουν διαφωτιστικές εργασίες γι’αυτά τα κατασκευάσματα, τις οποίες συμβουλεύτηκα1. Έπειτα θα αναφέρω μόνο μερικούς βωμούς που βρίσκονται ακόμα στους τόπους που τους κατέγραψα . Οι κυλινδρικοί βωμοί που αναφέρονται εδώ, είναι έργα από ένα Λεσβιακό εργαστήριο μαρμάρογλυπτικής, του 1^ου π.Χ.-1^ου μ.Χ. αι. (Ρωμαϊκή Περίοδος), παρόλο που η παρουσία του πηγαίνει μέχρι τον 4^ο π.Χ.αι (1^α). Στην Κω χρονολογούνται από τον 2^ο -1^ο αι π.Χ.(1β). Αυτοί οι βωμοί που θα αναφέρω, είχαν μια κυρτή επίστεψη με την φιάλη «προσφορών» στο μέσον και σε ένα 4 μικρά ακρωτήρια. Μετά τα κυμάτια της σκοτίας και τον κυλινδρικό κορμό. Η γιρλάντα είναι απλή, σαν φίδι και κάτω από αυτή υπάρχουν οι φιάλες (σε ένα ρόδακας) και κεφαλές κριών (εδώ). Σε ένα μόνο, στον Αι Γιώργη στην Λαγκάδα Πλωμαρίου ,υπάρχει γυναικεία κεφαλή. Όλοι τους είναι ασπρισμένοι ή βαμμένοι (εκτός από ένα) και δεν φαίνονται οι πιθανές επιγραφές στον κορμό. Μετά υπήρχε η βάση. Βρίσκονται όλοι σε σημερινές εκκλησιές, σε μερικές από τις οποίες υπάρχουν και άλλες μαρτυρίες (μέλη ή επιγραφές) του αρχαίου παρελθόντος . Φαίνεται πως αυτοί οι τόποι, με τάφους επιφανών αρχαίων πολιτών, και μάλιστα στο περιβάλλον του μεγάλου ιερού της Θερμίας Αρτέμιδος , «σκεπάστηκαν και πέρασαν» στην επικράτεια της Χριστιανικής Θρησκείας, της Ανατολικής Ρωμαικής αυτοκρατορίας. Εκτός από αυτόν που περιγράψαμε στο προηγούμενο άρθρο , στην Παναγιά την Χαράξα, θα αναφέρω τους εξής: 1. Στην Παναγιά την Τρουλωτή των Πύργων της Θερμής. Σε τούτον φαίνεται το μάρμαρο και έχει τα 4 ακρωτήρια στην επίστεψη. Στο μνημείο αυτό είναι γνωστές οι εντοιχισμένες παραστάσεις από το μεγάλο ιερό, η Ρωμαϊκή επιγραφή κ.α 2. Στον Ταξιάρχη των Παμφίλων, με ρόδακες , επίπεδη επίστεψη και κωνοειδή βάση (2) 3. Στον Αγιο Νικόλαο της Μόριας, κάλαμος στην Αγία Τράπεζα. 4.Στην Ενοριακή Παναγία της Θερμής, ασπρισμένος, στην αυλή. Η εκκλησία φέρει εντοιχισμένες αρχαίες επιγραφές και μέλη. 5. Στην Αγία Θέκλα ,του οικισμού Συβιανά, στους Πύργους Θερμής. Ασπρισμένος και μισοχωμένος ανάποδα στο έδαφος 6.Θα προσθέσω και ένα ορθογώνιο ,χαμηλό βωμό με παγκαρπία, σαν βάση του καλάμου (που είναι ραβδωτός κίονας) στην Παναγιά της Ουτζάς, με άφθονα τα αρχαία χνάρια στην περιοχή ( Ρωμαική επιγραφή στο διπλανό σπίτι του Βοστάνη κ.α.) 7 . Τέλος θα αναφέρω τον βωμό, στον Αι Γιώργη της Λαγκάδας Πλωμαρίου, με γυναικείο πρόσωπο στην γιρλάντα (3). Εγώ ήθελα να συμβάλλω με την υπόθεση της αντικατάστασης της λατρείας του δωδεκάθεου από την Χριστιανική λατρεία, η οποία άσπρισε, έβαψε , έχωσε στο χώμα, τοποθέτησε στην Αγία Τράπεζα, τα αρχαία χνάρια, όπως αυτούς τους βωμούς , στην αιώνια αντιπαράθεση της ιδεολογικής ιστορίας των πολιτισμικών επιρροών.

1.α.Ιωάννης Κουρτζέλλης, Θάλεια Κυριακοπούλου: Ανάγλυφοι βωμοί από το νησί της Λέσβου, Προκαταρκτική μελέτη. Λεσβιακά, Τόμος Κs 2020, β.Χρυσάνθη Τσούλη:Ταφικά και Επιτάφια Μνημεία της Κω Διδακτορική Διατριβή Τομ Α κείμενο ΕΚΠΑ 2013.

2. Τον βωμό μου υπέδειξε ο δάσκαλος Γιώργος Κλειδαράς)

3.Ο βωμός βρισκόταν στη θέση του αναλογίου, Μετά την ανιστόρητη «ανακαίνιση» του ναού, απομακρύνθηκε και δεν είναι γνωστό που βρίσκεται.

* Ολο αυτό το υλικό (εκτός από τον βωμό στον Ταξιάρχη των Παμφίλων και της Παναγιάς της Χαράξας)) περιλαμβάνεται στους δύο τόμους του βιβλίου: Λέσβος ο Τόπος στο Χρόνο, 2024.

Κυλινδρικοί βωμοί Κω.(Τσούλη)

Παναγιά Χαράξα

Παναγια Τρουλωτή

Ταξιάρχης Παμφίλων

Αγ. Νικόλαος Μόριας

Παναγιά Θερμής

Αγία Θέκλα Συβιανών

Παναγιά Ουτζάς

Αι Γιώργης Λαγκάδας