Μέσα στις διαδρομές, δυτικά του Αφάλωνα και των Παμφίλων, επισκεφτήκαμε και αυτή την μικρή εκκλησιά, χαμένη μέσα στον ελαιώνα της αγροτικής περιφέρειας του Αφάλωνα*. Βρίσκεται 2,80 χιλ δυτικά του Αφάλωνα , δίπλα στην χαράδρα του ασβεστολιθικού όγκου του βουνού Αγριλίτης ( δυτικό ύψωμα των βουνών της Λάρσου, 316 μ). Είναι μια επιβλητική τοποθεσία, ένας ελαιώνας, δίπλα στα βράχια και τα πεύκα της χαράδρας, με την Καμήλα πριν, εκεί στις αρχές του βόρειου ρέματος του ποταμού που περνά από το χωριό. ένας τόπος κάποιας χαμένης λατρείας στον χρόνο του νησιού. Νοτιότερα βρίσκονται οι πηγές «Πηγαδέλια». Μέσα από το δίκτυο των αγροτικών δρόμων σταματούμε σε ένα μεγάλο πεύκο και ανηφορίζουμε το μονοπάτι έως το μικρό πλάτωμα, που φιλοξενεί το εκκλησάκι, την Παναγιά την Χαράξα. (36^ο 14,3161-26^ο 48,2472)Υπέροχο, ασπρισμένο, με το προστώο, από όπου είναι κρεμασμένη η μικρή καμπάνα, χωρίς τέμπλο μέσα και την επιγραφή σε πλάκα από πωρόλιθο, στην πρόσοψη: Επάνω σταυρός και «ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ» και από κάτω «15 8βριου έτους 1901/ Ο ΚΤΙΤΟΡ/ Θ.Α. ΕΥΑΓΓΕΛΙΝΟΥ». Όμως εδώ ο χρόνος παίζει. Εκεί μπροστά βρίσκεται (βαμμένος γαλάζιος) ένας Κυλινδρικός Βωμός της αρχαιότητας! Ένας βωμός των Ρωμαϊκών Χρόνων, με την γιρλάντα (εδώ απλή οφιοειδής), τις κεφαλές κριών (το πιθανότερο εδώ) και φιάλες (με Παγκαρπία) στον κορμό (ύψος 46 εκ) . Την ελαφρά κυρτή επίστεψη με την κεντρική φιάλη της «ιερής πρόθεσης» και την σκοτία με τα κυμάτια και την βάση του (διάμετρος 36 εκ). Τέσσερα αβαθή κοιλώματα και ένα στο κέντρο, στην επίστεψη, μάλλον προέρχονται από μεταγενέστερη χρήση. Από τα πλέον κοινά επιτάφια μνημεία, του 2^ου-1^ου π.Χ. αιώνα, αυτοί οι βωμοί, συνδέουν τον χώρο τούτο με αυτή την περίοδο. Κάτω από τον ναό, στην πλαγιά, παρατηρούνται θεμέλια από μεγάλους ασβεστόλιθους, λαξεύματα στον βράχο και πιθανή λαξευμένη κλίμακα, προς το πλάτωμα. Άφθονη κεραμική από μεγάλα σκεύη (όπως τοιχώματα και χείλη πιθαριών κ.α.) βρίσκεται διάσπαρτη γύρω. Επίσης από κεραμίδες στέγης (στρωτήρες) και από μικρά αγγεία, όλα όμως από κόκκινο πηλό, χωρίς σαφείς χρονολογικές ενδείξεις.

Εκτός από δομικούς λίθους κτίσματος, δεν υπάρχουν μέλη που να αποδεικνύουν την ύπαρξη χριστιανικού ναού. Ίσως ο ναίσκος, το 1901, να «αγιοποίησε» το αρχαίο κτίσμα που υπήρχε εδώ, όπως συμβαίνει και σε πολλά άλλα μέρη του νησιού. Δεν γνωρίζουμε το είδος του Ρωμαϊκού Κτίσματος στο μικρό πλάτωμα του ελιώνα , με τον ταφικό βωμό. Όμως 1,35 χιλ ΒΑ, μέσα στον πέτρινο όγκο των βουνών και τις σβησμένες πανάρχαιες στράτες, στην Αγία Τριάδα, βρέθηκε μέσα στην στέγη της η Ρωμαϊκή Επιτύμβια στήλη, του 2^ου μ.Χ. αι. που έγραφε
«ΚΑΛ{Ι}ΒΟΥΛΗ /ΚΩΡΩΤΑ /ΧΑΙΡΕ 1

Βλέπουμε λοιπόν τους αρχαίους δρόμους, που ένωναν αγροκτήματα, με τα κτίσματα τους, τα υπαίθρια ιερά τους τους τάφους των αφεντάδων τους. Αυτή η ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, απλά τοποθέτησε τα σήμαντρα του νέου θεού, επάνω στα προηγούμενα χνάρια τους δωδεκάθεου. Ανάμεσα τους και πολυάριθμοι κυλινδρικοί βωμοί.

* μας πήγε η Μαρίνα Κεφάλα ( Γ.Κλειδαράς, Μ.Παυλέλλης)

1.Μάκης Αξιώτης. 2024..Η Λέσβος ο Τόπος στο Χρόνο, τομ Α, σελ 132. Από Μ. Γιακουμάτου, επιγρ .Ιουλ 21

Η Παναγιά η Χαράξα

Διπλα στον Αγριλίτη

Του 1901

Με τον Ρωμαϊκό βωμό

Την άφθονη κεραμική

Τα θεμέλια

Και τα λαξεύματα

Αφάλωνας-Παναγιά-Αγία Τριάδα.