Η απώθηση είναι η πιο βασική άμυνα υψηλότερης τάξης. Όταν μια εσωτερική προδιάθεση ή μια εξωτερική κατάσταση προκαλεί στο άτομο μεγάλη αναστάτωση ή σύγχυση, είναι πιθανό να παραπεμφθεί σκόπιμα στο ασυνείδητο. Αυτή η διεργασία μπορεί να συμπεριλάβει όλες τις πτυχές μιας εμπειρίας, το συναίσθημα που συνδέεται με την εμπειρία ή τις φαντασιώσεις και τις επιθυμίες του ατόμου σχετικά με αυτήν.

Η Απώθηση είναι μια λειτουργία του εγώ να βγάζει εκτός συνείδησης τις ενορμήσεις και ότι σχετίζεται με αυτές, όπως φαντασιώσεις, συγκινήσεις, μνήμες, εικόνες.
Το εγώ καταναλώνει μια ποσότητα ενέργειας για να κρατήσει απωθημένες τις ενορμήσεις που θεωρεί επικίνδυνες. Αυτή την ενέργεια να κρατήσει μακριά από το εγώ την ενορμητική ενέργεια την αποκαλούμε αντικάθεξη.
Η πάλη μεταξύ απωθημένου και εγώ είναι συνεχής. Όταν το εγώ μειώνει τις αντιστάσεις του απέναντι στις ενορμήσεις που έχουν απωθηθεί, αυτές τείνουν να έρθουν στην επιφάνεια.

Δύο, μπορούμε να πούμε, είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της απώθησης:
Α) Είναι μια διεργασία που λαμβάνει χώρα ασυνείδητα. Σε αντίθεση η καταστολή έχει συνειδητό χαρακτήρα.
Β) Η απώθηση, αποχωρίζει από το εγώ τις ενορμήσεις στέλνοντας τις πίσω στο id και μαζί με τις ενορμήσεις απομακρύνονται από το εγώ και μέρη του εγώ, που με κάποιο τρόπο σχετίζονται με την ενόρμηση, όπως συναισθήματα και αναμνήσεις, αφήνοντας φτωχότερο το εγώ...
Παραθέτω τα λόγια της Α. Φρόυντ για την απώθηση:
«Θεωρητικά, η απώθηση μπορεί να συμπεριληφθεί στη γενικότερη έννοια της άμυνας και να τοποθετηθεί πλάι στις υπόλοιπες ειδικές μεθόδους. Ωστόσο, από την άποψη της αποτελεσματικότητας, κατέχει μοναδική θέση σε σύγκριση με τις υπόλοιπες. Ποσοτικά, επιτυγχάνει περισσότερα έχει δηλαδή την ικανότητα να υποτάσσει ισχυρές ενορμητικές τάσεις, μπροστά στις οποίες οι υπόλοιποι αμυντικοί μηχανισμοί είναι ολότελα ατελέσφοροι. Δρα μια μόνο φορά, αν και οι αντι-επενδύσεις (αντικαθέξεις) που πραγματοποιούνται για να εξασφαλίσουν την απώθηση, αποτελούν ένα διαρκή θεσμό που απαιτεί την συνεχή ανάλωση ενέργειας. Οι άλλοι μηχανισμοί, αντίθετα, πρέπει να επαναδραστηριοποιούνται κάθε φορά που ενισχύεται η ενέργεια των ενορμήσεων. Αλλά η απώθηση δεν είναι απλώς και μόνο ο πιο αποτελεσματικός μηχανισμός, είναι ταυτόχρονα και ο πιο επικίνδυνος. Η αποσύνδεση από το Εγώ, που συνεπάγεται η απόσυρση του συνειδητού από ολόκληρα τμήματα της ενορμητικής και συναισθηματικής ζωής, μπορεί να καταστρέψει για πάντα την ακεραιότητα της προσωπικότητας.»
Η απώθηση γίνεται προβληματική στις εξής περιπτώσεις:

(1) όταν αποτυγχάνει στην εκπλήρωση του σκοπού της, να συγκρατεί δηλαδή τις ενοχλητικές ιδέες έξω από τη συνείδηση ώστε το άτομο να συνεχίσει να ζει τη ζωή του και να προσαρμόζεται στην πραγματικότητα. (2) όταν προκαλεί εμπόδια και δυσκολίες σε ορισμένες θετικές πλευρές της ζωής.

(3) όταν αποκλείει άλλους πιο επιτυχημένους τρόπους αντιμετώπισης της πραγματικότητας.

Η υπερβολική επιστράτευση της απώθησης, σε συνδυασμό με κάποιες άλλες συγκεκριμένες άμυνες οι οποίες συχνά συνυπάρχουν με αυτήν, θεωρείται γενικά ότι συγκροτούν το σήμα κατατεθέν της υστερικής προσωπικότητας.

Είναι γεγονός ότι ένα στοιχείο απώθησης ενυπάρχει στη λειτουργία των περισσότερων δευτερογενών αμυνών, μολονότι υποστηρίζεται ότι δεν είναι η απώθηση, αλλά η άρνηση που εκδηλώνεται σε περιπτώσεις κατά τις οποίες επικρατεί ασάφεια για το αν το άτομο αρχικά συνειδητοποίησε κάτι προτού στη συνέχεια χάσει τη γνώση αυτή.

Για παράδειγμα, στον αντιδραστικό σχηματισμό, δηλαδή στη μετατροπή μιας στάσης στην αντίθετή της, όπως του μίσους σε αγάπη ή της εξιδανίκευσης σε περιφρόνηση, το αρχικό συναίσθημα μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει απωθηθεί ή ότι έχει γίνει αντικείμενο άρνησης, ανάλογα με το αν το άτομο το είχε κάποτε βιώσει συνειδητά.

Η απώθηση είναι ένας μηχανισμός άμυνας που χρησιμοποιείται από όλους τους ανθρώπους και είναι πολύ σημαντικός για την ψυχική εξέλιξη του ατόμου. Στην παθολογία συναντάται βασικά στις νευρώσεις και ειδικότερα στην υστερία.

<http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/10/blog-post.html>

<http://www.papapan.gr/issues/15-defence-mechanisms>

* Η Ευγενία Κουτσίδου είναι περιβαλλοντολόγος, PhD-Εκπαίδευση Ενηλίκων MSc.