Ο αρχιτέκτονας Στρατής Φραντζέσκος μιλά στο «Ε» για την πολεοδομική εικόνα της Μυτιλήνης και τις αναγκαίες παρεμβάσεις

Η πόλη μας, η Μυτιλήνη αλλάζει. Από «τρανό χωριό» μετατράπηκε σε πόλη με πολυκατοικίες, μετά επεκτάθηκε στα προάστια, οι μεζονέτες έγιναν της μόδας, ενώ εκατομμύρια ευρώ δάνεια, επενδύθηκαν σε παρθένα χωράφια. Αλλάζει όμως και σήμερα η πόλη, εποχή της οικονομικής κρίσης αλλά και υποδοχής χιλιάδων προσφύγων. Μας αρέσει η Μυτιλήνη; Τι φταίει για την άναρχη δόμησης της; Τι μπορεί ν’ αλλάξει; Ή μήπως δεν μπορεί ν’ αλλάξει κάτι και ας αφεθούμε στην τύχη μέχρι ν’ αλλάξουν τα δεδομένα; Ο Στρατής Φραντζέσκος δεν είναι απλά ένας αρχιτέκτονας. Είναι ένας άνθρωπος με ευαισθησίες, που δεν χάνει την ευκαιρία να τις δείχνει, παρεμβαίνοντας με το δικό του τρόπο στο τοπικό κοινωνικό γίγνεσθαι. Τον …καθίζουμε λοιπόν κάτω και κουβεντιάζουμε. Ένα μόλις μικρό απόσπασμα της συζήτησης, απολαύστε το.

Υπάρχει στον πολύ κόσμο μια ασάφεια σε τι ακριβώς διαφέρει ο αρχιτέκτων από τον πολιτικό μηχανικό.
«Παλαιότερα μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, το επάγγελμα του αρχιτέκτονα και του πολιτικού μηχανικού ήταν ενοποιημένα. Αργότερα με την πρόοδο της τεχνολογίας, τα δύο επαγγέλματα ξεχώρισαν. Ο πολιτικός μηχανικός ασχολείται με τους υπολογισμούς ,ώστε να εξασφαλίσει την ασφάλεια και τις αντοχές κάθε τεχνικού έργου. Η αρχιτεκτονική είναι επιστήμη και τέχνη ταυτόχρονα. Περιλαμβάνει πολλές επιστήμες και για να ασκηθεί σωστά, απαιτούνται πολλές και σύνθετες γνώσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η δική μας συνεισφορά έγκειται στο να σχεδιάσουμε το περιβάλλον, στο οποίο να ζει ο άνθρωπος άνετα, να είναι προστατευμένος από τη φύση και να ζει ευτυχισμένος. Επομένως έχουμε κατά κάποιο τρόπο και ρόλο εκπαιδευτικό, δεδομένου ότι τα κτήρια, οι δημόσιοι χώροι, η ίδια η πόλη, είναι οι χώροι που ζούμε και βιώνουμε ίσως το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας.».

«Έγκλημα» κατά της πόλης

Το μεγάλο έγκλημα της Μυτιλήνης έγινε με τις κατεδαφίσεις των νεοκλασικών. Πού ήταν τότε οι αρχιτέκτονες;
«Μα τότε, τη δεκαετία του ΄70, που άρχισαν οι μαζικές κατεδαφίσεις των νεοκλασικών και η επέλαση των πολυκατοικιών, όχι μόνο δεν υπήρχαν πολλοί αρχιτέκτονες, αλλά ούτε καν υπήρχε σαν ιδέα, ένα στοιχειώδες πολεοδομικό σχέδιο. Η πρώτη παρέμβαση έγινε από πνευματικούς ανθρώπους του τόπου, που με επιστολή τους στο Δημήτρη Νιάνια, όταν ήταν υπουργός Πολιτισμού, ζήτησαν επιτακτικά να σταματήσει το κακό. Αργότερα επί υπουργίας του αξέχαστου Αντώνη Τρίτση, χαρακτηρίστηκαν 800 κτίσματα και περιοχές, όπως η Ερμού και η Σουράδα, και σταμάτησε κάπως η καταστροφή. Μετά ακολούθησε σειρά από νομοθετικές παρεμβάσεις, με πρωτοβουλία του Νίκου Σηφουνάκη, για την προστασία και την ανάδειξη του πολιτισμού του νησιού.».

Ναι, μπορεί να σώθηκαν αρκετά αρχοντικά, αλλά η πόλη επεκτάθηκε με άναρχο τρόπο, όπως π.χ. στο Χάλικα, στ’ Ακλειδιού ή στην Σουράδα.
«Άναρχος τρόπος οικοδόμησης όντως, αλλά όχι γι’ αυτούς που πρόλαβαν να χτίσουν… Αυτοί μπορεί να διαφωνούν με τον όρο, γιατί πρόλαβαν, σε μια εποχή που κυκλοφορούσε το χρήμα και όπως ξέρετε, τα ιδιωτικά συμφέροντα είναι πολύ ισχυρά. Όσο για τη Σουράδα, διατηρήθηκαν μεν τα αρχοντικά αλλά καταστράφηκαν οι αυλές, που αποτελούσαν αναπόσπαστο στοιχείο της φυσιογνωμίας τους. Όποιες πολεοδομικές παρεμβάσεις πήγαιναν να πραγματοποιηθούν, έβρισκαν σειρά αντιδράσεων των τοπικών παραγόντων και των μηχανισμών, ακόμα και “προοδευτικών”.».

Στο Χάλικα και στ’ Ακλειδιού;
«Εκεί ο πολεοδομικός σχεδιασμός είναι τελματωμένος κι έχουμε πέσει θύματα της “βελτίωσης” του επιπέδου της ζωής μας. Άλλαξαν βέβαια οι όροι και οι ανάγκες της ζωής, όπως και τώρα με την κρίση αλλάζουν ξανά. Θα μου πεις, ποιος χτίζει πια... Η Μυτιλήνη πρώτα επεκτάθηκε και κτίστηκε και μετά ακολούθησε ο όποιος σχεδιασμός. Την ίδια τύχη είχαν και πολλοί παραθαλάσσιοι οικισμοί του νησιού. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει μια κεντρική ιδέα του τι πόλη θέλουμε, αλλά και πώς αυτή θα δομηθεί έτσι ώστε να συμβάλλει σε ποιοτικότερη ζωή. Το λεγόμενο ιστορικό κέντρο και κυρίως το μέτωπο του λιμανιού επιβαρύνεται κυκλοφοριακά επειδή βρίσκονται όλες σχεδόν οι υπηρεσίες με ελάχιστες εξαιρέσεις.».

Να υπάρξει σχεδιασμός

Δηλαδή;
«Όσο πιο πολύ τροφή δίνεις στο αυτοκίνητο, τόσο υποβαθμίζεις το κέντρο. Διότι η κάθε οικογένεια πλέον χρειάζεται ένα και περισσότερα αυτοκίνητα προκειμένου να εξυπηρετήσει τις όποιες ανάγκες της. Δημόσιες υπηρεσίες, τράπεζες, φροντιστήρια κλπ., ακόμα και σούπερ μάρκετ βρίσκονται στο κέντρο της Μυτιλήνης. Αποτέλεσμα; Και το κέντρο βαλτώνει, αλλά και οι πεζοί δυσκολεύονται. Ενώ δεν έχει αυξηθεί ο πληθυσμός της πόλης, η κίνηση και η ζωή στην πόλη έχει γίνει δυσκολότερη!».

Ποια προβλήματα θεωρείτε άμεσης ανάγκης για τη Λέσβο;
«Να ολοκληρωθεί ο βιολογικός καθαρισμός σε όλους τους οικισμούς του νησιού και να γίνει ένα εργοστάσιο επεξεργασίας απορριμμάτων. Σημαντικό επίσης θεωρώ να εκσυγχρονιστούν το αεροδρόμιο Μυτιλήνης και το λιμάνι, αλλά και να μετεγκατασταθεί το εμπορικό και επιβατικό λιμάνι στην Παναγιούδα, όπως προβλέπει το Γ.Π.Σ..».

Ναι, αλλά σήμερα το βασικό πρόβλημα του νησιού μας είναι οι πρόσφυγες.
«Δεν μ’ ενοχλεί να βλέπω κάποιο πρόσφυγα να πετάει σκουπίδια. Κι εμείς πετάμε. Οι χείμαρροι της Λέσβου, το πευκόδασος και ένα σωρό περιοχές είναι γεμάτες σκουπίδια, μήπως και γι’ αυτό φταίνε οι πρόσφυγες; Αυτό που με ενοχλεί είναι ότι βρεθήκαμε μπροστά σ’ ένα φαινόμενο που δεν μπορούμε να διαχειρισθούμε, δείχνοντας την αδυναμία μας στις προβλέψεις για τη διαχείριση κρίσεων. Όπως η αντιμετώπιση ενδεχόμενων φυσικών καταστροφών, π.χ. σεισμός, πλημμύρες κτλ.».

Τι θα προτείνατε στους τοπικούς άρχοντες;
«Θα πρότεινα να υπάρξει επιτέλους σχεδιασμός, μια κεντρική ιδέα για τον πολιτισμό και τον τουρισμό, το λάδι και την τύχη του Λεσβιακού ελαιώνα, ο οποίος αποτελεί ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα του νησιού. Το λάδι είναι το κυρίαρχο τοπικό προϊόν, που μέχρι τώρα δεν έχει προβληθεί συντονισμένα και ικανοποιητικά. Ο κάθε φορέας, δημόσιος ή ιδιωτικός, κινείται με το δικό του τρόπο και ανάλογα με το προσωπικό του συμφέρον.».

«Για να πάει κάτι μπροστά, χρειάζεται ομάδα»

Η αρχιτεκτονική ήταν μια επιλογή σας ή έτσι προέκυψε;
«Ήταν μια συνειδητή επιλογή, ένας στόχος. Συγκεκριμένα, είχα αρχίσει να το σκέφτομαι από τα χρόνια του δημοτικού σχολείου. Προέρχομαι από μια πολυμελή οικογένεια μαστόρων, επομένως τα βιώματα της παιδικής ηλικίας έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο. Όλα σχεδόν τα αδέλφια του πατέρα μου ήταν μάστορες αυτοδίδακτοι, παρόλο που είχαν αγροτικές καταβολές. Μ’ άρεσε να σχεδιάζω και ο πρώτος που το διέκρινε και με παρότρυνε ήταν ο δάσκαλος μου, o Βύρων Χατζηελευθερίου. Τον θυμάμαι πάντα και του το χρωστώ.».

Σήμερα στην εποχή της κρίσης, που ο οικοδομικός κλάδος υποφέρει, έχει μέλλον ένας νέος να σπουδάσει αρχιτέκτων;
«Εξαρτάται… Πρώτα θα πρέπει να απαντήσει στο ερώτημα αν θέλει να σπουδάσει κάτι που θα του αποφέρει χρήματα, ή κάτι που το θέλει πολύ, ή και τα δύο. Οι νέοι που θέλουν ν’ ακολουθήσουν αυτό το επάγγελμα, είμαι σίγουρος ότι όταν ξεπεράσουν τις δυσκολίες, θ’ αποκτήσουν τη θέση που τους αρμόζει. Πιστεύω ότι όσοι αυτή τη δύσκολη εποχή βρίσκονται στο εξωτερικό για σπουδές ή για δουλειά, όταν επιστρέψουν στην Ελλάδα, θα προσφέρουν πολλά και σημαντικά στην ανανέωση αυτού του τόπου. Οι νέοι αρχιτέκτονες διακρίνονται, έχουν φρέσκες ιδέες και είναι απαλλαγμένοι από την προγονολατρεία.».

Δεν έχετε ασχοληθεί με τα κοινά. Σκοπεύετε κάποια στιγμή ν’ ασχοληθείτε;
«Με τα κοινά ασχολούμαι από τα πρώτα χρόνια που άρχισα να δουλεύω μέχρι σήμερα, κυρίως στο συνδικαλιστικό χώρο. Πολιτική για μένα είναι η καθημερινή, ατομική συμπεριφορά μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν με ενδιαφέρουν τα κοινά, όπως το εννοείς. Ίσως κάτω από άλλες συνθήκες, θα με ενδιέφερε. Εξάλλου πιστεύω ότι για να πάει κάτι μπροστά, δεν εξαρτάται από ένα πρόσωπο, είναι θέμα ομάδας. Κάτι που δεν συμβαίνει στον τόπο μας.».

ΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΟΥ

1953: Γεννιέται στην Πέτρα.
1966: Έρχεται στη Μυτιλήνη.
1972 - 1978: Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας.
1983: Παντρεύεται την Σταυρίτσα Μιχάλη, κόρη εκπαιδευτικών.
1995: Πρώτη του ομιλία στο Διεθνή Οργανισμό για την Προστασία της Παγκόσμιας Βιομηχανικής Κληρονομιάς.
2000: Οργανωτικό μέλος του Λ.Ο.Ι.Α.Θ., με μεγάλη αγάπη για την ιστιοπλοΐα.
2005: Χάνει τη μητέρα του Ασημίνα.
2006: Εκδίδεται το βιβλίο του «Οι Υδρόμυλοι της Λιγώνας».

Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ
Έξω ο ουρανός έριχνε …καρέκλες. Περιοριστήκαμε στο γραφείο του, παρουσία του ζωηρού γάτου του, Billy…