Ο λόγος και η πολιτική (Μέρος Β΄)

07/07/2017 - 14:20

Στο πρώτο μέρος του άρθρου μου, προσπάθησα να δείξω πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος που ασκεί ο λόγος και η γλώσσα, τόσο στη πολιτική όσο και στην καθημερινή ζωή. Ο λόγος έχει τεράστια δύναμη.

Ο Σοφοκλής στον Οιδίποδα στον Κολωνό, βάζει την Αντιγόνη να λέει στον πατέρα της πως «τα έργα τα κακά τα ξεσκεπάζει ο λόγος» (στ. 1187-1188: τα τοι κακώς// ηυρημέν’ έργα τω λόγω μηνύεται) και ο Ευριπίδης στην Ανδρομάχη του, βάζει τον Μενέλαο να λέει στον Πηλέα «ο λόγος για όλα γίνεται δάσκαλος των ανθρώπων» (στ. 683-684: η δ’ ομιλία // πάντων βροτοίσι γίγνεται διδάσκαλος) και στις Ικέτιδές τον Θησέα να τονίζει στην Αίθρα πως «τίποτε δεν τελειώνει,// το στόμα αν δεν το πει» (στ. 112: πέρας γαρ ουδέν μη διά γλώσσης ιών).

Αυτό το γνωρίζουν καλά οι πολιτικοί μας, αλλά και οι άλλοι, οι δικηγόροι, για παράδειγμα, στων οποίων το επάγγελμα παίζει σημαντικό ρόλο η ρητορική τέχνη και φροντίζουν να καλλιεργήσουν την ικανότητα της «πειθούς».

Γι’ αυτό ο Ευριπίδης στην Εκάβη του (στ. 814-820), βάζει την ηρωίδα να διερωτάται:

«Γιατί, λοιπόν, εμείς οι άνθρωποι // τα άλλα τα μαθήματα

μοχθούμε να τα μάθουμε όλα πολύ καλά// και τα ανα-

ζητούμε,// μα την Πειθώ, που μόνη αυτή // μεσ’ στους

ανθρώπους βασιλεύει,// καθόλου δε νοιαζόμαστε // τέλεια

να τη μάθουμε χρήματα δαπανώντας, // για να’ ναι μπορετό

να πείθει κάποιος άνθρωπος // κι έτσι να πετυχαίνει //

ό τι επιθυμεί;».

Και σε ένα απόσπασμα από την Αντιγόνη του, ο Ευριπίδης συνδυάζει τον λόγο με την Πειθώ και υποστηρίζει πως «δεν υπάρχει ιερό άλλο για την Πειθώ εκτός από τον λόγο,// και ο βωμός της βρίσκεται στη φύση του ανθρώπου» (αποσπ. 170: ουκ εστι Πειθούς ιερόν άλλο πλην λόγος,// και βωμός αυτής εστ’ εν ανθρώπου φύσει).

Οι πολιτικοί μας, λοιπόν, σε κάθε συνεδρίαση της Βουλής αξιοποιώντας ή εκμεταλλευόμενοι την ικανότητα «πειθούς» που διαθέτουν, προσπαθούν να πείσουν τους ακροατές, τους πολίτες, για το δίκαιο και την ορθότητα των απόψεων, των αποφάσεων και των ενεργειών τους. Κι έχουν δικαίωμα και χρέος να το κάνουν μια και για κάθε πράγμα είναι δυνατό να υπάρξουν δύο διαφορετικές ή αντίθετες απόψεις. Τούτο ανταποκρίνεται στη συνείδηση του λαού που έχει συνθέσει αντίθετες παροιμίες για το ίδιο θάμα, όπως π.χ. «όποιος βιάζεται σκοντάφτει» ή «το γοργό και χάρη έχει». Σε αυτούς τους «δισσούς λόγους» στηρίζονται όλες οι συζητήσεις που μας παραδίδονται από την αρχαία ελληνική γραμματεία, ιδιαίτερα την ιστορία του Θουκυδίδη με τις δημηγορίες, τους διαλόγους των σοφιστών με τον Σωκράτη ή ακόμη και τα ομηρικά κείμενα και την αρχαία ελληνική τραγωδία. Γίνεται κατά κάποιο τρόπο ένας «αγών λόγων», όμοιος με αυτόν που λαμβάνει χώρα στην αρχαία ελληνική κωμωδία της οποίας αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο, αλλά και στην αρχαία ελληνική τραγωδία, και έχει ως κριτές τούς ακροατές.

Το πράγμα όμως αλλάζει, όταν στον «αγώνα» αυτόν παίρνουν μέρος κόλακες, συκοφάντες, συμφεροντολόγοι πολιτικοί ρήτορες που απευθύνονται στην άγνοια των πολιτών, την έλλειψη κριτικού πνεύματος που διακρίνει τους απλούς ανθρώπους, την απουσία ενδιαφέροντος για την έρευνα των πραγμάτων και την αδυναμία αξιολόγησης των απόψεων και παρασύρουν τις λαϊκές μάζες σε λαθεμένες, ασύμφορες και καταστροφικές για την πατρίδα και τον λαό, αποφάσεις και επιλογές. Γιατί οι μάζες εύκολα «πείθονται» και παρασύρονται από την επιτηδειότητα και τη ρητορική δεινότητα των πονηρών και γεμάτων θρασύτητα πολιτικών, που κατορθώνουν να παρουσιάσουν το ατομικό και κομματικό συμφέρον ως ωφέλιμο για την πατρίδα και τον λαό.

Κι έτσι ο λόγος αποβαίνει βλαβερός και ολέθριος για τους πολίτες. Την ιδέα ότι ο λόγος και η γλώσσα μπορούν να βλάψουν τους ανθρώπους συναντούμε στον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου, όπου ο Ωκεανός ρωτά τον ήρωα «ή δεν κατέχεις, αν κι είσαι λογικός,// πως η γλώσσα που είν’ αστόχαστη // μόνο ζημία φέρνει;» (στ. 328-329: η ουκ οίσθ’ ακριβώς ων περισσόφρων ότι// γλώσση ματαία ζημία προστρίβεται; ) και στην Αντιγόνη του Σοφοκλή, όπου ο Κρέων λέει στον Τειρεσία πως «παθαίνουν …από τους θνητούς ακόμη και οι πιο δεινοί αισχρές ανατροπές,// όταν τα λόγια τα αισχρά μ’ όμορφο τρόπο λένε//μονάχα για το κέρδος» (στ.1045-1047: πίπτουσι δ’ …βροτών// χοι πολλά δεινοί πτώματ’ αισχρ’, όταν λόγους//αισχρούς καλώς λέγωσι του κέρδους χάριν).

Κι είναι πραγματικά επικίνδυνοι οι πολιτικοί που έχουν ρητορική δεινότητα, αλλά είναι αστόχαστοι. Το είπε στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή η ηρωίδα όταν απευθύνεται στην αδερφή της Χρυσόθεμη τονίζοντας πως «είναι στ’ αλήθεια φοβερό// να’ σαι μαζί αστόχαστος // και να μιλάς ωραία» (στ. 1039: η δεινόν ευ λέγουσαν εξαμαρτάνειν), ενώ ο ίδιος ποιητής σε ένα άλλο χαμένο έργο του, αφορίζει τα λόγια τα απατηλά λέγοντας «τα λόγια τα απατηλά κέρδος δεν πετυχαίνουν» (απόσπ. 834: ουκ εξάγουσι καρπόν οι ψευδείς λόγοι). Και οι δικοί μας πολιτικοί, με λίγες πάντα εξαιρέσεις συνετών ανθρώπων που, δυστυχώς, αργά ή γρήγορα εξαφανίζονται από την πολιτική σκηνή, είναι «απατηλοί». Και όχι μόνο. Είναι και μοχθηροί. Αν παρακολουθήσει κανείς τον τρόπο που μιλούν, θα διαπιστώσει πως οι λόγοι τους αποπνέουν μια πρωτοφανή εχθρότητα, ένα μίσος, μια απέχθεια, μια έλλειψη σεβασμού προς τον αντίπαλο και τις ιδέες του. Η αισχρότητα και η αναίδεια στα λόγια, έχει γίνει για πολλούς, τρόπος άσκησης πολιτικής και τρόπος ζωής και το κακό είναι πως αυτός ο τρόπος ζωής χειροκροτείται από τους οπαδούς τους! Είναι και αυτό σημείο των καιρών!

 

*Ο κ. Αθανάσιος Φραγκούλης είναι Δρ. Κλασικής Φιλολογίας, Επίτ. Σχολικός Σύμβουλος.

 

 

 

Γενική Ροή Ειδήσεων

PROUDLY POWERED BY CJ web | Copyright © 2017 {emprosnet.gr}
Made with love and a lot of coffee by CJ web, Creative web Journey