Η ευτυχία, η ευδαιμονία των πολιτών, είναι ένα θέμα που απασχόλησε όλους τους διανοούμενους της αρχαίας Ελλάδας, γιατί οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν σημασία και αξία όχι απλώς στη ζωή, στο «ζην», αλλά στην καλή ζωή , το «ευ ζην». Γι’ αυτό ήθελαν να απολαμβάνουν τη ζωή , να τη χαίρονται, θεωρώντας την ευτυχία το πιο μεγάλο και σημαντικό ανθρώπινο αγαθό. Ο Πλάτων παρατηρούσε πως «την ευτυχίαν πάντες φασί και οι πάνυ φαύλοι μέγιστον των αγαθών είναι» (Ευθύδ. 279 c 7) και ο μαθητής του Αριστοτέλης τόνιζε πως «ευδαιμονίαν τέλος τίθεμεν των ανθρωπίνων» (Ηθικ, Νικομ. 1176 a 31). Με άλλα λόγια, αυτοί οι δυο μεγάλοι Έλληνες φιλόσοφοι πίστευαν πως η ευτυχία είναι το πιο μεγάλο αγαθό ακόμη και σύμφωνα με την κρίση των «φαύλων» ανθρώπων και ότι αυτή πρέπει να είναι ο σκοπός κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας.

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ακόμη παρατηρήσει πως την κοινωνική ευδαιμονία και ευτυχία μπορεί να εξασφαλίσει η «πολιτική τέχνη» και δοκίμασαν διάφορα πολιτικά συστήματα, μέχρι να καταλήξουν στο πολίτευμα της δημοκρατίας, το ομολογουμένως καλύτερο πολίτευμα, που εφαρμόζεται γενικά και σήμερα τουλάχιστον στα θεωρούμενα πολιτισμένα κράτη. Η δημοκρατία όμως ακόμη και στην αρχαιότητα δεν είχε κατορθώσει να λειτουργήσει σωστά και πέρασε βαθιά κρίση, ιδιαίτερα τον 4^ο αι. π.Χ. Η κρίση αυτή έδωσε την αφορμή στους διανοούμενους της εποχής να κρίνουν το δημοκρατικό πολίτευμα και τους πολιτικούς και να τονίσουν τις αδυναμίες τους. Τότε ακριβώς ο Πλάτων στην Πολιτεία του (484 b 3-485 b 3) του διατύπωσε την άποψη πως « δεν πρόκειται να ευτυχήσουν οι πόλεις , αν δεν φιλοσοφήσουν οι βασιλείς ή δεν κυβερνήσουν οι φιλόσοφοι». Ούτε λίγο ούτε πολύ ο Πλάτων υποστήριξε πως σημασία δεν έχουν τόσο οι μορφές των πολιτευμάτων που χρησιμοποιούνται, αλλά τα πρόσωπα που τα εκφράζουν.

Για να κατανοήσει κανείς τη σημασία των λόγων του Πλάτωνα πρέπει να ορίσει το περιεχόμενο της έννοιας «σοφία». Ο ίδιος ο φιλόσοφος στον Μενέξενό του (ΧΙΧ 247) λέει πως « πάσα επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής πανουργία ου σοφία φαίνεται». Τούτο σημαίνει πως η γνώση, κάθε γνώση, που δεν συνοδεύεται από τη δικαιοσύνη και τα άλλα μόρια της αρετής δεν είναι σοφία, αλλά είναι πανουργία. Η σοφία, λοιπόν, είναι μια έννοια αντίθετη με την πανουργία, και κάθε γνώση , για να μπορεί να θεωρηθεί σοφία, πρέπει να συνοδεύεται από πνεύμα δικαιοσύνης, αλλά και από τα υπόλοιπα μόρια της αρετής, δηλαδή την ευσέβεια, τη σωφροσύνη και την ανδρεία.

Αλήθεια, τι από όλα αυτά διαθέτουν αυτοί που έχουν σήμερα στα χέρια τους τις τύχες του κόσμου. Και δεν μιλούμε για ηγέτες τύπου Πούτιν και Ερντογάν που έκαναν και κάνουν ό τι μπορούν, για να παραμείνουν όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο στην εξουσία* που δε διστάζουν να αιματοκυλήσουν τον λαό τους και τον κόσμο, για να σώσουν το τομάρι τους. Δε μιλούμε για ηγέτες που κατάφεραν με διάφορα «τερτίπια» να κυβερνήσουν τη χώρα τους 18-20 συνεχή χρόνια, εγκαθιδρύοντας ένα ιδιότυπο καθεστώς που κάθε άλλο παρά τα χαρακτηριστικά ενός γνήσιου δημοκρατικού πολιτεύματος έχει. Μιλούμε για δυτικούς «δημοκρατικούς» ηγέτες που και αυτοί αλλάζουν κάθε λίγο και λιγάκι τα εκλογικά συστήματα, για να μπορέσουν να μείνουν στην εξουσία, όχι για να σώσουν τον λαό, αλλά για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους, να πλουτίσουν και σε μερικές περιπτώσεις να σώσουν τον εαυτό τους. Και στη χώρα μας, καθώς βαδίζουμε προς τις εκλογές εν μέσω ποικίλων προβλημάτων, ακούμε τα κόμματα να κατηγορούν το ένα το άλλο για υποκρισία, δολιότητα, ιδιοτέλεια, σκοπιμότητα και πολλά άλλα, παραβιάζοντας ακόμη και τον νόμο που λέει πως «κόρακας κοράκου μάτι δε βγάζει»!

Αν ρίξουμε μια ματιά στη χώρα μας, στη Ευρώπη , στην Αμερική, σε όλο τον πολιτισμένο υποτίθεται κόσμο, θα καταλάβουμε γιατί η ανθρωπότητα δυστυχεί. Η σημερινή κατάσταση θυμίζει την κατάσταση που επικρατούσε στην αρχαία Αθήνα τον 4^ο αι. π.Χ. Τότε, ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Περικλή το 429 π.Χ., σύμφωνα με τις μαρτυρίες των διανοούμενων της εποχής, του Ισοκράτη, του Πλάτωνα, του Δημοσθένη, στην Εκκλησία του δήμου κόλακες, συκοφάντες, συμφεροντολόγοι πολιτικοί και ρήτορες εκμεταλλεύονταν την άγνοια, την έλλειψη κριτικού πνεύματος και ενδιαφέροντος για την έρευνα των πραγμάτων , των απόψεων, των περιπτώσεων και παρέσυραν τις λαϊκές μάζες σε λαθεμένες, ασύμφορες ή καταστροφικές για την πόλη αποφάσεις. Οι Αθηναίου είχαν καταντήσει τους ρήτορες να ασχολούνται όχι με αυτά που θα ωφελήσουν την πόλη, αλλά με το πώς θα πουν ευχάριστα λόγια που ν’ αρέσουν στους ακροατές ( Ισοκρ. Περί ειρήνης 5: τους ρήτορας πεποιήκατε μελετάν ου τα μέλλοντα συνοίσειν τη πόλει , αλλ’ όπως αρέσκοντας λόγους υμίν ερούσιν).

Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να επικρατήσει στην Αθήνα η φτώχια, η ανηθικότητα, η προβολή των ατομικών συμφερόντων, η αδιαφορία για τις δημόσιες υποθέσεις και τα δημόσια συμφέροντα, η αναποφασιστικότητα και η έλλειψη σταθερότητας και ορθότητας στις αποφάσεις των πολιτών. Ένα πνεύμα καχυποψίας υπήρχε ανάμεσα στους πολίτες , ενώ τα λαϊκά δικαστήρια ήταν φορτωμένα από δουλειά. Είναι χαρακτηριστικά αυτά που λέει ο Ισοκράτης στον Αρεοπαγιτικό του ( 48, 49) για τους νέους. «Οι νέοι», λέει, «περνούν τον καιρό τους παίζοντας τους κύβους στα κυβιστήρια, μεθοκοπούν στις ταβέρνες, περιδιαβάζουν αργόσχολα στην αγορά, συχνάζουν στις αυλητρίδες, κάνουν κακές παρέες, δεν σέβονται τους γεροντότερους ούτε τους γονείς τους».

Ας κοιτάξουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι Ευρωπαίοι για τα καυτά ζητήματα που δημιουργεί η σημερινή πραγματικότητα. Αφήνω το θέμα της προνοητικότητας που πρέπει να χαρακτηρίζει κάθε πραγματικό ηγέτη. Δεν είχαν προβλέψει τις συνέπειες που θα μπορούσε να έχει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Δεν ήξεραν ότι ο Πούτιν θα αντιδρούσε, όπως αντιδρά, και με ακόμη χειρότερο τρόπο; Δεν ήξεραν ότι στέλνοντας όπλα στην Ουκρανία και επιβάλλοντας κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας αυτή θα χρησιμοποιούσε όλα τα όπλα που έχει στη διάθεσή της; Πώς λοιπόν έφτασαν στο σημείο να εκλιπαρούν τον Πούτιν να αφήσει το σιτάρι να περάσει στην Ευρώπη, για να μη λιμοκτονήσουν οι κάτοικοί της, ή το φυσικό αέριο να «ρεύσει» σε αυτή, για να μην παγώσουν τον χειμώνα; Άσκησαν μια κοντόφθαλμη πολιτική βομβαρδίζοντας ουσιαστικά τον ίδιο τον εαυτό τους, δείχνοντας την ανικανότητά τους και καταδικάζοντας τους λαούς της γηραιάς ηπείρου στην ανέχεια και τη δυστυχία.

Οι Ευρωπαίοι για τα ζητήματα που παρουσιάζουν δυσκολίες αποφεύγουν να αποφασίσουν και πάντα αναβάλλουν, όπως έκαναν και οι αρχαίοι Αθηναίοι τον 4^ο αι. π.Χ. (Δημοσθ. Κατά Φιλίππ. Α΄38), αλλά και για όλα τα ζητήματα αργούσαν να πάρουν αποφάσεις ή αργούσαν να υλοποιήσουν τις αποφάσεις που πήραν .Ο ίδιος ο Δημοσθένης παρατηρεί πως «τον του πράττειν χρόνον εις το παρασκευάζεσθαι αναλίσκομεν, οι δε των πραγμάτων ου μένουσι καιροί την ημετέραν βραδύτητα και ειρωνείαν»(=απροθυμία) (Κατά Φιλίππ. Α΄37). Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι, όπως παρατηρεί ο Ισοκράτης στον Αρεοπαγιτικό του (17), «οι Αθηναίοι μικρόν απολείπουσι του μη ταις εσχάταις συμφοραίς περιπεσείν», λίγο απέχουν από το πέσουν στη χειρότερη δυστυχία. Μπορεί βέβαια να πει κανείς πως «όπου υπάρχουν πολλά κοκόρια αργεί να ξημερώσει», αλλά αυτό δεν δικαιολογεί με κανένα τρόπο την ατολμία, την αναβλητικότητα, τη διστακτικότητα των Ευρωπαίων, αλλά και τον καιροσκοπισμό τους.