Του Βασίλη Κ. Κουμαρέλα

Τα λείψανα ενός από τους πλέον εντυπωσιακούς και ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας νερόμυλους της Λέσβου εντοπίστηκαν από τον υπογράφοντα στην ρεματιά Λαγκάδα Άντισσας, περίπου 2 χλμ. ΝΔ από το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου - Υψηλού. Στο μέτωπο του υδατόπυργου του μύλου είναι εντοιχισμένες τέσσερεις λίθινες πλάκες με εγχάρακτους ή ανάγλυφους σταυρούς, άλλα σύμβολα, τις χρονολογίες ανακαίνισής του - 1859, 1918, 1947 και τα ονόματα δύο μοναχών, Γαβριήλ και Γρηγορίου, τα οποία περιλαμβάνονται στο Μοναχολόγιο και σε άλλα έγγραφα του αρχείου της Μονής¹. Μια πέμπτη πλάκα, με ανάγλυφα σχηματοποιημένα αφαιρετικά πέλματα, πιθανότατα ανάθημα σε αρχαίο ιερό, είναι τοποθετημένη, σε δεύτερη χρήση, στην κορυφή του υδατόπυργου. Συνολικά δεκαεπτά παρόμοιες πλάκες με ανάγλυφα πέλματα είναι μέχρι σήμερα γνωστές από διάφορες περιοχές της αρχαίας πόλης - κράτους της Ερεσού, στην επικράτεια της οποίας ανήκε και η περιοχή της Λαγκάδας. Παρόλο που αναθήματα αυτού του τύπου έχουν βρεθεί σε πολλά μέρη του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου, δεν αναφέρονται παράλληλά τους από τις άλλες πέντε πόλεις - κράτη της Λέσβου. Το σπουδαίο μνημείο καταγράφεται ως Παλιόμυλος και στα τέσσερα γνωστά κτηματολόγια του Μοναστηριού, το αρχαιότερο από τα οποία χρονολογείται στο 1595². Στην ίδια ρεματιά, περί τα 600 μ. ΒΑ του νερόμυλου εντοπίστηκαν λείψανα αρχαίας αγροικίας, που χρονολογούνται πιθανόν στους ρωμαϊκούς και πρώιμους βυζαντινούς χρόνους· τρείς μεγάλοι μονόλιθοι πιεστηρίων ελαιών ή σταφυλιών περιλαμβάνονται μεταξύ των λειψάνων.

Στο αναλυτικό οθωμανικό κατάστιχο της Νήσου Λέσβου του 1548, η Μονή Υψηλού καταγράφεται στην παραγωγή του, άγνωστου σήμερα, χωριού Gorina³· είναι πολύ πιθανό και προτείνεται η ταύτιση του μνημονευόμενου συγκεκριμένου χωριού με τα πλούσια βυζαντινά και οθωμανικά οικιστικά λείψανα στην σημερινή περιοχή Γούρνα⁴, που βρίσκεται στην βόρεια άκρη του κάμπου Σιγρίου και περί τα 5 χλμ. Δ-ΒΔ της Μονής Υψηλού· στα κτηματολόγιά της περιλαμβάνονται πολλοί αγροί και βοσκότοποι της εύφορης αυτής περιοχής, τοπωνύμια των οποίων διατηρούνται αναλλοίωτα μέχρι σήμερα.

ΣΗΜ: Το κείμενο αποτελεί περιληπτική προδημοσίευση δύο εκτενών άρθρων για τον συγκεκριμένο νερόμυλο και για τις λίθινες αναθηματικές πλάκες με ανάγλυφα πέλματα, που θα δημοσιευθούν στα περιοδικά συγγράμματα «Αιολικά» και «Λεσβιακό Ημερολόγιο 2020. Γράμματα-Τέχνες-Πολιτισμός» του Παναγιώτη Σκορδά.

¹ Ιακώβου Γ. Κλεομβρότου, MYTILENA SACRA, τ.1, Αθήνα 1970.

² Ιακ. Κλεομβρότου, ό.π.

³ Κ. Καμπουρίδης, Η Λέσβος τον 16^ο αιώνα, εκδ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2016.

⁴ Ιακ. Κλεομβρότου, ό.π - Μάκης Αξιώτης, Περπατώντας τη Λέσβο, Β΄, 481, Μυτιλήνη 1992 - Ι. Τσίκνας, Σίγρι, Το σίγουρο λιμάνι, Σίγρι 2008, 25.