Του Παράσχου Καραβατάκη * 

Ο χαρακτηρισμός ενός κτιρίου ως «παραδοσιακό», είναι μια γενική κατηγοριοποίηση η οποία οδηγεί συχνά σε ασάφειες. Τα κτίρια αυτά όπως και αν τα αναφέρουμε, αποτελούν αναμφίβολα μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου και γι αυτό διέπονται από ένα ειδικό καθεστώς προστασίας. Η αναγκαιότητα αυτή έχει εδώ και χρόνια διαπιστωθεί και καθιερωθεί με κανόνες, οι οποίοι έχουν διατυπωθεί στη «Χάρτα της Βενετίας». Με βάση αυτές τις αποφάσεις, όσον αφορά τη συντήρηση και την αποκατάστασή τους, προβλέπεται ευνοϊκότερη μεταχείριση και ειδικό καθεστώς φορολογικών διευκολύνσεων από το Υπουργείο Οικονομικών. Στη περίπτωση ωστόσο κατά την οποία ένα κτίριο έχει χαρακτηρισθεί και αντιμετωπίζεται ως μνημείο, ο ορισμός είναι αναμφίβολα πιο σαφής από ότι για ένα παραδοσιακό. Σ΄αυτή τη περίπτωση υιοθετείται μια διαφορετική προσέγγιση, γιατί υπάρχει πλέον το πλαίσιο αρχών και κανόνων που έχει οριστεί ειδικότερα για την αντιμετώπιση μνημείων, όπως αναφέρονται στη «Χάρτα της Βενετίας» για τα μνημεία (1964). Το Σάρλιτζα είναι αξιολογότατο εκλεκιστικό κτίριο συνδεόμενο με κοινωνικές δομές στον συγκεκριμένο χώρο και τόπο. 

ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 

Οι εργασίες αποκατάστασης αφορούν περισσότερο ένα κτίριο χαρακτηρισμένο ως μνημείο από ότι ένα διατηρητέο και το «Σάρλιτζα Παλλάς» έχει χαρακτηρισθεί ως ιστορικό μνημείο (ΦΕΚ 314/Β/22/6/1987). Χαρακτηρισμένο ως Λουτρικό- Ξενοδοχειακό Συγκρότημα που διέπεται από Κρατική προστασία, με προδιαγραφές και παρεμβάσεις που να μην αλλοιώνουν τα τεχνικά και αισθητικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την «παραδοσιακότητά» του. Στα κτίρια αυτά δίνεται η προτεραιότητα σε ζητήματα στατικότητας, ενώ το κόστος παίζει σημαντικό ρόλο στην επιλογή των εργασιών και των υλικών που θα εφαρμοστούν, με σεβασμό στην αποκατάστασή του. Οι εργασίες αυτές πρέπει να αξιολογούνται και με βάση το συνολικό αισθητικό αποτέλεσμα. Επίσης θα πρέπει η τελική εμφάνιση στο σύνολο αλλά και στις λεπτομέρειες, να ταυτίζεται στο μέγιστο δυνατό βαθμό με την αρχική εικόνα που είχε το κτίριο από τις πρώτες φάσεις της εμφάνισής του που γνωρίζουμε και η οποία μπορεί να τεκμηριωθεί. Είναι φανερό ότι οι εργασίες αποκατάστασης ενός κτιρίου προϋποθέτει την εκπόνηση μιας αναλυτικής και εξαντλητικά τεκμηριωμένης μελέτης, η οποία μετά την έγκρισή της από τα αρμόδια όργανα του Υπουργείου Πολιτισμού θα υλοποιηθεί με σχολαστικότητα. 

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΣΑΡΛΙΤΖΑ ΠΑΛΛΑΣ 

Το μεγαλοπρεπές για την εποχή του ξενοδοχείο «Σάρλιτζα Παλλάς» κτίστηκε το 1909 σε σχέδια Γάλλων Αρχιτεκτόνων και ήταν αρχικά ιδιοκτησίας του Χασάν εφέντη Μολλά, αδερφού του Χιλμή Πασά, σημαντικού Οθωμανού αξιωματούχου της Θερμής. Τα εγκαίνια του έγιναν την 1η Μαίου 1910, όπως διασώζεται από την διαφήμιση των εγκαινίων του δημοσιεύτηκε στη Λεσβιακή εφημερίδα «Σαλπιγξ», στο οποίο γίνεται αναφορά για τα δωμάτια, το εστιατόριο του ξενοδοχείου και κυρίως για τα «θαυμάσια θερμά ύδατα της Θερμής τα από των αρχαίων χρόνων ονομαστά δι΄ιαματικάς ιδιότητες». 

Το υψηλό επίπεδο των υπηρεσιών που προσέφερε το ξενοδοχείο, σε συνδυασμό με τις λουτροπηγές οι οποίες λόγω έλλειψης κτιριακής υποστήριξης είχαν μείνει επί σειρά ετών στο περιθώριο, είχε ως αποτέλεσμα την προσέλκυση πελατών κυρίως από την Μικρά Ασία και την προβολή των λουτρών στην Ανατολή και τη Δύση. 

Μετά την απελευθέρωση της Λέσβου από τους Οθωμανούς, το ξενοδοχείο γνωρίζει μεγάλη δόξα. Ο απελευθερωτής του νησιού Παύλος Κουντουριώτης με το επιτελείο του το επισκέφθηκε για να γιορτάσει την απελευθέρωση του νησιού, ενώ σημαντικές Ελληνικές οικογένειες από την Κων/πολη και τη Σμύρνη το χρησιμοποιούν για τις διακοπές τους. Αποκορύφωμα αποτέλεσαν οι επισκέψεις του Ελευθερίου Βενιζέλου και ο λόγος που εκφώνησε από το μπαλκόνι του ξενοδοχείου. 

Στα μέσα της δεκαετίας του ΄20, το Σάρλιτζα παραδόθηκε στο Ελληνικό δημόσιο και τον Αύγουστο του 1933 περιήλθε στην κυριότητα του Ταμείου Αυτασφαλίσεως και Συντάξεως Ιατρών (Τ.Σ.Α.Υ.), το οποίο έχει την ιδιοκτησία μέχρι και σήμερα (ΕΦΚΑ). Το Σάρλιτζα συνεχίζει να ακτινοβολεί κυρίως χάρει στις προσπάθειες επιφανών ανθρώπων της τοπικής κοινωνίας και κυρίως του ιατρού Θ.Θεοδοσιάδη, όμως η αδυναμία καλής επικοινωνίας με το ΤΣΑΥ έφερνε εμπόδια στις προσπάθειες αυτές. Παρόλ΄αυτά το ξενοδοχείο συνεχίζει να δέχεται την επίσκεψη σημαντικών προσωπικοτήτων αλλά και την απρόσκοπτη προσέκευση λουόμενων. 

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 το Σάρλιτζα αρχίζει να παρακμάζει, κυρίως εξαιτίς της αδιαφορίας που επιδεικνύεται από την πλευρά του ΤΣΑΥ και μοιραία θα οδηγηθεί στο κλείσιμο του το 1980. 

ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ 

Αναρωτιέται κανείς γιατί έφτασε η αποκατάσταση ενός ιστορικού και αξιόλογου για την τουριστική ανάπτυξη της Λ.Θερμής και της ευρύτερης περιοχής της Μυτιλήνης μνημείου, μετά των θερμοπηγών του, να εξαρτάται από ενέργειες που θα έπρεπε να έχουν ήδη γίνει. 

Το 2016 ολοκληρώθηκε μετά από πολλά χρόνια η διαδικασία σύναψης της προγραμματικής σύμβασης με σκοπό τη διάσωση, ανάδειξη, αξιοποίηση και εκμετάλλευση τόσο των θερμοπηγών όσο και των βοηθητικών κτιρίων του Σάρλιτζα (Κιουτσούκ SARLIZA) από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Συμφωνήθηκε και προβλέπεται στην προγραμματική σύμβαση παραχώρησης στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, η παραχώρηση να είναι διάρκειας 25 ετών με υποχρέωση να ολοκληρωθούν οι απαιτούμενες εργασίες το αργότερο εντός δεκαετίας! Προφανώς, η ιδέα του ΤΣΑΥ ήταν να αναλάβει την αξιοποίηση του ένας φορέας με καλύτερη γνώση των τοπικών συνθηκών και αναγκών, διότι η επαναλειτουργία ενός τόσο σημαντικού περιουσιακού στοιχείου χρειάζεται μελέτη και επαγγελματικό management, αναλόγως της χρήσης του… Με αυτό το δεδομένο απομένουν 15-20 έτη για τη λειτουργία και εκμετάλλευση του ώστε να αποσβεστεί η επένδυση!! 

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ 

1η ερώτηση: Είναι αρκετά τα 15-20 έτη προκειμένου να γίνει η απόσβεση; 

2η ερώτηση: Βάση ποιάς μελέτης σκοπιμότητας προέκυψαν τα 25 αυτά έτη παραχώρησης, που ορίζονται στη σύμβαση; 

3η ερώτηση: Υπάρχει ειλημμένη απόφαση για τη χρήση του ακινήτου; 

4η ερώτηση: Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ως φορέας, έχει τη δυνατότητα για τη διαχείριση και εκμετάλλευση της επιχείρησης που θα δημιουργηθεί; 

5η ερώτηση: Ποιός θα καλύπτει τα ετήσια έξοδα συντήρησης και προσωπικού για τη λειτουργία του; 

Είναι απαραίτητο ,λοιπόν, να υπάρξει μελέτη βιωσιμότητας η οποία να καταδυκνύει τη βιωσιμότητα του. Ένας αρχιτεκτονικός διαγωνισμός δεν λύνει το πρόβλημα της λειτουργίας του, και τούτο διότι προηγουμένως: 

• Θα πρέπει να υπάρξουν ενέργειες που θα δίνουν λύση στη σωστή κατεύθυνση αποκατάστασης και λειτουργίας του. 
• Θα πρέπει να δημιουργηθεί φάκελος σκοπιμότητας του έργου, από τον οποίο θα φαίνεται η αναγκαιότητα επέκτασης, όπως και η βιωσιμότητα της επένδυσης, προκειμένου να τύχει έγκρισης επιδότησης από το Υπ. Ανάπτυξης.  
• Θα πρέπει να γίνει αξιοποίηση του περιβάλλοντα αρχαιολογικού χώρου μέσα από ένα ενιαίο masterplan. 
• Θα πρέπει να υπάρξουν «τεύχη δημοπράτησης» με προδιαγραφές και απαιτήσεις του φορέα-επενδυτή. 

Τα ανωτέρω είναι κύρια θέματα για την επίτευξη του στόχου, δηλαδή της αποκατάστασης του και της λειτουργίας του, που μόνο η σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτικού φορέα-Σ.Δ.Ι.Τ.-μπορεί να το πετύχει. Επομένως πρώτα θα πρέπει να βρεθεί ο επενδυτής-χρήστης-που θα προκύψει μετά από ανοιχτή πρόσκληση ενδιαφερομένων με κατατεθειμένες προτάσεις, συνεπικυρωμένες και με ανάλογη οικονομοτεχνική μελέτη. Ώστε το όλο εγχείρημα να αντιμετωπισθεί στο σύνολο του -όπως, ανάδειξη αρχαιοτήτων, αποκατάσταση διάσωση των κτιριακών εγκαταστάσεων μετά των θερμοπηγών του Σάρλιτζα -οι Οθωμανικοί λουτήρες, από έμπειρο επενδυτή , σε συνεργασία με τις τεχνικές υπηρεσίες της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, το ΤΣΑΥ και του Υπουργείου Πολιτισμού, διότι οι απαιτούμενες μελέτες και η μελέτη σκοπιμότητας, απαιτούν γνώση και εμπειρία σε ανάλογα έργα. 

Με αυτό τον τρόπο διασφαλίζεται πλήρως:  

1) Η αναβίωση του Σάρλιτζα Παλλάς  

2) Η λειτουργία του από τον επενδυτή 

3) Απαλλαγή Δημοσίου χρήματος, τόσο για την αποκατάσταση, όσο και για την μετέπειτα συντήρησή του, για όσο χρόνο θα προβλέπεται στη σύμβαση. 

Κλείνοντας θέλω να υπογραμμίσω ότι όλα τα ανωτέρω απαιτούν: 

• Συντονισμένες κινήσεις προς όλες τις κατευθύνσεις (μελετών, εγκρίσεων, έρευνα ενδιαφερομένων επενδυτών) 
• Έμπειρους διαχειριστές (manager έργων) 
• Πολύ καθημερινή δουλειά για την ευόδωση του στόχου που είναι η αποκατάσταση και η επαναλειτουργία του ιστορικού αυτού μνημείου που λέγεται ΣΑΡΛΙΤΖΑ ΠΑΛΛΑΣ και το οποίο οι κάτοικοι της Λ.Θερμής, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Μυτιλήνης το περιμένουν πολλές δεκαετίες τώρα, ως Τουριστικό Ιαματικό Θέρετρο, για την ανάπτυξη της περιοχής τους. 

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 

Τα απαραίτητα βήματα που πρέπει να γίνουν για την εκπόνηση ενός τέτοιου σημαντικού έργου από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ως Φορέα είναι τα εξής: 

• Οικονομοτεχνική μελέτη-Βιωσιμότητας 
• Προκήρυξη Διαγωνισμού μέσω ΣΔΙΤ  
• Ανεύρεση Επενδυτή 
• Συνεργασία του Επενδυτή με τις Τεχνικές Υπηρεσίες της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου με το Υπουργείο Πολιτισμού και το (Τ.Σ.Α.Υ.) ΕΦΚΑ. 
• Δημιουργία Τεχνικού Φακέλου ο οποίος θα προβλέπει τα εξής: 
• Προδιαγραφές 
• Απαιτήσεις Φορέα-Επενδυτή 
• Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης 
• Προκοστολόγιση έργου 
• Τεύχη Δημοπράτησης 
• Οριστική μελέτη εφαρμογής 
• Έναρξη εργασιών υλοποίησης του έργου  

* Ο Παράχος Καραβατάκης είναι Αρχιτέκτονας του ΕΜΠ και μέλος του Ελληνικού και Διεθνούς ICOMOS (Διεθνές συμβούλιο ιστορικών μνημείωνIIWC).